Kuisheid, gehoorzaamheid en armoede: handboek beteugelde nonnen
Bonte kleding en onkuis gedrag betekenen een enkele reis naar de hel, zo dacht de Engelse bisschop Aldelmus. In de 8e eeuw schreef hij een boek met raad voor nonnen die een godvruchtig leven wilden leiden.
Aldelmus wilde de nonnen onderrichten en ervoor zorgen dat ze hun kuisheid bewaarden.
Voor de 8e-eeuwse Engelsen vormden ze het toonbeeld van eerbaarheid en godvruchtigheid.
Maar niet alle Londense nonnen wisten het smalle pad van de zedelijkheid te bewandelen, en sommigen leken wat hulp nodig te hebben om de wereldlijke verleidingen te kunnen weerstaan.
Die hulp kwam in de vorm van een boekje, dat zo’n 1300 jaar geleden werd geschreven door de Engelse bisschop Aldelmus.
De Laude Virginitatis – Lof van de maagdelijkheid – was bedoeld voor een bescheiden nonnenklooster in Barking Abbey in Oost-Londen.
Het klooster viel onder het gezag van Aldelmus, en hij kende de nonnen dan ook goed.
Klaarblijkelijk maakte hij zich zo veel zorgen over hen dat hij zich genoodzaakt zag hen van een handboek te voorzien, waarin hij ze op het hart drukte dat hun maagdelijkheid het belangrijkste was dat ze bezaten.
De vrouwen kregen ook praktische adviezen over de manier waarop ze zich moesten kleden en gedragen als ze zich eens een enkele keer buiten de veilige kloostermuren begaven.
Zo moesten ze ervoor waken dat hun kleding de aandacht van jonge mannen trok.
‘Als u zich uitbundig kleedt en naar buiten gaat om op te vallen, en als u de jonge mannen in de ogen kijkt en zij smachtend terugkijken, heeft u het vuur van de geslachtelijke verwachting aangewakkerd.
Dan valt u meer te verwijten dan wanneer u zich kuis en bescheiden had opgesteld,’ aldus de bisschop.
Aldelmus meende dat een te grote nadruk op het lichamelijke het geloof verzwakte.
Nonnen letten te veel op uiterlijk
Het werk van de bisschop staat bol van dergelijke belerende uitspraken.
Zo is het volgens Aldelmus niet genoeg dat de nonnen zich bescheiden kleden en hun lichamelijke lusten onderdrukken om bij God in genade te vallen: lichamelijke maagdelijkheid moet gecombineerd worden met ‘kuisheid van geest’ om de ‘ongetemde impulsen van lichamelijke losbandigheid’ tegen te gaan, zo legt de bisschop in sierlijke letters uit op een van de eerste pagina’s van het in het Latijn geschreven handboek.
Aldelmus windt zich echter niet uit- sluitend op over kleding en gedrag van de nonnen: ook bij de monniken is er ruimte voor verbetering.
‘Ik schaam me ervoor over de stoutmoedige, verwaande schaamteloosheid en regelrechte domheid te schrijven, die zowel de nonnen die zich aan een klooster verbonden hebben als de mannen van de kerk telkens weer aan de dag leggen.
Met bonte uitdossingen en elegante versierselen wordt het lichamelijke benadrukt, en het lichaam ledemaat voor ledemaat opgetooid,’ zo trekt bisschop Aldelmus van leer.
‘Een wonder van geleerdheid’
De nonnen zullen het advies niet zonder meer in de wind geslagen hebben, want Aldelmus was vermaard tot ver buiten de landsgrenzen.
Hij was een familielid van de koning, had de naam een zeer godvruchtig man te zijn en was goed thuis in vak-gebieden als astronomie, astrologie, navigatie en de Romeinse wetten.
Zijn kennis was zoindrukwekkend dat de kerkhistoricus Beda, een tijdgenoot, Aldelmus een ‘wonder van geleerdheid’ noemde in zijn 8e-eeuwse geschriften.
Aldelmus kon Latijn, Hebreeuws en Grieks lezen, zodat hij de Bijbel in het origineel kon bestuderen, en wist zo veel van het christendom dat hij een schare discipelen had die zijn uitleg van de godsdienst en de bijbehorende moraal trouw volgden.
Zijn vlammende preken waren zo indrukwekkend dat zelfs paus Sergius I er kennis van nam en hem naar Rome haalde voor een audiëntie. Als eerbetoon had Aldelmus in 683 zijn eigen klooster gekregen, dat onder benedictijnse invloed stond.
Aldelmus was in vele opzichten een excentrieke monnik. Zo ging hij vaak de straat op om het volk te vermaken met dans, zelfgeschreven gedichten en fluitspel, in de hoop de interesse van de burgers te wekken.
Als de nieuwsgierigen om hem heen dromden, hield de merkwaardige monnik op met dansen en fluiten en begon hij een imposante preek af te steken.
Vrouwen moeten leren lezen
Het opvallendste aan Aldelmus was echter dat hij geen onderscheid tussen mannen en vrouwen maakte.
Vrouwen werden in zijn tijd sterk achtergesteld, maar hij meende dat beide geslachten in principe gelijk waren.
Daarom moesten nonnen net als monniken leren lezen en schrijven, zo vond Aldelmus, die door geschiedkundigen wel de eerste feminist van Engeland wordt genoemd.
En met het boek De Laude Virginitatis wilde hij – ondanks de harde toon die hij aansloeg – de nonnen van Barking Abbey ertoe bewegen om beter hun best te doen om het niveau van hun mannelijke collega’s te evenaren.
Toen Aldelmus in 705 bisschop werd, bracht hij zijn ideeën volop in praktijk. Hij had enkele nonnenkloosters onder zich en zette zich in om er kenniscentra voor vrouwen van te maken.
Om zijn vernieuwende gedachtegoed te rechtvaardigen, benadrukte hij het belang van vrouwelijke heiligen die hun leven gegeven hadden voor hun geloof.
Ook in zijn boek stak hij de loftrompet over deze heilige vrouwen om de nonnen te wijzen op de offers die hun zusters in het geloof hadden gebracht.
De inspanningen van Aldelmus waren niet voor niets. De nonnen van Barking Abbey, die het handboek ontvingen, leidden de eerste vrouwelijke schrijvers en dichters van Engeland op.