Blijde was het allesverwoestende superwapen van de middeleeuwen

De eerste primitieve katapulten werden waarschijnlijk in de 4e eeuw v.Chr. in China gebruikt en bestonden uit een balk die op een hoog statief om een as draaide.

De as verdeelde de balk in een kort en een lang deel. Aan het eind van het lange stuk zat een slinger met een projectiel, en aan het korte stuk zaten touwen.

Om de katapult af te vuren trok een klein legertje mannen aan de touwen, zodat het korte stuk omlaag schoot en het lange omhoog.

Het projectiel werd dan hard weggeslingerd. Uit moderne reconstructies van dit type blijde blijkt dat het een steen van 60 kilo naar een doelwit kon slingeren dat zich op maximaal 130 meter afstand bevond.

In de middeleeuwen werd de blijde verder ontwikkeld in het christelijke Byzantijnse Rijk in het huidige Turkije. Daarvandaan verspreidde het wapen zich naar andere landen.

In de 6e eeuw verschenen de eerste slingerblijden op de Europese slagvelden, waar ze veel angst zaaiden. Volgens bronnen had een Byzantijnse soldaat de Avaren – een krijgszuchtig volk van Turkse oorsprong – geleerd om slingerblijden te gebruiken.

Toen de Avaren in 597 de Griekse stad Thessaloniki belegerden, bestookten ze de verdedigers met wel 50 blijden: ‘Ze slingerden hele bergen naar ons toe. Want hoe anders moet je die enorme stenen noemen?’ klaagde de bisschop van de stad verontwaardigd.

Al snel namen ook de moslims in het Midden-Oosten katapulten in gebruik. En toen christelijke kruisvaarders het aan het eind van de 11e eeuw tegen de moslims opnamen, kwam de blijde naar West-Europa.

De kruisvaarders die in 1147 Lissabon belegerden, zouden de Moorse verdedigers met twee blijden en 100 touwtrekkers verslagen hebben.

Door in ploegen te werken konden de kruisvaarders een angstaanjagend hoog vuurtempo in stand houden: binnen 10 uur vuurden ze 5000 stenen af. Dat komt neer op vier schoten per minuut met elke van de twee blijden.

De strijd tussen de christenen en moslims leidde tot een heuse blijdewedloop tussen oost en west. En al snel deed een geheel nieuw type katapult zijn intrede op het slagveld: een monster dat krachtiger was dan welk ander wapen ook.

Als de slingerarm en het contragewicht losgelaten werden, vloog het projectiel met behulp van de zwaartekracht met zeer hoge snelheid weg.

Het is niet bekend waar en wanneer dit type blijde is uitgevonden. Een bron uit het Byzantijnse Rijk maakt gewag van een trebuchet die tijdens het beleg van de stad Zevgminon in 1165 ingezet werd. Maar de kruisvaarders hebben het wapen wellicht al tijdens de Eerste Kruistocht in 1096 gebruikt, mogelijk geïnspireerd door de Arabieren.

Toen de Engelse koning Richard Leeuwenhart in 1191 de stad Akko in Syrië belegerde, beschikten de kruisvaarders zeker over trebuchets.

Maar liefst 11 grote katapulten beukten op de verdedigingswerken in. Eentje was zo groot dat hij ‘Gods stenenwerper’ werd genoemd. Volgens bronnen kreeg dit wapen een bijzondere behandeling:

‘Er stond altijd een priester naast het toestel, die preekte en geld inzamelde voor het onderhoud en om mensen in te huren die de stenen projectielen aandroegen. De machine verwoestte 10 meter van de muur naast de Maledicta-toren.’

Volgens dezelfde bron gaven blijden de doorslag bij de val van Akko in dat jaar: ‘Richards blijden vuurden dag en nacht. Het is met zekerheid te zeggen dat een ervan 12 man met één steen doodde. Niets weerstond de schoten; alles werd verwoest of verpulverd.’

De grote blijden met een contragewicht waren met een laadtijd van een paar minuten tot een half uur een stuk trager dan de katapulten op handkracht, maar ze waren veel nauwkeuriger.

Zelfs de meest ervaren touwtrekkers trokken niet altijd met precies dezelfde kracht, en slingerblijden misten hun doel dan ook regelmatig.

Een trebuchet schoot echter elke steen met dezelfde energie weg, zolang het contragewicht en het gewicht van het projectiel gelijk bleven. Door het contragewicht en de lengte van de slinger te variëren, konden de artilleristen nog nauwkeuriger richten.

Nog belangrijker was dat de trebuchet veel zwaardere stenen wegslingerde. De Fransman Villard de Honnecourt maakte in de 13e eeuw een schets van een blijde die volgens berekeningen van deskundigen een contragewicht van 30 ton moet hebben gehad.

Daarmee kon een steen van 250 kilo een doel op 160 meter afstand raken. Een reconstructie van dit type katapult wist een auto van 476 kilo 80 meter weg te slingeren.

Tijdens de strijd tegen de katharen in Zuid-Frankrijk boekte de kruisvaarder Simon van Montfort veel successen met blijden, zoals bij de verovering van de stad Minerve.

Maar in 1211 werden de rollen omgedraaid en ondervond Van Montfort zelf de kracht van de blijde aan den lijve toen de katharen zijn leger in de plaats Castelnaudary beschoten: ‘Met de eerste steen gooiden ze een toren plat.

Met de volgende een ruimte in de burcht. Bij het derde schot werd de kei verbrijzeld, maar niet dan nadat hij veel schade had aangericht,’ aldus de geschiedschrijver Guilhem de Tudela.

Simon van Montfort overleefde de belegering, maar zijn geluk duurde niet eeuwig. Toen zijn troepen in 1218 de katharen in Toulouse belegerden, werd Van Montfort in de stad getroffen door een steen van een blijde. De grote blijde-strateeg was op slag dood.

Niet alleen de Europeanen maakten op het slagveld gebruik van katapulten. Toen sultan Saladin in 1187 de kruisvaarders in Jeruzalem belegerde, beval hij zijn mannen volgens bronnen uit die tijd om de Damascuspoort van de stad aan te vallen.

De kruisvaarders deden voortdurend uitvallen vanuit de poort, en uiteindelijk moest Saladin de aanval afblazen.

Hierop liet de legerleider zijn blijden een gedeelte van de stadsmuur zonder poorten onder vuur nemen. Na drie dagen stortte een stuk muur in, en hoewel de kruisvaarders de eerste bestormingen wisten af te slaan, moesten ze zich uiteindelijk overgeven.

Een eeuw na de val van Jeruzalem waren er meer blijden op het slagveld dan ooit.

In 1291 maakten de moslims een einde aan de kruistochten door met een batterij katapulten de kruisvaardersstad Akko in Syrië in te nemen. Maar liefst 92 blijden bestookten de muren van de stad, die na 43 dagen viel.

Middeleeuwse krijgsheren legden een grote mate van creativiteit aan de dag als ze munitie voor hun blijden nodig hadden.

In een 15e-eeuws manuscript van de Toscaanse uitvinder en ingenieur Mariano Taccola komt een schets voor van verschillende typen brandbommen – vermoedelijk vaten die gevuld waren met brandende olie of teer.

Ook zogeheten ‘bijenkorven’ – een soort straatstenen van poreuze klei die in splinters uiteenvielen – en zelfs de afgehakte hoofden van vijanden werden over de stadsmuren geslingerd. Soms werd de slotgracht van een burcht drooggelegd door hem met blijden te bestoken met tonnen vol aarde.

Toen Franse belegeraars in 1335 een Engelse boodschapper uit het kasteel Auberoche gevangennamen, stuurden ze hem met een blijde retour over de muur – met het antwoord om zijn nek.

Katapulten werden vooral gebruikt om zaken óver de muren te schieten, niet erdoorheen. Dat kwam omdat burchten steeds dikkere muren kregen als reactie op de opkomst van de blijde. En tegen zeer dikke en hoge muren kon zelfs de grootste katapult niets uitrichten.

In de loop van de 14e en 15e eeuw waren de verdedigers daardoor steeds meer in het voordeel, ook al werden de blijden almaar krachtiger. Pas na de komst van het kanon veranderde het slagveld, net als na de doorbraak van de blijde, van aanzien.

In de eerste helft van de 15e eeuw telde het arsenaal van belegeraars zowel blijden als kanonnen, maar een beleg in 1453 maakte duidelijk dat het kanon de blijde zou verdringen op de slagvelden van de toekomst.

In dat jaar liet de Ottomaanse sultan Mehmet twee enorme kanonnen naar de muren van Constantinopel brengen. De bronzen bakbeesten werden elk door 60 ossen en 200 mannen getrokken.

Er moesten nieuwe bruggen gebouwd worden die het gewicht konden dragen.

De kanonnen moesten gestabiliseerd worden met reusachtige stenen, zodat ze enigszins in de richting van het doel schoten, en de loop werd zo heet dat ze maar een keer in de drie uur afgevuurd konden worden, maar ze waren zeer krachtig.

Wekenlang bestookte de sultan de metersdikke muren van de oude keizersstad, en op 29 mei braken de Ottomanen door. De val van Constantinopel luidde het eind van de blijde in: voortaan staken vorsten hun geld liever in kanonnen.

De katapult raakte echter niet geheel in de vergetelheid. Toen de Spaanse conquistador Hernán Cortés in 1521 tijdens de belegering van de Azteekse hoofdstad Tenochtitlan door zijn buskruit heen was, liet hij zijn mannen een blijde bouwen.

Maar die bezaten niet de kennis van de oude blijdebouwers, en de eerste steen vloog recht omhoog en verwoestte het toestel. De stad viel wel, maar niet dankzij de blijde.