Rosa Parks is vandaag de dag een nationale held in de VS. In het Congres staat een standbeeld van haar, en in vijf staten heeft ze haar eigen feestdag.
Maar de roem kwam haar niet aanwaaien.
Doodsbedreigingen, maagzweren en armoede waren het gevolg van Rosa Parks’ politieke activisme op die kille decemberdag in 1955.
Regels voor bussen in Montgomery en omgeving
Montgomery is de hoofdstad van Alabama, waar in de jaren 1950 een strikte rassenscheiding gold.
In 1955 was gemiddeld 70 procent van de buspassagiers zwart, maar Afro-Amerikanen moesten toch genoegen nemen met een plaats achterin, en die moesten ze ook nog eens afstaan als de chauffeur het zei.
Dit was een min of meer ongeschreven regel, maar James F. Blake stond erom bekend dat hij hem streng handhaafde. Hij was de chauffeur van de bus die Rosa Parks op 1 december 1955 nam toen ze naar huis ging van haar werk als naaister bij een warenhuis.
In 1971 kocht het Henry Ford-museum in Detroit de bus waarin het voorval rond Rosa Parks zich afspeelde. Het was een wrak. Hij ziet er nu weer uit zoals op 1 december 1955.
James F. Blake stond erom bekend dat hij zwarte passagiers die bij hem een kaartje hadden gekocht, de bus uit stuurde en via de achterdeur weer liet instappen.
Op 22 februari 1956 worden Rosa Parks en 73 andere zwarte activisten aangehouden wegens de busboycot in Montgomery, Alabama. De actie, die werd geleid door dominee Martin Luther King jr., was een reactie op Rosa Parks’ arrestatie een paar maanden eerder.
Al in 1943 was er een confrontatie geweest tussen Parks en Blake toen ze die instructie weigerde op te volgen.
Tijdens dit incident greep James Blake de jas van Rosa Parks beet toen ze op weg was naar het zwarte gedeelte na door de voordeur ingestapt te zijn. Uiteindelijk stapte Rosa Parks uit protest uit. Daarmee was de kous op dat moment af.
Rosa Parks gearresteerd
12 jaar later was er geen zitplaats voor een witte passagier in de bus van James F. Blake. Daarom instrueerde hij de vier zwarte passagiers op de eerste rij van het gedeelte voor ‘kleurlingen’ op te staan en hun zitplaats af te staan.
Rosa Parks werd gearresteerd omdat ze in 1955 weigerde op te staan voor een witte man in de bus. Na haar arrestatie organiseerde Martin Luther King jr., hier op de achtergrond, een busboycot in Montgomery, Alabama. Dat was het begin van de burgerrechtenbeweging in de VS.
De drie passagiers naast Rosa Parks gehoorzaamden de busschauffeur, maar Rosa deed dat niet.
Hoeveel James Blake zich ook opwond, ze bleef zitten. Hij haalde de politie erbij, en twee agenten stapten in. Rosa Parks bleef weigeren op te staan en werd gearresteerd.
Martin Luther King greep in
Rosa Parks werd naar het politiebureau gebracht, waar foto’s werden gemaakt en haar vingerafdrukken werden opgenomen. Hiermee had de zaak kunnen eindigen, maar er broeide iets onder de zwarte bevolking van Montgomery.
Een jaar eerder was de 27-jarige predikant Martin Luther King jr. naar de stad verhuisd, en hij speelde een grote rol bij de protesten die de zwarte inwoners wilden organiseren.
‘We zijn het zat om apart gezet en vernederd te worden, zat om rondgetrapt te worden door de voeten van de onderdrukking,’ bulderde King in de kerk na de aanhouding van Rosa Parks.
Busboycot van 382 dagen
Met andere leden van de Afro-Amerikaanse gemeenschap in Montgomery riep de jonge dominee zwarten op om de bussen te boycotten om de busmaatschappij economisch onder druk te zetten.
Op 5 december 1955 werden er 35.000 pamfletten verspreid in de stad waarin de busboycot werd aangekondigd. Op die dag werd Rosa Parks door een rechter veroordeeld wegens ongehoorzaamheid en kreeg ze een boete van 10 dollar (107 dollar nu).
De plaats van Rosa Parks in de bus van James F. Blake op 1 december 1955.
Uit protest tegen het onrechtvaardige vonnis gingen de zwarte inwoners van Montgomery 382 dagen lang niet meer met de bus.
Omdat zwarte passagiers zo’n 70 procent van de busreizigers vormden, was het een kostbare boycot voor de busmaatschappijen.
De boycot eindigde pas toen het Amerikaanse Hooggerechtshof op 13 november 1956 rassenscheiding in bussen ongrondwettig verklaarde.
Rosa Parks heeft het zwaar
Na de historische busrit in 1955 werd Rosa Parks ontslagen als naaister en kreeg ze talloze dreigementen van boze witte Amerikanen.
In dit tijdperk waren lynchpartijen en geweld van organisaties als de Ku Klux Klan nog een reële bedreiging voor zwarten in de Zuidelijke VS.
Rosa Parks en haar man konden geen werk meer vinden in Montgomery, en hun financiële situatie werd al snel penibel. Ze kon zelfs de medicijnen tegen de maagzweren waar ze al jaren mee kampte niet meer betalen.
Het keerpunt
In 1957 verhuisde ze met haar man Raymond naar Detroit in Michigan. Daar hoefde ze niet bang te zijn voor racistisch geweld, maar het bleef nog een tijdje bergafwaarts gaan.
Het dieptepunt kwam in 1960, toen ze volgens een artikel in het op zwarten gerichte tijdschrift JET in een tweekamerappartement woonde en leed aan maagzweren en keelkanker.
Vanaf 1965 krabbelde ze echter weer uit het dal: ze kreeg een baan als secretaresse voor het Democratische, Afro-Amerikaanse lid van het Huis van Afgevaardigden voor Michigan, John Conyers. Ze werkte voor hem tot 1988.
Rosa Parks bleef zich de rest van haar leven inzetten voor de burgerrechtenbeweging.
Moeder van de burgerrechtenbeweging
In de loop der jaren kreeg Rosa Parks steeds meer aanzien, en op haar oude dag groeide ze uit tot de moeder van de burgerrechtenbeweging.
In 1996 kreeg ze de Medal of Freedom van president Bill Clinton, en in 1999 ontving ze de Gold Medal van het Congres. Datzelfde jaar verscheen haar autobiografie Rosa Parks: My Story.
Bill Clinton.
Rosa Parks stierf na een lang ziekbed op 24 oktober 2005. Ze werd 92 jaar oud.
Haar kist kreeg een ereplaats in de rotunda van het Amerikaanse Congres.
Het was voor het eerst dat deze eer ten deel viel aan een vrouw, en pas de tweede keer dat een overleden Afro-Amerikaan op deze manier werd geëerd.
Bill Clinton woonde begrafenis Rosa Parks bij
Toen Rosa Parks in 2005 begraven werd in Detroit in Michigan, hield de voormalige Amerikaanse president Bill Clinton een toespraak.
‘Rosa Parks was de vonk die de belangrijkste sociale beweging in de recente Amerikaanse geschiedenis ontstak,’ zei hij.
Bill Clinton deelde ook een persoonlijke herinnering: op zijn negende had hij zich in Arkansas, dat ook bij het Zuiden hoorde en rassenscheiding kende, laten inspireren door Rosa Parks.
Als witte jongen was hij gewend voor in de bus te zitten, maar na de moedige daad van Rosa Parks besloten hij en twee vriendjes dat ze voortaan op een willekeurige plek in de bus gingen zitten, naast een willekeurige passagier.
Vijf beroemde vrouwelijke burgerrechtenactivisten
1. Amelia Boynton Robinson
Amelia Boynton Robinson werd in 1965 tijdens een vreedzame demonstratie in Selma door de politie in elkaar geslagen.
Foto’s van haar roerloze lichaam gingen de wereld over en leverden in de VS veel steun op voor de burgerrechtenbeweging.
Net als Rosa Parks maakte ze zich sterk voor stemrecht voor zwarte Amerikanen, en die strijd won ze toen in 1964 de Civil Rights Act werd aangenomen.
Die wet verbiedt verschillende eisen aan zwarte en witte burgers die zich als kiezer willen registreren.
2. Mamie Till Mobley
Mamie Till Mobley verloor haar enige zoon, de 14-jarige Emmett, in augustus 1955 toen hij tijdens een vakantie in Money, Mississippi werd gelyncht door witte mannen.
In haar woonplaats Chicago toonde Mamie Till Mobley het lichaam van haar zoon midden in de stad in een open kist om het effect te laten zien van de racistische houdingen en wetten in de Zuidelijke VS.
Meer dan 100.000 mensen betoonden eer aan de dode jongen. Het was de tot dan toe grootste burgerrechtendemonstratie in de VS.
3. Coretta Scott King
Coretta Scott King was al politiek actief toen haar man Martin Luther King nog leefde, maar na zijn dood in 1968 zette ze zijn strijd voor zwarte burgerrechten voort.
Coretta Scott King liep voorop tijdens een enorme demonstratie in Memphis, vier dagen na de moord op haar man.
Later organiseerde ze een aantal benefietconcerten, Freedom Concerts, waarmee tienduizenden dollars werden opgehaald voor de burgerrechtenbeweging.
4. Ella Baker
Ella Baker was net als Rosa Parks vanaf de jaren 1930 actief in de National Association for the Advancement of Colored People (NAACP) en groeide in de jaren 1950 en 1960 uit tot een van de meest uitgesproken vrouwelijke burgerrechtenactivisten van de VS.
In 1960 was ze medeoprichter van de jeugdorganisatie Student Nonviolent Coordinating Committee (SNCC), die onder meer geweldloze protestacties organiseerde in de Zuidelijke VS.
5. Dorothy Height
Dorothy Height was nog een tiener toen ze zich in de jaren 1920 inzette voor betere rechten voor de zwarte Amerikaanse bevolking, met name vrouwen.
In de jaren 1950 en 1960 rekruteerde ze vrijwilligers voor de burgerrechtenbeweging, organiseerde ze seminars en sit-ins en nog veel meer.
Ze was de drijvende kracht achter veel demonstraties van de beweging en was bovendien meer dan 40 jaar voorzitter van de politieke organisatie National Council of Negro Women, NCNW.