De leden van de vroege kerk vreesden de staat, die hard optrad tegen de christelijke sekte. Aangezien de religie nieuw was, bestonden er diverse ideeën over het christendom naast elkaar.
Maar toen de kerk in de 4e eeuw machtiger werd, kwamen de bisschoppen op oecumenische concilies bijeen om te bepalen wat het ware geloof was.
Wie het oneens was met de katholieke leer of kritiek had op de kerkleiders, werd als ketter bestempeld.
Ketters werden – naar goeddunken van de kerk en haar wereldlijke bondgenoten – vervolgd, gearresteerd of gedood in naam van het ware geloof.
1. CONCURRENTIE
Andersdenkenden zouden geheime kennis bezitten
De ideeën van de gnostici zijn opgetekend in geschriften, die in 1945 zijn gevonden bij Nag Hammadi in Egypte.
De gnostici, die tot de 4e eeuw veel aanhangers hadden, behoorden tot de eersten die als ketters werden aangemerkt.
Ze beweerden in het bezit te zijn van geheime overleveringen, die buiten de kerk om teruggingen tot Jezus zelf.
Gnostici geloofden in een hogere verlossende kennis, die ingewijden kon bevrijden van de banden waarmee lichaam en ziel aan deze wereld verbonden zijn.
De kerk beschuldigde de gnostici van orgiën en godslastering. Dat werkte: na de 4e eeuw verdwenen ze goeddeels.
2. HEBZUCHT
Inhalige edelen gingen op kruistocht
De vestingstad Carcassonne in Zuid-Frankrijk was het hoofdkwartier van de katharen tot ze in 1209 werden verdreven.
In de 12e eeuw kwamen de katharen in Zuid-Frankrijk op. Volgens deze christelijke sekte was de wereld slecht en kon je verlost worden door al het aardse op te geven.
Uit woede dat de katharen zich niet wilden onderwerpen aan de kerk, begon paus Innocentius III een kruistocht tegen hen.
Veel mensen sloten zich erbij aan, want de paus beloofde alle deelnemers een deel van het land van de ketters – een aanbod dat vooral de Noord-Franse adel aangreep.
De kruistocht, die van 1209 tot 1229 duurde, kostte duizenden levens.
3. SEKSUELE MORAAL
Naaktlopers werden veroordeeld
De autoriteiten traden hard op als de adamieten demonstreerden in Amsterdam.
De middeleeuwse kerk was doordrenkt van hypocrisie. Zo hadden pausen vaak minnaressen, terwijl seks buiten het huwelijk voor het volk verboden was.
Uit protest predikten de adamieten in Amsterdam naaktloperij en de vrije liefde.
Hoewel de kerk de adamieten veroordeelde, doken er telkens nieuwe bewegingen op.
‘Ze zeiden dat kleding was uitgevonden vanwege de zonde van de eerste mensen, maar dat zijzelf in een staat van onschuld leefden,’ aldus de kroniekschrijver Laurentius van Březová in de 15e eeuw.
4. KRITIEK OP PRIESTERS
Priesters vreesden volksopstand
Tot 1400 hadden de lollards invloed in een beperkt gebied (groen). In de eeuwen daarop verspreidde de leer zich veel verder (rood).
John Wycliffe, een Engelse theoloog aan de universiteit van Oxford, bestudeerde in de 14e eeuw de Bijbel en kwam tot de conclusie dat de katholieke leer en rituelen onzin waren.
De mensen moesten niet blind op de priesters vertrouwen, maar hun eigen mening vormen, vond hij. De theoloog kreeg veel aanhangers, die lollards werden genoemd.
Uit angst voor een volksbeweging merkte de kerk Wycliffe aan als ketter. Hij moest zijn positie opgeven, en meerdere van zijn aanhangers eindigden op de brandstapel.
5. MACHTSWELLUST
Vervolging moest de kroon versterken
Duizenden mensen werden door de Spaanse inquisitie gemarteld en gedood.
In 711 vielen moslimlegers het Iberisch Schiereiland binnen. De christenen hadden het gebied bijna heroverd toen Isabella van Castilië en Ferdinand van Aragón in 1469 grote delen van het schiereiland verenigden door te trouwen.
Om hun macht te versterken, liet het koninklijk paar in 1478 een katholieke rechtbank, een inquisitie, instellen door paus Sixtus IV.
De Spaanse inquisitie moest ketters vervolgen en joden en moslims ontmaskeren die zich voordeden als christenen.
Buitenlandse boeken lezen was genoeg om de verdenking op je te laden.