Rusland heeft meer dan 110.000 historische artefacten uit Oekraïne gestolen
Russische militairen plunderen in de huidige oorlog talloze Oekraïense musea en opgravingssites – en dat is niets nieuws. Een groot onderzoek laat zien dat dit al eeuwenlang gebeurt.
In het regionale museum van Cherson waren de vitrines leeg nadat de Russen de stad in december 2022 hadden verlaten.
Sinds de Russische annexatie van de Krim in 2014 beschuldigen de Oekraïense autoriteiten de Russen ervan dat ze culturele en historische artefacten uit Oekraïne plunderen en in het geheim naar Rusland transporteren.
Maar dat is niets nieuws.
Sinds de 18e eeuw, toen het Russische Rijk begon met de verovering van delen van het huidige Oekraïne, zien Russische heersers het als hun recht om Oekraïne te beroven van archeologische vondsten.
De omvang van honderden jaren plunderen is nu openbaar gemaakt in een onderzoek van het bekroonde Oekraïense mediakanaal Texty, dat diepgravende journalistiek bedrijft over een breed scala aan onderwerpen – van illegale mijnbouw tot Russische propaganda.
Na een jaar onderzoek komt Texty erop uit dat twee Russische musea – de Hermitage in Sint-Petersburg en het Nationaal Historisch Museum in Moskou – samen ongeveer 110.000 historische voorwerpen hebben die in Oekraïne zijn gevonden of gemaakt en die eigenlijk toebehoren aan de Oekraïense staat.
Het werkelijke aantal is waarschijnlijk hoger, want een groot deel van de collecties van beide musea is opgeslagen in depots en kan daarom niet worden bekeken of nader worden onderzocht.
Artefacten werden systematisch geroofd
Uit het onderzoek bleek dat het culturele erfgoed van Oekraïne met name vanaf de 18e eeuw, toen het Russische Rijk Oekraïne veroverde op het Ottomaanse Rijk, systematisch naar Rusland is gebracht.
Kunst, wapens, kaarten, archeologische vondsten en relikwieën, het ging allemaal naar Rusland. Vaak werd een compleet team van Russische archeologen naar Oekraïne gestuurd om bijzondere artefacten te vinden die goed zouden staan in tentoonstellingen in Rusland.
Hier zie je de deuren van de joodse synagoge in de Oekraïense stad Tsjortkiv (l). Ze werden in 2014 gestolen, maar doken in 2017 op mysterieuze wijze op in een museum in Moskou (r). Het museum zegt de deuren legaal te hebben gekocht.
In 1912 stuitte een jonge Oekraïense herder in een veld op een gouden beker die afkomstig bleek te zijn uit het graf van koning Koebrat, een groot heerser in de 7e eeuw. De Peresjtsjepina-schat, zoals hij later werd genoemd, omvat meer dan 800 artefacten, waaronder prachtige gouden bekers, ringen en gespen, en is nog altijd de waardevolste vondst die ooit is gedaan in het Russische Rijk of de Sovjet-Unie.
Maar hoewel Koebrat nooit iets met Rusland te maken heeft gehad, werd de schat prompt naar Sint-Petersburg verstuurd, waar hij zich tot op de dag van vandaag bevindt.
Een klein deel van de enorme Peresjtsjepina-schat in de Hermitage in Sint-Petersburg.
In de tijd van de Sovjet-Unie veranderde er niets. Mooie vondsten uit onder andere de Byzantijnse tijd werden meegenomen en veel voorwerpen werden zelfs aan het buitenland verkocht om de kwakkelende Sovjeteconomie te helpen.
Juridisch en historisch ingewikkeld
De hoop is dat de Russische musea uiteindelijk onder druk zullen worden gezet om een deel van de voorwerpen terug te geven, net zoals het British Museum in Londen de afgelopen jaren artefacten is gaan teruggeven die in de 19e eeuw uit Afrikaanse koloniën zijn gehaald. Maar deze situatie is anders.
‘Vanuit juridisch oogpunt is het onmogelijk, omdat Oekraïne deel uitmaakte van het Russische Rijk en daarna van de Sovjet-Unie toen de voorwerpen werden meegenomen,’ aldus Denys Yashny, het hoofd van een Oekraïense onderzoeksgroep die culturele verliezen in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne documenteert.
Omdat Oekraïne destijds bij Rusland hoorde, kan de Russische staat aanvoeren evenveel recht te hebben op de artefacten. Maar dat accepteert Oekraïne niet, en op den duur zal de strijd tussen de twee landen ongetwijfeld ook gaan over het recht op hun historisch cultureel erfgoed.