10 pauselijke schandalen

Paus Stefanus VI (896-897)

Stefanus VI was maar iets meer dan een jaar paus. Toch was hij het brein achter een van de meest bizarre en morbide gebeurtenissen in de geschiedenis van het pausdom.

Toen Stefanus VI was aangetreden, wilde hij krampachtig zijn macht verstevigen. Dat deed hij op een heel bizarre manier.

Paus Stefanus VI liet zijn dode voorganger opgraven. Het lijk werd in vol pauselijk ornaat gekleed en op een troon in de Sint-Jan van Lateranenkerk in Rome gezet.

Hier werd hij ervan beschuldigd tegelijkertijd paus en bisschop van Porto te zijn geweest.

Een diaken werd aangewezen om namens het lijk te spreken en zich te verdedigen tegen de beschuldiging van Stefanus VI dat Formosus het canonieke recht (het in de katholieke kerk geldende recht) had geschonden.

Het vonnis luidde dat paus Formosus zich onwaardig had gedragen als paus.

Alle officiële handelingen van paus Formosus en al zijn wijdingen werden nietig verklaard.

Het lijk werd ontdaan van zijn mooie kleren en in plaats daarvan gekleed in grauwe vodden.

Om de wraak echt te onderstrepen werden drie van zijn vingers afgesneden, inclusief de vinger waarmee hij als paus zegeningen had gegeven. Ten slotte werd het lichaam van Formosus in de Tiber gegooid.

Het proces veroorzaakte opschudding in Rome. Het paleis van de paus werd bestormd en Stefanus VI werd achter de tralies gezet. De impopulaire paus Stefanus VI werd uiteindelijk gewurgd in de kerker.

Paus Sergius III (904-911)

Sergius III is waarschijnlijk de enige paus die een andere paus heeft vermoord.

Hij kon aantreden als paus nadat zijn bondgenoot Theophylactus, generaal en graaf van Tusculum ten zuidoosten van Rome, de stad was binnengevallen.

De zittende paus Leo V werd in de kerker gegooid en naar verluidt gewurgd op bevel van Sergius.

De historicus Liutprand van Cremona, een tijdgenoot, schreef dat Sergius III het bestuur van Rome overliet aan ‘een schaamteloze hoer ... die regeerde als een man’.

De vrouw was Theodora, moeder van Sergius’ minnares Marozia.

In 931 werd de veronderstelde zoon van Marozia en Sergius met hulp van zijn moeder en grootmoeder benoemd tot paus Johannes XI. De twee vrouwen konden Rome weer regeren.

In de tijd van Sergius III waren er regelmatig wisselingen in het pausdom. Tussen 896 en 904 bekleedden maar liefst zeven mannen het ambt.

Bij deze verschillende pausen ging het vooral om hun houding en positie ten opzichte van de eerdergenoemde paus Formosus.

Of ze wilden hem eren, of ze waren er direct op uit om zijn nalatenschap te beschadigen. Het bekendste voorbeeld van wraak tegen Formosus is het proces van Stefanus VI tegen het pauselijke lijk.

De lijkschennis door Stefanus VI van paus Formosus werd gesteund door Sergius III. Hij werkte tijdens zijn pausdom ook aan de ongeldigverklaring van alle verordeningen van Formosus.

Paus Urbanus II (1088-1099)

Een menigte vult het plein voor de kathedraal in de Franse stad Clermont op 27 november 1095.

Paus Urbanus II betreedt het podium en spoort het volk aan naar het Heilige Land te gaan om de ‘ongelovige’ moslims te bestrijden.

‘Als jullie willen zorgen voor jullie onsterfelijke zielen, haast je dan als ridders van God en bevrijd het Heilig Graf. Mogen jullie het een schone zaak vinden voor Christus te sterven in de stad waar hij voor ons gestorven is!’, predikt de paus.

In zijn rede belooft Urbanus II verlossing aan hen die gaan vechten. Historici zien de toespraak in Clermont nu als het beginpunt van de Eerste Kruistocht.

In de zomer van 1099 veroverden de kruisvaarders Jeruzalem, maar dat bericht bereikte Rome pas na de dood van Urbanus II.

Urbanus II is vooral bekend vanwege de Eerste Kruistocht en zijn rede in Clermont, maar hij streed ook fel tegen priesters die zich niet hielden aan het celibaat.

De celibaatseis is feitelijk betrekkelijk nieuw in een pauselijke context.

Pas met de Gregoriaanse hervorming in de late 11e eeuw werd de eis ingevoerd.

Verschillende priesters omzeilden de regel door ‘huishoudsters’ in te huren. Als hier kinderen uit voortkwamen, werden die met de nek aangekeken als ‘hoerenkind’.

Zoons konden niet in hun vaders voetsporen treden en priester worden. Velen vroegen de kerk daarom om ontheffing van het celibaat. Mede hierdoor weten historici dat veel priesters geen celibatair leven leidden.

In het algemeen was er verzet tegen de nieuwe celibaatseis. Urbanus II vond daarom dat hij hard moest optreden om te voorkomen dat te veel mensen de eis zouden negeren.

Urbanus II zette de priesters gevangen die met een vrouw en kinderen leefden. Hun vrouwen en kinderen werden als slaven verkocht.

Tot in de 13e eeuw bleven priesters trouwen en kinderen krijgen, ondanks vervolging en stigmatisering.

Paus Bonifatius VIII (1294-1303)

De machtige Italiaanse familie Colonna had een hekel aan Bonifatius VIII en betwistte in 1297 diens pauselijke macht door te verklaren dat hij tegenpaus was.

Bonifatius nam daarop de Italiaanse stad Palestrina in, die werd geregeerd door de familie Colonna. In 1299 maakte het pauselijk leger de stad met de grond gelijk.

Verder is Bonifatius VIII bekend om zijn uitspraken over pedofilie:

‘Het is geen grotere zonde om seks te hebben met jonge jongens dan om de ene hand tegen de andere te wrijven’, zo wordt hij geciteerd.

Het pontificaat van Bonifatius VIII luidde een afname in van de wereldlijke macht van het pausdom. Vooral de onenigheid met de Franse koning Filips IV drukte een stempel op het pausschap van Bonifatius VIII.

Filips IV (de Schone) slaagde erin de politieke machtsstrijd met het pausdom om te zetten in een conflict over nationale onafhankelijkheid. Zo wist hij brede steun te krijgen van alle standen.

Toen Bonifatius werd beschuldigd van ketterij, reageerde hij met de beroemde bul Unam Sanctam.

De boodschap was dat de macht van de paus groter was dan die van de vorsten.

Paus Urbanus VI (1378-1389)

Urbanus VI was eerst een vrome monnik en later een godvrezend aartsbisschop. Hij was berucht omdat hij de kerk wilde verlossen van kardinalen en bisschoppen die in zonde en luxe leefden. Maar eenmaal aan de macht vergat hij pardoes al zijn heilige idealen.

Al tijdens de inhuldiging ging hij tekeer tegen de kardinalen die hem zojuist hadden benoemd.

Die verbanden Urbanus VI daarop en stelden een tegenpaus aan in Avignon.

Daarop excommuniceerde Urbanus VI de alternatieve paus en benoemde hij zijn eigen kardinalen.

Al snel werd katholiek Europa in tweeën verdeeld. Het conflict staat bekend als het Grote Schisma.

Urbanus VI viel zijn vijanden gewapenderhand aan, en kardinalen die kritiek hadden op zijn gewelddadige gedrag werden doodgemarteld.

Tijdens de martelingen klaagde hij dat hij zijn kardinalen niet hard genoeg kon horen schreeuwen.

Paus Alexander VI (1492-1503)

Zijn tegenstanders noemden hem ‘de meest roofzuchtige wolf die de wereld ooit heeft gezien’.

Alexander VI benoemde zijn drie zoons tot bisschoppen en prinsen van Italië. Met een van hen, Cesare, beschuldigde hij verschillende prinsen, bisschoppen en kardinalen van samenzwering, hij zette hen gevangen en liet hen vermoorden.

Cesare gebruikte de grote buit om het grootste deel van Italië te veroveren. Ook privé hield Alexander VI zich niet in.

Hij hield orgiën in het pauselijk paleis en leefde openlijk met verschillende minnaressen.

De paus had 10 kinderen bij verschillende vrouwen en veel van zijn kinderen speelden een belangrijke rol in zijn politieke machtsstrijd.

Dochter Lucrezia Borgia werd in 1493 uitgehuwelijkt aan een lid van de familie Sforza, die van 1450-1535 over Milaan heerste.

De paus verklaarde het huwelijk nietig toen Milaan en Frankrijk zich verenigden tegen de paus.

Lucrezia trouwde in vervolgens met een buitenechtelijke zoon van Alfonso II van Napels. Het doel was dat de paus de banden met Napels zou aanhalen.

Lucrezia’s man werd al een jaar later vermoord. Sommigen suggereren dat Lucrezia’s broer Cesare Borgia erachter zat, omdat hij de nieuwe alliantie wilde verzwakken.

In 1503 werd Alexander VI mogelijk het slachtoffer van zijn eigen vergiftigingspoging. Twee glazen werden verwisseld toen hij een vijand probeerde te vergiftigen, waardoor hij uiteindelijk zelf het gif binnenkreeg.

Paus Leo X (1513-1521)

Geen paus overtreft Leo X in extravagante luxe en wreedheid tegen vijanden. Zijn meedogenloze actie leidden ertoe dat de monnik Maarten Luther Europa voorgoed veranderde.

Giovanni de’ Medici was de zoon van de machtige prins Lorenzo de’ Medici van Florence en was gewend aan een uiterst luxueus leventje.

Toen Giovanni werd benoemd tot paus Leo X, zei hij naar verluidt tegen zijn broer: ‘God heeft ons het pausdom gegeven, dus laten we ervan genieten,’ waarna hij hem meteen hoge kerkelijke ambten verleende.

Hij gaf enorme bedragen uit aan kunst en luxe feesten. Hij reed in een optocht met lange rijen narren en wilde dieren op de rug van een witte olifant door Rome.

Om zijn enorme uitgaven te dekken, verkocht hij op grote schaal aflaten en liet hij rijken voor grote bedragen ambten kopen.

De levensstijl van Leo X zorgde voor veel ophef. Kritische kardinalen werden beschuldigd van een poging tot moord, maar ze stierven allemaal nog voor het proces – schijnbaar aan voedselvergiftiging.

De grootste criticus van de paus was de Duitse monnik Maarten Luther. De ongebreidelde consumptie van de paus inspireerde hem tot het schrijven van zijn 95 stellingen, die leidden tot de Reformatie.

Clemens VII (1523-1534)

De paus wisselde voortdurend van bondgenoot in de oorlog tussen de Franse koning Frans I en Karel V, keizer van het Heilige Roomse Rijk en koning van Spanje.

Het machtsevenwicht tussen de twee verschoof steeds, en toen de paus in 1527 voor de vijfde keer van kant wisselde, had Karel V er genoeg van. Hij stuurde zijn leger naar Rome, dat de paleizen en kerken van de stad plunderde.

De soldaten verkrachtten en vermoordden vele burgers.

De keizer ontnam de Pauselijke Staat grote stukken land en de bevolking van Rome daalde drastisch.

Pas na enkele eeuwen krabbelde de stad weer op.

Engeland kreeg zijn eigen kerk toen Clemens VII paus was. De reden was dat de paus in 1533 het verzoek van koning Hendrik VIII afwees vanwege diens echtscheiding van zijn vrouw Catharina van Aragon.

Hendrik VIII brak daarom met de katholieke kerk. Zo kon hij zelf een nieuwe aartsbisschop van Engeland benoemen die bereid was de scheiding te aanvaarden.

Paus Pius XII (1939-1958)

Pius XII stond aan het hoofd van de katholieke kerk tijdens de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog.

Hij was in zijn tijd een gerespecteerde paus, maar achteraf werd hij anders beoordeeld.

In de jaren 1960 werd hij bekend als ‘de paus van Hitler’. De kritiek was dat hij de misdaden van de nazi’s niet had veroordeeld.

In 1999 publiceerde de Britse journalist John Cornwell een biografie: Hitlers Paus. Daarin betoogt hij dat Pius XII medeplichtig was aan de uitroeiing van de joden omdat hij zich niet uitsprak tegen de nazi’s.

Sommige katholieken hebben echter meer positieve aspecten van het optreden van Pius XII belicht. Zo werden tijdens zijn pausdom meer dan 5000 joden verborgen in katholieke kerken en kloosters.

In maart 2020 werd eerder vertrouwelijk materiaal over Pius XII vrijgegeven. Dit blies het debat over de rol van Pius XII nieuw leven in.

De Duitse historicus Hubert Wolf kon op hiermee aantonen dat het Vaticaan wist van de uitroeiing van de joden, maar dat voor zichzelf had gehouden.

In september 1942 nam een Amerikaanse diplomaat contact op met het Vaticaan over informatie uit een geheim rapport.

In het rapport stond dat 100.000 joden waren vermoord in en rond Warschau en 50.000 in de Oekraïense stad Lviv.

Het Vaticaan wilde deze informatie niet aan de VS bevestigen, hoewel uit documenten in Vaticaanstad blijkt dat de Grieks-katholieke bisschop van Lviv een maand eerder aan Rome had meegedeeld dat er in Oekraïne 200.000 joden waren vermoord.

Paus Benedictus XVI (2005-2013)

Benedictus XVI was voordat hij paus werd een gerenommeerd theoloog binnen de rooms-katholieke kerk.

Dat speelde een belangrijke rol toen het college van kardinalen hem in 2005 tot paus verkoos.

Hoewel velen veel respect hadden voor de nieuwe paus, verdeelde de verkiezing de wereld.

Critici vielen over zijn conservatieve opvattinge. Tijdens zijn pausdom sprak hij zich uit tegen homoseksualiteit en echtscheidingen, maar ook tegen vrouwelijke priesters en abortus.

De huidige paus Franciscus, die hem in 2013 opvolgde, is hervormingsgezinder. Zo heeft hij gezegd dat homoseksuelen het recht moeten hebben om een geregistreerd partnerschap aan te gaan.

Het grootste schandaal waarmee Benedictus XVI te maken kreeg, waren de onthullingen over misbruik en mishandeling van kinderen in katholieke parochies.

Nog voordat Benedictus XVI paus werd, waren wijdverbreide pedofiliezaken in de VS en Ierland aan het licht gekomen.

Tijdens het pausdom van Benedictus XVI kwamen ook in o.a. Noorwegen, Duitsland, België, Oostenrijk en Nederland gevallen van seksueel misbruik van kinderen aan het licht.

Ook zijn rol als aartsbisschop van München en Freising van 1977-1982 werd onderzocht. In 2022 concludeerde een juridisch onderzoek dat Benedictus XVI destijds op de hoogte was van kindermisbruik en er niets aan deed.

Toen een van zijn vertrouwelingen, zijn butler, geheime documenten uit het bureau van Benedictus XVI aan de Italiaanse journalist Giuanluigi Nuzzi gaf, was dat het begin van de affaire die bekendstaat als Vatileaks.

Via talloze artikelen, boeken en documentaires bracht de pers de jarenlange corruptie van de kerk voor het voetlicht.

Benedictus XVI werd mede bekend wegens zijn abdicatie. Het is hoogst ongebruikelijk dat pausen vrijwillig aftreden. De laatste keer dat dit gebeurde was toen Celestinus V in 1294 aftrad.

Benedictus behield zijn pauselijke naam en woonde tot zijn dood op 31 december 2022 in een voormalig nonnenklooster in Vaticaanstad.