Spierwitte toeristen massaal op zuipvakantie

Door de alcohol wordt het steeds drukker op de dansvloer. Als de traditionele verkiezing van de ‘feestkoningin’ begint, springt een vrouwelijke gast het kleine podium op. Ze knoopt haar jurk open en laat zien wat ze in huis heeft – tot grote vreugde van de dronken gasten. Na dit optreden wint de vrouw natuurlijk de titel.

De restauranteigenaar volgt het tafereel met een tevreden glimlach, want in de jaren 1970 verdient Don Antonio een vermogen met dit soort zuipfeesten.

Al twee decennia lang stromen de Scandinavische toeristen richting het zachte klimaat en de goedkope Spaanse wijn. Charterreizen zijn een miljoenenonderneming geworden en een van de grootste spelers is de Deen Simon Spies.

Genoeg geld om te reizen

Na de Tweede Wereldoorlog kregen mensen de mogelijkheid om te ontsnappen aan de grillige Scandinavische zomers. De economie groeide en mensen begonnen geld uit te geven aan een nieuw welvaartsproduct: het recht op betaalde vakantie.

De mensen wilden de wereld zien en snakten naar wat zonlicht, maar de angst om een hotel te boeken en eten te bestellen in een vreemd land weerhield hen. In 1950 vroeg een groep parochianen in Zuid-Denemarken daarom hun predikant, Ejlif Krogager, om een reis voor hen te boeken.

De predikant huurde een bus en verkocht 30 zitplaatsen. Die waren in no-time verkocht. Diezelfde zomer nog vertrok de volle bus met Krogager als gids naar Spanje. Een paar jaar later richtte hij het bedrijf Tjæreborg op. Met 80 bussen had hij de grootste busreismaatschappij van Scandinavië.

Ook andere reisbureaus hadden Zuid-Europa ontdekt, bijvoorbeeld het Zweedse Nyman & Schulz (later Ving). In de jaren 1950 waren vooral de Franse Rivièra en het Italiaanse Gardameer populair bij bustoeristen, maar vanwege het zachte klimaat en de lage prijzen trok ook Mallorca steeds meer bezoekers.

En die kwamen terecht bij De Forenede Rejsebureauer, waar de flamboyante psychologiestudent Simon Spies werkte als reisleider.

‘Nou, zijn jullie klaar om ingeladen te worden?’ riep Spies door de bus met zijn ronkende stem.

Simon Spies kon de meeste gasten onder tafel drinken – maar stond de volgende ochtend altijd weer bij zijn bus te wachten. Tijdens de 36 uur lange reis sliep het feestbeest Spies alleen op de nachtelijke veerboot van Barcelona naar Mallorca. Maar ondanks het slaaptekort kreeg Spies een idee dat de Scandinavische reisbranche voorgoed zou veranderen.

Rampreis meteen uitverkocht

Simon Spies was even enthousiast over Mallorca als zijn gasten. Tijdens een verblijf op het eiland in 1956 kreeg de 35-jarige reisleider een idee: waarom zou hij mensen niet in het laagseizoen – van oktober tot maart – laten komen, als de hotels toch leeg staan?

Spies sprak een goede prijs af met de hoteleigenaren op Mallorca, vooral omdat hij een volledige bezetting beloofde. En op 11 november 1956 plaatste Spies een advertentie in de krant voor zijn nieuwe onderneming, Spies Rejser.

‘Zwemt u met kerst in de Middellandse Zee?’ stond er.

Vier weken Mallorca kostte 995 kronen, ongeveer anderhalf maandsalaris voor een arbeider. Ondanks de prijs werden de 26 tickets verkocht, en Spies kon zijn belofte nakomen.

De vakantiegangers moesten in oncomfortabele slaapwagons met de trein naar Zuid-Europa, omdat Frankrijk buitenlandse charterbussen in het land had verboden. Spies ging mee als gids en vertelde grapjes waar zelfs de meest chagrijnige reiziger weer vrolijk van werd.

In Mallorca bleek echter dat de hoteleigenaren zich niet aan hun belofte hadden gehouden. Veel kamers waren nog niet klaar – en sommige kamers lagen in hotels die nog helemaal niet gebouwd waren.

Spies loste het op door kamers in andere hotels te huren en gratis sangria uit te delen – betaald uit eigen zak. De zoete, koude wijn was een succes. De gasten goten zich vol en vielen in slaap op stoelen naast het zwembad. Uren later werden ze wakker met een felrode huid, verbrand door de mediterrane zon.

Het volgende seizoen ging de verkoop van Spies door het dak. De catalogus gaf een poëtische beschrijving van de moeizame reis – bijvoorbeeld van de veerboot naar Mallorca.

‘Je kunt een wandeling maken over het dek en uitkijken over de Middellandse Zee onder de sterrenhemel, voordat je je terugtrekt in je gereserveerde slaapplaats, wetend dat je de ochtend daarna wakker zult worden op het gouden eiland van de Hesperiden, Mallorca, dat zich uitstrekt aan de horizon,’ stond er in 1957-1958. De auteur was Simon Spies zelf.

Vliegen was voor de elite

Maar niet alle toeristen namen de bus of trein: vanaf 1953 bracht het Zweedse Transair mensen met propellervliegtuigen naar het zuiden. Net als Simon Spies was de verkoopdirecteur van Transair, Göte Rosén, gek op Mallorca en de hoofdstad Palma.

‘Ik voelde de zon branden op mijn bleke huid en genoot van het schitterende uitzicht op Palma. Ik deed mijn ogen dicht en stelde me een vakantieparadijs voor gestreste Zweden voor,’ schreef Rosén in 1970 in zijn memoires.

De vlucht met Transair was zenuwslopend. In het vliegtuig, een afgedankte DC-3 uit de Tweede Wereldoorlog, kampten de passagiers zich uit doodsangst vast aan hun stoel. Om ze rustig te krijgen, werd er aan boord cognac geschonken.

Vanaf 1956 verkocht het Zweedse bedrijf Ving zogenoemde pakketreizen: een vlucht, hotel en eten en drinken – alles werd vooraf betaald. De chartervliegtuigen moesten onderweg echter drie keer bijtanken – bijvoorbeeld in het Franse Marseille – en pas 13 uur later kwamen de gasten aan in het vakantieparadijs.

Direct na de oorlog waren vliegreizen iets voor de elite: er waren weinig vluchten en door de hoge brandstofprijzen was een ticket vier keer zo duur als een treinreis. En dus vertrokken de reizigers in hun beste goed – de mannen in pak, de dames in jurk.

De Spanjaarden behandelden de vakantiegangers als voorname gasten. Toen de eerste Zweedse toeristen in 1956 op het Spaanse eiland Tenerife landden, werden ze verwelkomd door twee burgemeesters en een orkest.

Ondanks de prijs werden er in 1956 10.000 charterreizen verkocht. Simon Spies liet zich door zijn Zweedse collega’s inspireren en vloog vanaf 1958 ook met zijn gasten naar het zuiden. Spies had veel klanten en kon daarmee lagere prijzen afdwingen bij de luchtvaartmaatschappijen, waardoor hij goedkoper was dan zijn concurrenten.

‘Ik verdien misschien maar 11 kronen per reis, maar als je een miljoen reizen per jaar verkoopt, loopt dat aardig op,’ zei Spies over zijn verdienmodel.

In 1962 richtte Ejlif Krogager de luchtvaartmaatschappij Sterling Airways op. Twee jaar later begon Spies met zijn maatschappij Conair. Maar Sterling Airways was het snelst, dankzij de Super-Caravelle – het eerste straalvliegtuig in de charterbranche.

Nu duurde de reis naar Spanje maar 6,5 uur. De bloeiperiode van de chartervakantie was begonnen.

Reisorganisaties vonden nieuwe bestemmingen

Franco stond de bikini toe

Voor de slaperige Spaanse vissersdorpjes was de invasie van drankzuchtige, halfnaakte Scandinaviërs een enorme omslag.

In 1953 werd de burgemeester van de badplaats Benidorm, Pedro Zaragoza Orts, bijna geëxcommuniceerd door de plaatselijke aartsbisschop omdat hij de bikini – het minuscule kledingstuk waar Noord-Europese toeristen in zwommen en rondliepen – op het strand had toegestaan.

De burgemeester wist dat een bikiniverbod slecht was voor het toerisme en dus de economie, maar voor hem als katholiek betekende een excommunicatie dat hij naar de hel ging. Daarom sprong Orts op zijn scooter en reed hij in ongeveer negen uur naar Madrid, waar hij een audiëntie kreeg bij de dictator van Spanje, generaal Franco.

‘Ik trok een schoon overhemd aan, maar mijn broek zat onder de motorolie. Hij steunde me en de bikini mocht blijven,’ herinnert Orts zich later.

De burgemeester werd niet geëxcommuniceerd en de bisschop nam zijn dreigement terug uit angst voor de Spaanse dictator.

De hotels, bars en restaurants moesten zich ook aanpassen aan de smaak en gewoonten van de Scandinaviërs. Er verschenen nieuwe menu’s waarmee de gasten ‘drie boterhammen’, schnaps en ‘koffie met gebak’ konden bestellen.

Vooral de koffie lag gevoelig. Op weg van het vliegveld vroegen Zweedse gasten nerveus aan hun gids of ze wel ‘Zweedse koffie’ hadden in het hotel.

Om hen gerust te stellen, legde het Zweedse reisbureau Fritidsresor vóór vertrek zakjes met koffie en filters op de vliegtuigstoelen van hun gasten. Zo konden ze op vakantie zelf koffie zetten in hun appartement, dat deel was van de pakketreizen van Fritidsresor.

Ook andere reisbureaus zorgden voor vertrouwde koffie in hun hotels.

Mislukking eindigt in zuipfeest

De Spaanse keuken is pittig en er worden vreemde specerijen gebruikt – en veel knoflook, waar je een slechte adem van krijgt. De Scandinavische gasten aten liever gehaktballen met bruine saus, en daarom begonnen Spaanse restaurants in de jaren 1960 eten te serveren dat was geïnspireerd op de Scandinavische keuken.

In de catalogus van Ving stond zelfs dat gasten hun eigen geitenkaas, jam en filterkoffie konden meenemen, en dat het hotelpersoneel hiermee vervolgens het ontbijt zou maken. Een andere tip was om de dag te beginnen met een glas Fernet Branca of Jägermeister, om de buikpijn na het Spaanse eten te verminderen – en om het water uit de Spaanse kraan te desinfecteren.

In 1961 ging het mis op Gran Canaria toen een Zweedse gids werd geconfronteerd met woedende gasten. De hotels hadden niet genoeg kamers en de gasten werden ondergebracht in een sanatorium. Al snel regende het klachten:het ziekenhuisvoedsel was niet te eten!

Om de gemoederen te bedaren, nam de gids contact op met een lokale restauranteigenaar, Antonio Santana Miranda, die beloofde gebraden varken te serveren – niet echt spek of karbonade, maar het kwam in de buurt. Maar Miranda vergat zijn belofte, en toen er ’s avonds 50 hongerige Zweden voor zijn deur stonden, deed hij open in zijn pyjama.

Snel kleedde hij zich om en regelde een orkest. Tijd om te koken had hij niet, dus ging er een heel varken op de grill. Het dier werd urenlang geroosterd, terwijl het personeel een eindeloze reeks wijnflessen opentrok voor de hongerige en chagrijnige gasten. De Zweden werden met elk glas vrolijker en de avond eindigde in een schitterend feest met live-muziek, dans, gebraden varkensvlees en heel veel wijn.

Het verhaal over deze fantastische avond verspreidde zich snel en het restaurant moest verhuizen naar een groter pand, om ruimte te krijgen voor alle Scandinavische toeristen die ook wilden feesten bij ‘Varken-Antonio’.

Irritatie verkoopt goed

Door de toegenomen concurrentie kwamen de prijzen onder druk te staan. In 1966 kostte een vakantie van twee weken op Mallorca slechts 395 kronen, tegenwoordig zo’n 500 euro. In de Scandinavische reisgidsen verschenen zomerse bestemmingen zoals Kreta, Kos en Rhodos, en sommige gezinnen gingen zelfs in de zomer én in de winter op vakantie.

Spanje was nog steeds de grote favoriet, en dan vooral de Costa del Sol, Mallorca en de Canarische Eilanden – met hun mooie stranden en zachte winters. Honderdduizenden Scandinavische toeristen kochten hun reizen bij Spies of Krogager.

‘Spies is misschien goedkoper, maar wij vliegen sneller heen en weer, waardoor mensen meer uit hun vakantie kunnen halen,’ zei Ejlif Krogager, verwijzend naar zijn Super-Caravelle.

Maar Simon Spies had meer talent voor marketing dan de voormalige predikant.

De flamboyante Spies werd zijn eigen handelsmerk. Tijdens een interview met de Deense radio vertelde hij dat hij, als hij naar het theater ging, ook altijd de stoelen voor hem reserveerde, zodat hij de voorstelling beter kon zien.

‘En ik reserveer ook altijd de plaats naast me. Die is voor mijn wandelstok.’

De Scandinavische pers irriteerde zich mateloos aan de extravagante Spies, waardoor de ticketverkoop alleen maar toenam, want ‘slechte publiciteit is beter dan geen publiciteit,’ zoals Spies zei.

Soms verkocht hij zelfs meer stoelen dan er waren in het vliegtuig. Dan moesten de ongelukkige passagiers op de grond zitten, of tussen de stewardessen.

Als compensatie gaf Spies dan een korting. Maar één keer moest Spies echt de portemonnee trekken: zijn reisorganisatie was vergeten een vliegtuig te boeken in Kopenhagen. De gestrande reizigers werden uitgenodigd in het beroemde restaurant Wivex in de Deense hoofdstad en ondergebracht in een luxehotel.

‘Als je echt in de problemen zit, kun je het maar beter goed oplossen,’ zei Simon Spies droog.

Vakantiegangers gemarineerd in alcohol

Voor sommige chartertoeristen begon het feest al in het vliegtuig. Het cabinepersoneel verkocht alcohol, en met de belastingvrije prijzen waren wijn, champagne en sterke drank veel goedkoper dan in Scandinavië.

Ook werden er gehaktballetjes, haring en schnaps verkocht.

Daarna gingen de passagiers door naar de populaire zuipfeesten. In de jaren 1960 had dit fenomeen zich verspreid naar Mallorca en de Costa del Sol. Nu werd er twee tot drie keer per week gefeest, het hele jaar door, elke keer met 12 tot 15 bussen vol toeristen.

‘Door de gratis alcohol zat de sfeer er goed in. En er werd natuurlijk veel geflirt, soms zijn mensen later zelfs getrouwd,’ vertelde Lennart Isaksen, voormalig reisleider bij Spies Rejser, tegen La Danesa.

Deze zuipfeesten brachten mensen samen – vuilnismannen en advocaten dronken aan dezelfde tafel – maar volgens Isaksen hadden de feesten ook een keerzijde:

‘Niemand van de gidsen wilde de laatste bus naar huis begeleiden. Stomdronken mensen werden met kruiwagens de bus ingeladen.’

In de bussen lagen zakjes voor het geval iemand moest overgeven. Extreem dronken gasten mochten hun roes uitslapen in het restaurant, tot ze weer bij hun positieven kwamen en wisten in welk hotel ze verbleven.

Overdag gingen de chartertoeristen naar de markt die vol lag met spulletjes – Spaanse sjaals met franjes of beschilderde houten ezels. De dapperste gasten gingen met hun gids mee naar de zondagsexcursie: stierenvechten. Vanaf de tribune volgden de Scandinaviërs het bloedige gevecht tussen de matador en de stier.

‘Een angstaanjagend, maar kleurrijk drama in de arena,’ zo omschreef de chartertoerist Ole Clifford Pejtersen het gevecht in een tijdschrift voor Denen in het buitenland.

Charterreizen voor iedereen

Sommige toeristen waren zo onder de indruk dat ze zelfs besloten om in Spanje te blijven. In de jaren 1970 waren de prijzen in Spanje erg aantrekkelijk voor Noord-Europeanen. Een liter melk in de supermarkt kostte 10 peseta, ongeveer 70 eurocent. Een liter wijn kostte zo'n 60 eurocent.

Andere Scandinaviërs openden hotels, bars of restaurants met namen als ‘Holger Danske’ en ‘Viking’. Hier propten hun landgenoten zich vol met aardappelsalade en gebraden varkensvlees met peterseliesaus – zonder oregano, saffraan of andere rare specerijen. Het eten werd weggespoeld met geïmporteerde Carlsberg en aquavit.

Nieuwe en snellere straalvliegtuigen hadden de reistijd teruggebracht tot 2,5 uur, waardoor nog meer vluchten vertrokken – ook met Scanair, eigendom van SAS. SAS had lange tijd zijn neus opgehaald voor charterreizen, maar zag nu dat deze markt een goudmijn was.

De vraag naar charterreizen bleef maar toenemen, en met zijn nieuwe Boeing-vliegtuigen kon Spies Rejser vanaf 1968 180.000 gasten per jaar vervoeren. De organisatie opende verkoopkantoren in bijvoorbeeld Zweden en Finland, terwijl Fritidsresor zich ook in Denemarken vestigde.

Ejlif Krogager was een belangrijke speler geworden. Rond 1970 vervoerde Sterling Airways, de grootste particuliere chartermaatschappij, zijn miljoenste passagier. In 1973 was Tjæreborg met 600.000 gasten per jaar de grootste reisorganisatie van Europa.

Om de verkoop te stroomlijnen, investeerde Ejlif Krogager in een ultramodern IT-systeem, terwijl Simons Spies dit weigerde. Hij vertrouwde op ouderwetse registers om zijn miljoenenomzet bij te houden.

Crisis maakt einde aan vakantiepret

In het begin van de jaren 1970 werden bestemmingen als Turkije populair. Kleine kopieën van klassieke standbeelden waren een populair souvenir, en na een vakantie in Griekenland ging er vaak een fles retsina, met zijn harsachtige smaak, mee naar huis.

Miljoenen toeristen trokken ook nog steeds naar Spanje, waar steeds meer hotels werden gebouwd. Het ging goed met de Scandinavische reisbranche, tot in 1973 de internationale oliecrisis uitbrak.

De crisis ontstond toen de OPEC, de vereniging van olieproducerende landen, een embargo invoerde tegen landen die Israël steunden. Door de onrust op de oliemarkt schoot de prijs van een vat ruwe olie de lucht in – van 3 naar 11 dollar. Dit had rampzalige gevolgen voor de chartersector, en vluchten werden geannuleerd.

De economie herstelde zich in de jaren 1980 en er kwamen nieuwe, exotische reisbestemmingen zoals Thailand en Sri Lanka. Tegenwoordig worden er ieder jaar een miljoen chartervakanties verkocht in Scandinavië.

Naschrift: In 1984 overlijdt Simon Spies aan leverkanker. Zijn weduwe, Janni Spies, erft zijn vermogen en wordt de rijkste weduwe van Europa. Vijf jaar later neemt Spies Rejser zijn oudste concurrent Tjæreborg Rejser over. Door slecht beleid en te veel schulden gaat Spies Rejser failliet en in 1996 wordt het bedrijf overgenomen door Thomas Cook. Na het faillissement van Thomas Cook in 2019 neemt de Noorse miljardair Petter Stordalen Spies Rejser over.

In 2022 onthult de Deense publieke omroep Danmarks Radio (DR) in een radiodocumentaire de duistere kant van Simon Spies – een kant die weliswaar al bekend was bij het publiek maar die nu pas doorwerkt in zijn reputatie en nalatenschap. De documentaire gaat over Spies’ ‘ochtendneukertjes’, zoals hij ze noemde, meisjes van 15-18 jaar die hij betaalde om klaar te staan om aan zijn seksuele en gewelddadige lusten te voldoen.