10 slechte ideeën: Niemand durft de dictator tegen te spreken

1984: De Roemeense leider Nicolae Ceaușescu staat vanaf 1965 aan het hoofd van een van de meest onderdrukkende regimes van Oost-Europa. De economie kwakkelt en er is bijna niks te koop in het communistische land. Ondanks de armoede wil Ceaușescu de wereld imponeren.

In het begin verschilde Nicolae Ceaușescu niet veel van andere communistische dictators in Oost-Europa, maar een bezoek aan Noord-Korea in 1971 veranderde alles.

De Roemeense leider was onder de indruk van de persoonlijkheidscultus van de Noord-Koreaanse president Kim Il-sung en wilde ook zoiets voor zichzelf.

De Roemenen – en de hele wereld – moesten weten wat voor een fantastische leider Ceaușescu was. De propaganda zette hem neer als genie en verlosser, en in 1984 begon de bouw van een imposant complex dat Roemenië internationaal op de kaart moest zetten: het grootste regeringsgebouw ter wereld.

Hoewel Roemenië er economisch niet best voorstond, werd er een miljoen kubieke meter marmer aangeschaft voor het Casa Republicii, het huis van de republiek. 700.000 ton staal en brons, 3500 ton kristallen en 480 kroonluchters maakten het niet alleen tot het grootste, maar ook het duurste regeringsgebouw.

Het complex in het centrum van Boekarest beslaat maar liefst 365.000 vierkante meter en bestaat uit 1100 vertrekken. 400 daarvan werden ingericht; de rest staat leeg sinds de voltooiing in 1997.

Ceaușescu maakte dat niet mee. Toen hij in 1989 het leger beval het vuur te openen op demonstranten, brak er een opstand uit. De rebellen namen de dictator en zijn vrouw gevangen, veroordeelden hen razendsnel ter dood en zetten hen tegen de muur.

1975: De Rode Khmer wint de burgeroorlog in Cambodja in 1975. Nu is het tijd om het arme land in Zuidoost-Azië om te vormen tot een communistisch paradijs, zo vindt dictator Pol Pot. De Rode Khmer komt voort uit de boerenstand, en Pol Pot idealiseert het platteland en wil van Cambodja een boerenstaat maken.

Stedelingen zijn corrupt en decadent, vond Pol Pot. In zijn ogen stond de bevolking van de steden de vooruitgang en het ontstaan van een communistische heilstaat in Cambodja in de weg. Daarom wilde hij van alle stadsbewoners af.

2,5 miljoen inwoners van de hoofdstad Phnom Penh werden het platteland op gestuurd om tien uur per dag en zeven dagen per week rijst en andere gewassen te verbouwen. De agrarische utopie van Pol Pot werd echter geen paradijs – eerder de hel op aarde.

De deportatie van miljoenen mensen was een zware belasting voor de landelijke provincies, die te maken kregen met honger en ziekten.

En de voormalige stadsbewoners gedijden niet op het platteland en liepen massaal malaria op. Al snel lagen de rijstvelden bezaaid met lijken. Elke dag werden er nieuwe massagraven aangelegd.

Om zijn grote visioen te realiseren, gijzelde Pol Pot zijn volk: reizen was niet toegestaan zonder toestemming van de Rode Khmer. Het woord ‘ik’ werd verboden; alleen ‘wij’ was geoorloofd. Tussen 1975 en 1979 kwamen 1,5 tot 2 miljoen mensen om door honger, ziekten en massa-executies van intellectuelen.

De lichamen werden begraven langs de rijstvelden als mest voor de gewassen.

Pol Pot werd afgezet toen buurland Vietnam in 1978 Cambodja binnenviel. Vanuit zijn schuilplaats in de jungle zette hij de strijd voort tot 1997, toen hij gevangengenomen werd. Een jaar later stierf de 72-jarige Pol Pot aan een hartaanval.

1981: Melkkoeien doen het niet zo goed in de tropen. Toch besluit de Cubaanse alleenheerser Fidel Castro dat zijn eiland op grote schaal melk moet gaan exporteren.

Fidel Castro is misschien het bekendst om zijn grote sigaren en groene uniform, maar zijn grote passie was zuivel. Een maaltijd was voor Castro niet compleet zonder minstens 18 eetlepels ijs.

Ooit droeg hij de Cubaanse ambassade in Canada op om 28 emmers ijs in te kopen van een Amerikaanse fabrikant – alleen omdat hij nieuwsgierig was naar alle smaakjes die de producent maakte.

De dictator was ook dol op milkshakes, en daar kreeg de CIA lucht van. Meerdere keren probeerde de Amerikaanse inlichtingendienst het melkdrankje van Castro te vergiftigen, maar het was vergeefs.

Vanwege zijn hartstocht voor melkproducten wilde El Presidente van zijn land de grootste zuivelproducent ter wereld maken – ongeacht het klimaat. Hij liet koeien en stieren uit landen met een efficiënte landbouw halen om in Cuba een nieuw koeienras met een hoge melkproductie te fokken.

In 1982 vierde Fidel Castro een feestje: de koe Ubre Blanca (Witte Uier) had de beste koe van aartsvijand de Verenigde Staten, die 80 liter melk per dag gaf, overtroffen. Ubre Blanca haalde met haar 110 liter per dag zelfs het Guinness Book of Records.

Het succes was te danken aan een intensief fokprogramma, en Cubaanse dissidenten merkten sarcastisch op dat Witte Uier een beter leven had dan de meeste van Castro’s onderdanen.

De koe kreeg gevarieerd voedsel en at nooit twee dagen achter elkaar hetzelfde. Zelfs sinaasappels stonden op het menu. Ze stond in een koele stal, waar zachte radiomuziek voor een rustige sfeer zorgde terwijl de 16 medewerkers haar elke zes uur molken.

De opbrengst van de dag werd regelmatig opgelezen op de Cubaanse staatsradio, alsof het om de uitslag van een belangrijke voetbalwedstrijd ging.

Toen Ubre Blanca in 1985 stierf, werd ze opgezet, en op het eiland Isla de la Juventud verrees een standbeeld van de geliefde koe. Maar haar nageslacht liet het afweten, en Castro kon zijn droom van een grote zuivelproductie op zijn buik schrijven.

1353 v.Chr.: Veel dictators lijden aan grootheidswaan, en omdat ze zich zelden laten adviseren door mensen die de waarheid durven te zeggen, kan het goed misgaan. Een schoolvoorbeeld komt uit het oude Egypte.

Farao Amenhotep IV vond het 3300 jaar geleden een goed idee om alle goden af te schaffen – op één na, de zonnegod Aton. Hij gaf zichzelf de naam Achnaton: ‘hij die van nut is voor Aton’.

De farao liet de ‘heidense’ tempels sluiten of omvormen tot Atontempel, zodat iedereen de enige god zou aanbidden. Het besluit sloeg in als een bom en bracht Egypte aan het wankelen.

Vanwege de bouw van een nieuwe hoofdstad raakte de schatkist leeg, en binnen de kortste keren was er geen geld meer om soldaten langs de grenzen te stationeren. Het rijk werd van alle kanten belaagd door zijn vijanden.

12 jaar later stierf de farao, en zijn jonge opvolger Toetanchamon werd door woedende priesters gedwongen de oude goden in ere te herstellen.

1977: Het verhaal van Jean-Bédel Bokassa heeft veel weg van het Grimm-sprookje Van de visser en zijn vrouw. Voor de Afrikaanse dictator is alleen het hoogste van het hoogste goed genoeg, en met zijn bewondering voor Napoleon stort hij zichzelf in het verderf.

Bokassa begon als sergeant en schopte het tot kolonel in de Centraal-Afrikaanse Republiek. In 1966 greep hij de macht, maar de titels van generaal en president van het straatarme Afrikaanse land waren niet genoeg voor Bokassa.

Als groot bewonderaar van de Franse legerleider Napoleon Bonaparte had Bokassa maar één droom: zichzelf tot keizer kronen.

Daar hoorde natuurlijk een weelderige kroningsceremonie bij, maar tijdens de voorbereidingen raakte de schatkist leeg, en in 1976 moest Frankrijk financieel bijspringen.

Een jaar later was het zo ver en nam Bokassa plaats op een troon onder een vergulde adelaar. Hij kon kiezen uit twee met juwelen ingelegde kronen en kreeg een fraaie scepter overhandigd.

2500 prominenten uit de hele wereld waren uitgenodigd door Zijne Keizerlijke Hoogheid, maar er kwamen er maar 600 opdagen. De prins van Liechtenstein was de enige buitenlandse vorst die aanwezig was.

De ceremonie kostte miljoenen dollars en zorgde voor ophef in het keizerrijk. Twee van de drie inwoners van de Centraal-Afrikaanse Republiek leefden van nog geen dollar per dag, en de uitspattingen van de keizer maakten het volk woedend. Na een paar jaar werd Bokassa dan ook afgezet en nam hij de wijk naar Frankrijk.

1968: Wat doet een dictator als hij zich bedreigd voelt? De leider van Equatoriaal-Guinea, Francisco Macías Nguema, denkt lang na over dit vraagstuk, en neemt vevolgens een bloedig besluit.

Toen Equatoriaal-Guinea zich in 1968 losmaakte van Spanje, werd Francisco Macías Nguema de eerste president. Hij liet zich al snel van zijn krankzinnige kant zien en voerde een schrikbewind waarbij tussen de 50.000 en 80.000 mensen omkwamen – circa een vijfde van de nog geen 400.000 inwoners.

De paranoïde president beging talloze misdaden, en vooral zijn haat jegens het westerse gedachtegoed was de drijfveer achter zijn vele gewelddadige acties.

De gestoorde dictator zag een westerse opleiding als de grootste bedreiging van zijn macht en verbood wetenschappelijke studies aan de universiteit. Tienduizenden mensen werden geëxecuteerd omdat ze gestudeerd hadden, en veel hoogopgeleiden ontvluchtten het land.

Zelfs politici en hoge ambtenaren waren niet veilig. Nguema vertrouwde de directeur van de nationale bank niet en liet hem executeren, waarna de dictator al het geld van het instituut mee naar huis nam.

Nguema was ook niet blij met de directeur van het nationale bureau voor de statistiek, die hem een overzicht toonde van het snel dalende inwonertal. De directeur werd voor straf gevierendeeld – om hem te leren tellen, zei de dictator.

Toen Nguema in 1979 werd afgezet, liet hij een land achter zonder functionerend bestuur en zonder staatsbegroting. De klopjacht op hoogopgeleiden had er bovendien toe geleid dat er maar twee artsen en enkele tientallen ingenieurs in Equatoriaal-Guinea waren.

2010: Turkmenistan ligt ten noorden van Iran aan de Kaspische Zee. De dictator wil er een toeristenparadijs van maken, maar hij ziet één detail over het hoofd.

Gurbanguly Berdimuhamedow werd in 2006 leider van Turkmenistan en ging meteen op zoek naar nieuwe manieren om zijn arme land inkomsten te bezorgen. In 2010 viel zijn oog op Dubai.

Dit Arabische emiraat was bezig zich om te vormen van oliestaat tot toeristenmekka, en de Turkmeense dictator, die zich Arkadag (beschermer) liet noemen, deed er inspiratie op.

Korte tijd later begon hij aan het project Awaza: een nieuwe stad, die het Las Vegas van Centraal-Azië moest worden. Aan de Kaspische Zee werd een toeristische zone van 100 km² in het leven geroepen, die jaarlijks 17 miljoen bezoekers moest trekken.

Langs het strand verrezen luxe hotels, maar in zijn enthousiasme had de dictator één detail over het hoofd gezien: Turkmenistan kende zo’n streng visumbeleid dat toeristen bijna niet toegelaten werden.

Awaza met zijn grootse strandpromenade ligt er nu bij als een spookstad. Zelfs in het hoogseizoen is maar 30 procent van de bedden bezet.

39 n.Chr.: Alle klassieke historici noemden de Romeinse keizer Caligula gestoord. Een van de voorbeelden van zijn krankzinnige gedrag leidde ertoe dat de Romeinen honger leden.

Net als alle Romeinen was de jonge Caligula zeer bijgelovig. Toen een waarzegster hem zei dat hij evenveel kans had om keizer te worden als om de Golf van Baiae bij Napels te paard over te steken, was hij dan ook onder de indruk.

In 37 n.Chr. wist Caligula toch keizer te worden, en dat vierde hij door de draak te steken met de voorspelling.

De keizer liet een groot aantal rivierboten bijeenbrengen in de baai, waarna die aan elkaar werden gebonden en gevuld met zand, zodat ze een drijvende weg vormden van 5 kilometer lang, tussen Baiae en Porto di Pozzuoli.

Twee dagen lang reed de keizer triomfantelijk heen en weer in zijn strijdwagen. Maar helaas had Caligula de boten geconfisqueerd die Rome via de Tiber van graan voorzagen. Toen de graantransporten stopten, begonnen de inwoners honger te lijden.

1958: De communistische leider Mao Zedong wil efficiënte industriearbeiders maken van de arme Chinese boeren. Maar het grootse plan van de dictator wordt miljoenen mensen fataal.

Mao had de Chinezen beloofd dat ze dankzij het communisme van overvloedige maaltijden konden genieten. En om die belofte waar te maken, mocht China geen land van zelfvoorzienende boeren meer zijn, zo vond de dictator. Miljoenen boeren moesten in de industrie gaan werken.

Toen hij in 1958 de provincies opdroeg met elkaar te wedijveren om wie het meeste staal, cement en andere industriële producten kon maken, viel de landbouw vrijwel stil, want alle boeren moesten aan de bak om het quotum te halen dat hun provincie aan Mao had toegezegd.

Daartoe smolten ze hun potten, pannen en ploegen om tot staal in zelfgemaakte ovens. Het gevolg was de ergste hongersnood aller tijden, waarbij zeker 30 miljoen Chinezen omkwamen. En het staal bleek van te slechte kwaliteit om het te kunnen exporteren.

2009: Als het Oost-Afrikaanse land Eritrea wordt getroffen door hongersnood, staat de wereld in de startblokken om hulp te sturen, maar dictator Isaias Afewerki weigert de uitgestoken hand.

Isaias Afewerki werd in 1993 de sterke man van Eritrea. De dictator wilde zijn land koste wat kost zelfvoorzienend maken. Volgens Afewerki was dat makkelijk te regelen: de boeren moesten ophouden met voedsel opslaan, en streken met een overschot moesten eten sturen naar noodlijdende gebieden.

In de praktijk namen Afewerki’s soldaten de oogst in beslag en werden de gewassen verkocht in staatswinkels.

Toen Eritrea in 2009 werd getroffen door hongersnood, moest het systeem zichzelf bewijzen – en het faalde op catastrofale wijze: de soldaten drukten een groot deel van de oogst achterover, en de boeren leden honger en konden hun werk daardoor niet goed meer doen.

Toen buitenlandse organisaties het land te hulp wilden schieten, stuurde Afewerki ze weg, want de hulp zou de inwoners ‘demoniseren en lui maken’.

Maar binnen de kortste keren werd de ramp zo omvangrijk dat Afewerki zijn eigen leger niet meer kon voeden. Uit vrees voor een opstand huurde de dictator 20.000 Ethiopische soldaten in. Hoeveel doden er vielen, is niet bekend, en ondanks kritiek van de VN is Afewerki nog steeds dictator van Eritrea.