De korte versie van de gebeurtenissen op Goede Vrijdag gaat als volgt: Jezus wordt voorgeleid aan de Romeinse gouverneur Pontius Pilatus. Daarna wordt hij veroordeeld. Dan gekruisigd. Tenslotte sterft hij aan het kruis.
Maar tussendoor gebeuren er ook een heleboel dingen.
Hier vind je een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen van Goede Vrijdag, die in alle vier de evangeliën van het Nieuwe Testament worden genoemd.
Je kunt hier ook lezen hoe Goede Vrijdag over de hele wereld wordt gevierd en hoe de dag in andere talen heet.
De dagen vóór Goede Vrijdag
Op de eerste zondag van de Paasweek rijdt Jezus op een ezel Jeruzalem binnen. De vrijdag erna – Goede Vrijdag – wordt hij gekruisigd. Schilderij van de intocht van Jezus in Jeruzalem uit 1617 door Anthony van Dyck.
Op Goede Vrijdag bereiken alle gebeurtenissen rondom Pasen hun hoogtepunt. Jezus en zijn apostelen zijn de zondag ervoor naar Jeruzalem gegaan om het joodse paasfeest – Pesach – te vieren.
De inwoners van Jeruzalem juichen als Jezus van Nazareth de stad binnenrijdt. Deze dag staat sindsdien bekend als Palmzondag omdat de mensen met palmtakken zwaaien en ze Jezus ontvangen als koning en verlosser.
De vrolijke stemming op die eerste dag van de paasweek slaat later in de week echter dramatisch om. Op donderdag zegt Jezus tegen zijn discipelen dat hij naar Jeruzalem is gekomen om te sterven.
Op Witte Donderdag eet Jezus zijn laatste maaltijd (het Laatste Avondmaal) samen met zijn discipelen. Even later wordt hij door een van hen, Judas Iskariot, verraden en aangegeven bij de joodse hogepriesters.
Waarom heet Goede Vrijdag zo?
De kruisiging door Paolo Veneziano (ca. 1340-1345).
De laatste dag in het leven van Jezus heeft over de hele wereld verschillende namen. Er bestaan grofweg vier varianten: lang, verdrietig, heilig of goed.
De nacht vóór Goede Vrijdag
De nacht vóór Goede Vrijdag wordt Jezus vastgehouden. Als hij op vrijdagochtend wakker wordt, krijgt hij bezoek van priesters die maar één doel voor ogen hebben: ze willen hem veroordelen voor godslastering.
De joodse hogepriesters zijn woedend op de man uit Nazareth omdat hij heeft gezegd dat hij de koning van de joden en de zoon van God is. En de priesters vinden dat hij deze godslasterlijke beweringen met de dood moet bekopen.
Omdat alleen de Romeinse bezettingsmacht bevoegd is om mensen ter dood te veroordelen, brengen de priesters Jezus naar de machtigste Romein in Judea: gouverneur Pontius Pilatus.
Van Herodes tot Pilatus
Jezus wordt voorgeleid aan de joodse gouverneur Herodes Antipas. Houtsnede uit 1509 van de Duitse kunstenaar Albrecht Dürer.
Pilatus is allesbehalve blij als de priesters bij zijn paleis verschijnen. Hun komst brengt de gouverneur namelijk in een lastig parket.
Hij wil niet degene zijn die de straf bepaalt, want hij staat tussen twee groepen in, die allebei heel andere belangen hebben. Pilatus moet op eieren lopen: hij riskeert een opstand van Jezus’ aanhangers als hij de priesters steunt en Jezus veroordeelt. Maar als hij niets doet, zullen de priesters waarschijnlijk verhaal gaan halen bij de keizer in Rome.
Wanneer Pilatus beseft dat Jezus uit Galilea komt, vindt hij een uitweg. Hij geeft de bal door aan Herodes Antipas, de hoogste joodse heerser in de regio.
Maar Herodes wil ook niet degene zijn die beslist over Jezus’ lot, en dus stuurt hij hem weer terug naar Pilates.
Een Bijbelse variant van het klassieke ‘kastje naar de muur’ dus.
Jezus bij Pontius Pilatus
Het proces van Goede Vrijdag bereikt zijn hoogtepunt.
Pilatus wordt nu gedwongen om stelling te nemen en te bepalen of Jezus schuldig is. Hij laat Jezus bij zich brengen en stelt hem een aantal vragen. De Romeinse gouverneur wil vooral weten waarom de joodse priesters hem beschuldigen van godslastering.
‘Ben jij de koning van de joden?’ vraag Pilates aan Jezus.
‘Dat zijn jouw woorden,’ antwoordt Jezus.
Pilatus is verbaasd dat Jezus zich niet verdedigt en vraagt hem opnieuw:
‘Ga je niets zeggen? Weet je wel waar ze je beschuldigen?!’
Na die vraag vult de zaal zich met een oorverdovende stilte. Pilatus besluit de beslissing door te schuiven naar een andere instantie: het volk.
Jezus of Barabbas?
Pontius Pilatus presenteerde Jezus op Goede Vrijdag aan het volk, zodat hij hem zelf niet hoefde te veroordelen. Schilderij van Jheronimus Bosch van tussen 1475 en 1485.
Pilatus verschijnt voor de menigte samen met Jezus en een misdadiger die Barabbas heet.
‘Volgens mij is hij onschuldig. Maar het is bij jullie gewoonte dat ik met Pasen één gevangene vrijlaat. Willen jullie dat ik de koning van de joden laat gaan?’
Maar de mensen op het plein schreeuwen: ‘Niet hij, maar Barabbas!’
En zo werd volgens het Evangelie van Johannes Barabbas, een veroordeelde moordenaar, vrijgelaten.
Ook de beslissing over wat er met Jezus moet gebeuren, laat Pilates over aan de mensen op het plein.
‘Kruisig hem, kruisig hem!’ roepen ze.
Uiteindelijk geeft Pilates toe aan de wensen van het volk. Dan pakt hij een teil met water en wast hij zijn handen.
‘Ik ben onschuldig aan het bloed van deze man. Dat is jullie zaak,’ zegt de gouverneur teneergeslagen.
Pilatus overhandigt Jezus aan zijn soldaten, die hem afranselen met een zweep.
Overal in de christelijke wereld hangen de vlaggen halfstok op Goede Vrijdag.
Wanneer valt Goede Vrijdag de komende jaren?
Doornenkroon
Zodra Jezus veroordeeld is, haalt een van de soldaten een scharlakenrode mantel tevoorschijn en hangt deze om zijn schouders. Een andere soldaat vlecht een kroon van doorntakken en zet deze op het hoofd van de veroordeelde.
De soldaten knielen voor Jezus en roepen: ‘Gegroet, koning van de Joden!’
Via Dolorosa
Elk jaar komen gelovigen op Goede Vrijdag bijeen om in Jezus’ voetsporen te treden langs de Via Dolorosa in Jeruzalem. Sommigen dragen een kruis, terwijl anderen zichzelf geselen.
Dan pakken ze de mantel weer terug. Om zijn vernedering compleet te maken, moet Jezus de balk waaraan hij gekruisigd zal worden zelf dragen – helemaal naar de plaats van de executie, de berg Golgotha.
De route die Jezus aflegde van zijn doodvonnis in het paleis van Pilatus naar Golgotha wordt de Via Dolorosa (Lijdensweg) genoemd. Dit is een straat in het oude Jeruzalem. Tegenwoordig wordt de route gemarkeerd met 14 kruiswegstaties, en elk jaar leggen orthodoxe christenen dezelfde weg af om het lijden van Jezus te herdenken.
Kruisiging
Volgens de overlevering lag de berg Golgotha in Jeruzalem op de plek waar tegenwoordig de Heilig Grafkerk staat. In die tijd lag het gebied buiten de muren van Jeruzalem.
Romeinse soldaten nagelen Jezus aan het kruis op de berg Golgotha.
Links en rechts van hem hangen twee misdadigers. Dit maakt de vernedering alleen maar groter, omdat Jezus op die manier wordt afgeschilderd als een ‘gewone’ crimineel.
Bovenaan het kruis waar Jezus aan hangt, staat het opschrift I.N.R.I. Dit is een Latijnse afkorting van ‘Jezus van Nazareth, koning van de joden’.
De mensen die naar Golgotha zijn gekomen om getuige te zijn van Jezus’ kruisiging smeken hem:
‘Verlos jezelf en kom van het kruis af!’
Dat roepen ook de joodse priesters, die er spottend aan toevoegen:
‘Hij heeft anderen verlost, maar kan zichzelf niet verlossen.’
De ongelovige Thomas geschilderd door Caravaggio (ca. 1601-1602).
Zo ging de kruisiging
De kruisiging was zo’n barbaarse straf dat er in het Romeinse wetboek stond dat de methode niet toegepast mocht worden bij Romeinse burgers. De Romeinen gebruikten de straf met grote regelmaat voor slaven en politieke opstandelingen.
Maar de methode was niet alleen bedoeld om mensen te executeren. Ze werd ook gebruikt als vorm van marteling. Het was dan niet de bedoeling dat de slaaf zou sterven, het doel was hem zoveel mogelijk te vernederen.
De evangeliën waarin Goede Vrijdag wordt beschreven, vertellen niet hoe Jezus aan het kruis werd gehangen. Er wordt sindsdien dan ook veel gediscussieerd of hij met een touw aan het kruis was vastgebonden, of met spijkers werd vastgenageld.
Het hoofdstuk uit het Evangelie volgens Johannes over de twijfelende apostel Thomas vormt de basis voor de opvatting dat Jezus aan het kruis genageld werd. Deze interpretatie is ook veelvuldig in de beeldende kunst te zien.
Thomas vertelt de andere discipelen dat hij de afdrukken van de spijkers in zijn lichaam wil zien, voordat hij gelooft dat Jezus is opgestaan uit de dood. Acht dagen later wordt zijn wens vervuld, als de herrezen Jezus hem opzoekt en zegt:
‘Kom hier met je vinger en bekijk mijn handen, en kom hier met je hand en steek die in mijn zij.’
Thomas doet wat hem gezegd wordt en merkt meteen dat Jezus open wonden op zijn lichaam heeft, die bevestigen dat hij gekruisigd is.
Volgens de evangeliën sterft Jezus zes uur nadat hij aan het kruis is gehangen. Dat lijkt misschien lang, maar bij kruisiging geldt dit als een relatief snelle dood.
Het kon namelijk wel dagen duren voordat een gekruisigde zijn laatste adem uitblies.
Begrafenis
De begrafenis van Jezus. De Heilig Grafkerk in Jeruzalem.
Salome, Maria Magdalena en Maria, de moeder van Jacobus de Mindere, zijn getuige van de kruisiging. De drie vrouwen horen vanaf een afstand dat Jezus hard schreeuwt voordat hij zijn laatste adem uitblaast.
Als Jezus dood is, gaat Jozef van Arimathea, een rijk man, naar Pilatus om het lichaam op te eisen, zodat Jezus begraven kan worden.
De Romeinse gouverneur vraagt zich echter af hoe het kan dat Jezus zo snel gestorven is en stuurt iemand om zijn dood te verifiëren.
Als hij hoort dat Jezus echt dood is, geeft hij toestemming om het lichaam aan Jozef over te dragen. Jozef koopt een laken en wikkelt Jezus erin.
In een nabijgelegen rots ziet hij een opening. Hier begraaft hij Jezus.
Maria Magdalena en Maria, de moeder van Jozef, kijken toe hoe Jezus in de grot wordt gelegd. Voordat hij vertrekt, rolt Jozef een steen voor de ingang van de grot.
En zo komt er een einde aan de noodlottige gebeurtenissen op Goede Vrijdag. Een immens verdriet verspreidt zich onder Jezus’ familie, vrienden en apostelen.
De volgende statie in de gebeurtenissen rond Pasen is de opstanding op de derde dag: Paaszondag.
Maar dat is een ander verhaal.
De laatste woorden van Jezus
De lijdende Jezus
‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?’ (Evangelie volgens Mattheüs en Marcus)
De berustende Jezus
‘Het is volbracht’ (Evangelie volgens Johannes).
Elk jaar wordt Goede Vrijdag op de Filippijnen op een gruwelijke manier herdacht. Hoewel de katholieke kerk op de Filippijnen de praktijk niet goedkeurt, laat een aantal mensen zich elk jaar kruisigen om het lijden van Jezus aan het kruis te herdenken.