Wist je dat een gigantische explosie in Indonesië de Franse koning de kop kostte en dat een vulkaanuitbarsting in Zuid-Amerika een derde van de Russische bevolking wegvaagde?
Lees over de schokkende gevolgen van de heftigste vulkaanuitbarstingen aller tijden, die overal ter wereld honger, dood en chaos zaaiden.
Tambora hongerde Europa uit
De uitbarsting van de Tambora is de krachtigste die ooit is geregistreerd. De wereldwijde temperatuur daalde met 2 °C.
Tambora, 1815
Vijf dagen lang hadden rijstboeren op het eiland Sumbawa in het toenmalige Nederlands-Indië lava van de vulkaan Tambora zien stromen en de aarde voelen trillen.
Op 10 april 1815 werd de druk te groot en explodeerde de 4300 meter hoge vulkaankegel.
De grootste vulkaanuitbarsting sinds de oudheid spuwde 175 km³ as en puimsteen en 60 megaton zwaveldeeltjes de atmosfeer in. Op Sumbawa waren 10.000 mensen op slag dood. Na de uitbarsting verspreidden de zwaveldeeltjes zich over de wereld en verduisterden de zonnestralen. Het klimaat was drie jaar van slag, en oogsten mislukten en mensen verhongerden.
De nasleep van de uitbarsting – waaronder een cholera-epidemie en wereldwijde hongersnood – kostten uiteindelijk een miljoen mensen het leven. De gevolgen waren zo ernstig dat het in 1816 in West-Europa midden in de zomer sneeuwde en dat de zonsondergangen geelrood waren.
IJslandse vulkaan ontketende Franse Revolutie
De graanoogst mislukte een aantal jaren na de uitbarsting van de Laki, waardoor er in Frankrijk en elders hongersnood uitbrak.
Laki, 1783
Op 8 juni 1783 barstte de berg Laki ten noorden van het dorp Klaustur in het zuiden van IJsland uit. Uit een 24 kilometer lange scheur in de grond spoten lavafonteinen.
Acht maanden lang pompte het vulkanische systeem de atmosfeer vol met gassen die de zon ver van IJsland verduisterden. Op het vasteland van Europa stikten gewassen in de zomerhitte, terwijl mensen ’s winters doodvroren. Zo werd in maart 1784 in Stockholm -33,7 °C gemeten.
De Afrikanen ondervonden ook de gevolgen: door temperatuurschommelingen in Soedan nam de jaarlijkse moesson af, waardoor het waterpeil in de Nijl daalde.
Zonder het voedzame Nijlslib lagen de Egyptische velden braak, en in 1784 werd het land getroffen door een hongersnood. De Laki was ook een belangrijke oorzaak van de slechte oogsten in Frankrijk, en op 14 juli 1789 bestormden hongerige Fransen de Bastille: het begin van de Revolutie.
Steentijdmensen vergaten vaardigheden
Er is niets meer te zien van de vulkaan van de Laacher See. Het meer bedekt de krater van de slapende reus.
Laacher See, 11.000 v.Chr.
De pittoreske Laacher See bij Bonn in het westen van Duitsland is eigenlijk een vulkaankrater.
Zo’n 13.000 jaar geleden barstte de Laacher vulkaan uit en veroorzaakte hij de grootste milieuramp van de Europese steentijd. De 35 kilometer hoge askolom verduisterde de hemel wekenlang, en van Noord-Italië tot Zweden daalde as neer op het landschap.
In de buurt van de krater was de aslaag volgens experts wel 50 meter dik. Vermoedelijk vaagde de vulkaan de plaatselijke Federmessercultuur weg, die met pijl-en-boog op dieren joeg.
Toen de overlevende mensen naar de randen van Europa werden gedreven en van elkaar geïsoleerd werden, raakten vaardigheden die generaties lang waren doorgegeven in de vergetelheid. Volgens archeoloog Felix Riede verleerde de Zuid-Scandinavische Brommecultuur het boogschieten.
Toorn van de Incagoden trof Rusland
2 miljoen mensen kwamen om tijdens de hongersnood in Rusland – volgens moderne schattingen 30 procent van de toenmalige bevolking.
Huaynaputina, 1600
Schapen en kleding werden door de Inca’s van de Andes regelmatig geofferd aan de vulkaan Huaynaputina. Maar na de Spaanse kolonisatie en kerstening van Peru in de 16e eeuw stopte de stroom van geschenken – en volgens een plaatselijke mythe leidde dit tot een uitbarsting.
Het begon op 19 februari 1600 om 17.00 uur, en de gaskolom uit de krater bereikte 35 kilometer hoogte, terwijl naburige dorpen werden bedolven onder de gloeiend hete lava.
Over de hele wereld veroorzaakte het vulkanische stof koudere winters, honger en armoede. De gevolgen werden gevoeld tot in Rusland, waar de natuurramp op grote schaal hongersnood veroorzaakte.
Krakatau kleurde beroemd schilderij bloedrood
‘De lucht kleurde plotseling bloedrood,’ schreef de Noor Edvard Munch over de inspiratie voor zijn schilderij De schreeuw. Twee derde van het eiland Krakatau stortte in bij de uitbarsting. Er bleef slechts een smalle strook land over.
Krakatau, 1883
Een bloedrode, golvende lucht boven een figuur die zijn gezicht vastpakt en een schreeuw slaakt.
De Noor Edvard Munch deed volgens een theorie de inspiratie voor zijn beroemde schilderij De schreeuw tien jaar eerder op, toen vulkanische as de zonsondergangen rood kleurde.
Op 26 en 27 augustus 1883 explodeerde de vulkaan Krakatau tussen Java en Sumatra in Nederlands-Indië. Het was een van de luidste knallen aller tijden, die tot Uluru in Australië, 3600 kilometer verderop, te horen was.
De schokgolf, die tsunami’s van 40 meter veroorzaakte, werd over de hele wereld geregistreerd. 36.000 mensen waren op slag dood, en 165 dorpen verdwenen in zee.
De aswolken verduisterden de lucht dagenlang, waardoor de temperatuur wereldwijd met een halve graad daalde, en van het Caribisch gebied tot Noorwegen verbaasden mensen zich over het kleurenspel aan de avondhemel.
Minoërs verdwenen na vulkaanuitbarsting
De Minoïsche beschaving floreerde in het Middellandse Zeegebied, maar de uitbarsting van de Thera was het begin van het einde.
Thera, 1613 v.Chr.
In de bronstijd barstte een vulkaan op het Griekse eiland Thera (nu Santorini) uit.
Thera viel in stukken uiteen, de hoofdplaats Akrotiri werd bedolven onder een laag puimsteen en een asregen bedekte de naburige eilanden Anafi en Rhodos.
Volgens historici waren de Minoïsche bewoners van Thera gewaarschuwd door eerdere aardbevingen en ontkwamen ze vóór de uitbarsting.
Op het hoofdeiland van de Minoïsche beschaving, Kreta, kwam echter 80 procent van de bevolking om in de nasleep van de ramp.
IJslandse vulkaan zaait chaos in luchtruim
IJsland ligt op een plek waar twee grote tektonische platen samenkomen. Tussen de platen borrelt lava op, en zo zijn de 130 vulkanen van het eiland ontstaan.
Eyjafjallajökull, 2010
Op 14 april 2010 waren nieuwslezers over de hele wereld hun IJslandse uitspraak aan het oefenen.
De vulkaan Eyjafjallajökull spuwde een kolom as 10 kilometer de lucht in vanuit zijn schuilplaats onder een gletsjer in het zuidwesten van IJsland.
Een kleine uitbarsting in maart had de speculaties al op gang gebracht, maar nu was het paniek: wat zouden de vulkanische asdeeltjes met de straalmotoren van vliegtuigen doen? Uit voorzorg sloten veel West-Europese landen hun luchtruim.
De aswolk leidde tot 100.000 geannuleerde vluchten, terwijl mensen strandden op 314 luchthavens.
Drukkamer explodeert
1. Voordat een vulkaan uitbarst, is er magma (heet, met gas gevuld gesteente) uit het binnenste van de aarde opgeborreld en heeft zich onder de vulkaankegel een magmakamer gevormd.
2. Als de druk in de kamer te hoog wordt, wordt het magma omhoog gestuwd. Het stijgt op door een pijp en stroomt als gloeiende lava over de zijkanten van de vulkaan. Uit het binnenste van de vulkaan komen gas en as vrij.
3. Dunne lava sijpelt meestal langzaam uit de krater, zodat mensen de tijd hebben om te ontkomen. Meer stroperige lava kan veel gas bevatten, dat voor explosieve uitbarstingen zorgt.