Hamburg onder water: Stormvloed eist 315 levens
Op een koude nacht in februari 1962 duwt een storm het water van de Noordzee de Elbe op. De slapende inwoners van Hamburg hebben geen idee dat er een verwoestende natuurramp op hen afkomt.
In de nacht bezwijken de dijken rond Hamburg onder de druk van miljoenen tonnen water. Een ramp is onvermijdelijk.
De achtjarige Jürgen Karsch wordt in de nacht van 16 februari 1962 wakker door een constant geruis. Een paar uur eerder is hij veilig gaan slapen op de benedenverdieping van een appartement in het stadsdeel Wilhelmsburg, Hamburg. Maar nu is er iets mis, beseft hij.
Jürgen besluit zijn ouders wakker te maken en gooit zijn benen over de rand van het bed. Maar in plaats van de slaapkamervloer voelt hij ijskoud water tot aan zijn enkels.
‘Wat is er aan de hand?’ denkt Jürgen Karsch voordat hij de slaapkamer van zijn ouders in rent. Zijn vader begrijpt de ernst van de situatie, springt uit bed en roept: ‘Naar buiten! Naar buiten!’ met een vreemde mix van angst en vastberadenheid.
Jürgen Karsch en zijn gezin weten het nog niet, maar ze zitten midden in de ergste overstroming uit de recente Duitse geschiedenis.
Als het water zich dagen later terugtrekt uit de straten van Hamburg, zijn 315 inwoners van de stad overleden, tienduizenden mensen zijn dakloos en hele wijken zijn verwoest.
Op donderdag 15 februari waarschuwen de Duitse autoriteiten voor een storm op de Noordzee. Er worden windstoten met windkracht negen voorspeld.
De dijken staan op springen
De afgelopen dagen heeft het hard gewaaid in de stad Hamburg, die op ongeveer 110 kilometer van de Noordzeekust aan de rivier de Elbe ligt.
En twee dagen voordat de familie Karsch uit hun appartement vlucht, waarschuwden Duitse meteorologen voor een storm op de Noordzee. Er werden windstoten tot kracht 9 op de schaal van Beaufort voorspeld, wat overeenkomt met een gewone storm.
Maar de volgende dag werd de waarschuwing al aangepast. De meteorologen hadden het nu over een zware storm, maar geen enkele nieuwslezer meldde dat Hamburg gevaar liep.
Er kon hoogwater voorkomen, maar de dijken langs de Noordzee zouden het natuurgeweld wel aankunnen.
Terwijl de avond valt op 16 februari, maakt niemand zich dus echt zorgen, ook al gaat het buiten steeds harder waaien.
Dat geldt ook voor Monika Genz, een jonge vrouw uit de wijk Neuenfelde, op de zuidoever van de Elbe, die deze avond naar de bioscoop zou gaan samen met haar nieuwe vriendje. Pas als ze na de film op weg naar huis is, merkt ze dat er iets mis is.
De wind die al de hele middag stevig waaide, is flink aangetrokken en de straten staan vol water.
In de nacht bezwijken de dijken rond Hamburg onder de druk van miljoenen tonnen water. Een ramp is onvermijdelijk.
De perfecte storm duwde de Noordzee naar Duitsland
Een lagedrukgebied boven de Atlantische Oceaan verandert van richting. De Elbe treedt buiten haar oevers en de dijken bij Hamburg barsten.
Als ze weer thuis is, besluit haar gezin om het huis te verlaten en naar het hoogste punt in de buurt te gaan – een molen die op een van de dijken rond Hamburg staat.
Als de familie naar de molen vlucht, is het al bijna te laat. Het water in de Elbe heeft de top van de dijk al bereikt en gutst met enorme kracht over de rand, terwijl het water de mensen die de dijk op klauteren wegspoelt.
‘We klommen de dijk op. Maar het water spoelde ons weer naar beneden. Mensen schreeuwden en huilden, sommigen braken hun armen of benen,’ vertelde Monika Genz later.
Het water slaat genadeloos hard toe
Gelukkig weet Monika op het laatste moment de molen te bereiken. Even later – 11 minuten na middernacht – breken de dijken bij Neuenfelde – een van de westelijke voorsteden van Hamburg – door.
En daarna gaat het goed mis. De achterkant van de dijken rond Hamburg is niet versterkt en op veel plekken zijn ze gevuld met puin van huizen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn verwoest.
Door alle oude stenen is de waterkering erg instabiel en in korte tijd barsten de dijken op meer dan 60 plekken.
Het water overspoelt de laaggelegen stadsdelen in het zuiden.
Het alarmsysteem werkt niet wanneer de Elbe buiten haar oevers treedt. De inwoners van Hamburg kunnen geen kant op.
Een van de wijken die als eerste getroffen wordt, is Wilhelmsburg, waar Jürgen Karsch en zijn gezin wonen. Nadat ze wakker werden door het water dat via alle kieren en ramen het appartement binnenstroomde, vlucht het gezin de trap van het flatgebouw op.
Net als ze het pand willen verlaten, begeeft de voordeur het en stroomt het water het trappenhuis in.
Snel rent het gezin de trap op naar de vierde verdieping. Vanuit de ramen zien ze het pikzwarte water als een woeste rivier voorbij stromen. De overstroming is nu zo ernstig dat het water in verschillende delen van de stad tot drie meter hoog staat.
Ook de wijk Waltershof aan de haven van Hamburg wordt opgeslokt door de watermassa. Hier wonen ongeveer 4000 mensen, velen van hen ontheemd vanwege de oorlog.
Ze wonen nu in hutjes en schuren in de buurt, die eigenlijk een eiland is – met het vasteland verbonden via een laagliggende weg.
De watermassa spoelt de huisjes weg en sleurt ze met zich mee in een kolkende maalstroom.
‘Het water stroomde met een onvoorstelbare kracht naar binnen. Ik zal de hulpkreten, de gierende wind en het bulderende water nooit vergeten,’ zegt Johannes Tönnies, die destijds 23 jaar oud was.
Tönnies gaat in de storm naar buiten om zijn grootouders te redden. Hij vindt hen zittend op opgestapelde stoelen op de keukentafel, terwijl het water blijft stijgen.
Met zijn auto weet hij op het nippertje zijn grootouders, en zijn vader en moeder van het eiland te krijgen, voordat de weg wordt weggespoeld en de inwoners van Waltershof nergens meer naartoe kunnen.
Het leger moet Hamburg redden
De situatie is nu zo ernstig dat het hoofd van de politie een soort crisisteam opricht. 1500 mannen worden eropuit gestuurd om de duizenden mensen in nood te redden.
Het team komt terug met berichten over lijken in de straten, huizen die onder water staan en mensen die wanhopig in bomen en op daken klimmen.
Door de storm en overstromingen zijn ook de elektriciteits- en telefoonleidingen stuk en veel wijken zijn volledig afgesloten van de buitenwereld. Om 3.07 uur bereikt het water zijn hoogste punt als het meetstation in de haven van St. Pauli 5,70 meter boven normaal aangeeft.
In 1950 lagen grote delen van Hamburg nog in puin. Pas 12 jaar later was de verwoesting van de Tweede Wereldoorlog opgeruimd.
Hamburg was net weer hersteld
**De ramp van 1962 trof de bevolking van Hamburg bijzonder hard. Een paar jaar eerder hadden ze hun stad vanaf de grond weer opgebouwd.
De Hamburgers waren verwoesting en chaos wel gewend. Nog geen 20 jaar eerder – tijdens de Tweede Wereldoorlog – was de stad bijna van de kaart geveegd. De drukke haven en industriegebieden van Hamburg waren een kwetsbaar doelwit voor geallieerde aanvallen, met name in de laatste oorlogsjaren.
Bij de capitulatie in 1945 was de helft van alle huizen en 40 procent van alle bedrijven met de grond gelijkgemaakt, en de haven was verwoest. Een groot deel van de stad was gereduceerd tot 45 miljoen kubieke meter puin.
Analisten schatten dat de wederopbouw 30 tot 40 jaar zou duren. Maar ze hadden het mis. Subsidies in de vorm van geld en materiaal uit het Amerikaanse Marshallplan en de valutahervorming van 1948 gaven de economie een enorme impuls.
Tijdens het ‘Wirtschaftswunder’ van de jaren daarna bruiste de stad van de bouwactiviteiten, en in 1962 woonden er weer 1,8 miljoen mensen in Hamburg – evenveel als vóór de oorlog.
De haven was weer het bruisende middelpunt van de stad, terwijl de economie, cultuur en het uitgaansleven floreerden – totdat het noodlot weer toesloeg.
’s Ochtends vroeg arriveert de Innensenator van de stad, Helmut Schmidt (minister van Binnenlandse Zaken van de deelstaat Hamburg), op zijn kantoor.
Hoewel de grondwet het expliciet verbiedt om het leger binnen de Duitse grenzen in te zetten, roept Schmidt meteen de genietroepen, helikopters en reddingsboten van de Duitse defensie op.
Dietrich Schmeidler is de piloot van een van de eerste militaire helikopters die in het rampgebied aankomen.
‘Op weg naar Hamburg luisterden we naar de noodfrequentie. Het was duidelijk dat het foute boel was,’ vertelde Schmeidler later.
Wanneer hij de stad nadert, ziet Schmeidler de verwoesting met eigen ogen:
‘De wijken die op onze kaart stonden, waren weg. Alles ten zuiden van de Elbe stond onder water. Hier en daar stak er nog iets boven het water uit. Huizen van vier verdiepingen waren overstroomd en auto’s dreven doelloos rond. Het was angstaanjagend,’ vertelt Schmeidler, die meteen in actie kon komen.
‘We zagen een klein huis met mensen die op het dak stonden. Het huis stond op het punt weg te drijven. Er zat niets anders op dan naar beneden te gaan om ze op te halen,’ vertelt de piloot.
‘We zagen een klein huis met mensen op het dak. Het huis stond op het punt weg te drijven.’ Dietrich Schmeidler, helikopterpiloot
‘Vliegende engelen’ redden honderden mensen
Er volgen meer missies, vaak erg risicovol omdat de piloot in de zware wind en de nasleep van de storm tussen bomen, huizen en elektriciteitsleidingen moest navigeren.
Honderden mensen worden gered door de ‘vliegende engelen’, zoals de inwoners van Hamburg de helikopterbemanningen noemen.
Maar niet iedereen overleeft de ramp. 315 mensen verdrinken of worden verpletterd onder instortende huizen of gebouwen. Anderen sterven van de kou.
Volgens historici zouden duizenden mensen gestorven zijn door ziekte, kou of honger als de reddingsteams in de dagen en weken daarna geen voedsel en voorraden hadden kunnen brengen naar alle mensen die nog steeds door de overstromingen waren afgesneden.
Vanuit één provisorisch helikopterplatform, Jenischpark, brachten helikopters 20.000 liter drinkwater, 5000 broden en vier ton aardappels.
Door de extreme regenval in 2021 veranderen slingerende beekjes in kolkende rivieren, die auto’s en huizen meesleuren.
Duitsland verdronken in de regen
De overstromingen van 1962 in Hamburg waren lange tijd de ergste natuurramp in de recente Duitse geschiedenis. Maar in 2021 veroorzaakte extreme regenval een nieuwe catastrofe.
Van 13 tot 15 juli 2021 zorgde een lagedrukgebied boven het westelijke deel van Duitsland voor een ongekende hoeveelheid neerslag.
Op veel plaatsen viel tussen de 50 en 150 mm water – meer dan er normaal gesproken in een maand valt.
Het gebied rondom Keulen werd het zwaarst getroffen. Hier viel in één dag bijna twee keer zoveel regen als er normaal gesproken in een maand valt.
Door de extreme hoeveelheid water traden rivieren in Rijnland-Palts en Noordrijn-Westfalen buiten hun oevers, met rampzalige gevolgen.
196 mensen kwamen om het leven en 30.000 Duitsers verloren hun huizen en bezittingen. Verzekeringsmaatschappijen schatten de totale schade op ongeveer 5,5 miljard euro.
Pas weken later keert het leven weer een beetje terug in de stad. Maar voor duizenden inwoners zal het nooit meer hetzelfde zijn.
20.000 mensen zijn hun huizen kwijt en grote delen van de stad zijn niet meer te redden, bijvoorbeeld Waltershof.
Hier brandt een opruimploeg de resten van de ingestorte huizen met de grond gelijk en bedekt alles met zand. De wijk wordt omgevormd tot industriegebied.
Zowel Monika Genz als Jürgen Karsch ontsnappen ongedeerd aan het natuurgeweld.
Karsch woont 14 dagen met zijn gezin op de vierde verdieping, terwijl ze wachten tot het water zakt. Vanuit het raam volgt hij vol spanning de reddingsacties en droomt ervan om, net als de grote jongens, zich vrijwillig bij de reddingsdienst aan te melden.
Pas als hij weer naar school gaat, beseft hij de ernst van de situatie. In het klaslokaal staan drie lege stoelen. De leerlingen die daar zaten, zijn verdronken.
Monika Genz trouwt met de jongen met wie ze die noodlottige avond naar de bioscoop ging. Het jonge stel verhuist al snel vanuit Hamburg naar de zogenaamde Hexenberg – 20 kilometer verderop en 39 meter boven zeeniveau.
De stormvloed zal ze nooit vergeten.
‘Ik droom over water. Ik droom dat ik zink en van de dijk word gespoeld,’ zei ze tegen de NDR.
Helmut Schmidt werd in het hele land beroemd vanwege zijn daadkracht. In 1974 werd hij bondskanselier van West-Duitsland.