Maria Sjökarl huivert bij het horen van haar vonnis: 20 dagen in de gevangenis op water en brood. De jonge Zweedse vrouw wordt in 1793 veroordeeld voor incest met haar vader Nils – ondanks haar verklaring dat hij haar had gedwongen.
Vader krijgt 90 zweepslagen, maar sommigen stellen dat Maria’s straf erger is. Water was namelijk niet zo schoon als nu: het zat vol vuil en bacteriën. 20 dagen gedwongen leven op water en brood leidde vaak tot ziekte of, in het ergste geval, de dood.
Celstraf op water en brood was een strafvorm die in heel Europa werd ingezet, en het staat al sinds 1350 in het Zweedse strafboek. De gevangene mocht echter maar 28 dagen worden opgesloten – onder meer vanwege het risico op dodelijke ziekten.
‘Als je hoofdpijn hebt door de alcohol, drink dan water’. Het boek ‘Regimen sanitatis Salernitanum’ uit de 13e eeuw.
Ook in de middeleeuwen geloofden sommige artsen dat mensen niet al te veel water moesten drinken. Geneeskunde was destijds gebaseerd op het idee dat het lichaam vier lichaamssappen bevatte.
Water werd gezien als koud, en te veel water zou disbalans veroorzaken en je ziek maken. Maar er waren ook artsen die juist het tegenovergestelde aanraadden.
Het werk ‘Regimen sanitatis Salernitanum’ uit de 13e eeuw geeft mensen adviezen over voedsel: tijdens de maaltijden moet je wijn met water drinken, maar ‘als je hoofdpijn hebt door de alcohol, drink dan water’. En de angst om veroordeeld te worden tot een celstraf op water en brood lijkt pas in de 18e eeuw te zijn ontstaan.
Dus hoe vies was het water in de middeleeuwen eigenlijk – en dronken mensen het?
In ‘Tacuinum Sanitatis’, een geïllustreerd boek over gezondheid uit de 11e eeuw, wordt benadrukt dat water uit beken perfect is om de dorst te lessen.
Voor en tegen: Geleerden waren het niet eens
Voor
Er werd water gedronken, maar vaak werd het vermengd met bier of wijn. Een ander populair drankje was water met honing, en dat werd vaak een tijdje weggezet om te gisten, zodat er alcohol in kwam.
Middeleeuwse mensen dronken ongetwijfeld liever bier of wijn dan water. De Engelse abt Ælfric van Eynsham beschreef zijn drinkgewoonten in de 10e eeuw als volgt: ‘bier, als ik het heb, of water, als ik geen bier heb’.
Sommige artsen geloofden destijds dat water een koude drank was, en dat je er daarom mee moest oppassen – anders raakte je in disbalans; zo mocht je geen water drinken bij het eten, en moesten zwangeren het bij wijn houden.
Tegen
In middeleeuwse teksten wordt water vaak aangehaald als gezonde drank. Toen Michelangelo nierstenen had, kreeg hij doktersadvies om water te drinken uit een bron buiten Rome. Michelangelo schreef terug dat het had gewerkt.
Niets wijst erop dat middeleeuws water gevaarlijk was. In sommige steden kunnen er verontreinigde bronnen zijn geweest, maar de meeste mensen leefden op het land, waar ze schone waterbronnen hadden.
Geleerden waarschuwden voor water dat vreemd rook of smaakte. Mensen wisten dus best wanneer water vervuild was, en wanneer je het veilig kon drinken. In veel steden stonden ook hoge boetes op het vervuilen van drinkwater.
Conclusie: Alcohol was beter, maar water was niet gevaarlijk
Niets wijst erop dat mensen in de middeleeuwen geen water dronken uit angst voor vervuiling. Water wordt in middeleeuwse teksten wel degelijk als standaarddrank genoemd.
Er is geen twijfel mogelijk: de meesten voegden het liefst iets toe aan het water, omdat dat beter smaakte en om meer voedingsstoffen binnen te krijgen. Arme mensen namen bij gebrek aan andere drankjes genoegen met schoon water.
De mythe over water stamt waarschijnlijk uit de 18e eeuw, toen historici de middeleeuwen begonnen af te doen als donker en vies. De groeiende industrialisering betekende namelijk meer verontreinigd en ondrinkbaar water. Hoewel celstraffen op water en brood al eeuwen bestonden, leidden die pas in deze periode dus echt tot ernstig fysiek lijden.