Lenins staatsgreep: Zo verliep de Russische Revolutie

Lenin stuit op verzet van zijn kameraden

De volgende dag ontmoet hij zijn partijkameraden. De stemming is bedrukt, want de eis van onvoorwaardelijke vrede met Duitsland is landverraad en een communistische revolutie op dit moment is gekkenwerk, zo vinden Lenins geestverwanten, die om de beurt op hem inpraten.

‘Het is pure onzin,’ stelt een van hen vast.

‘Je bent zo lang weggeweest dat je het contact met de Russische werkelijkheid kwijt bent,’ zegt een ander.

De partijkrant Pravda (waarheid) schrijft: ‘De agenda van kameraad Lenin komt ons onaanvaardbaar voor.’ Een van de hoofdredacteuren is Jozef Stalin.

Links is hopeloos verdeeld in Rusland, en ook de partij van Lenin is geen eenheid. Zelfs onder bolsjewieken staat hij vrijwel alleen met zijn roep om vrede.

Alleen de Duitse inlichtingendienst, die de bolsjewieken heeft gesteund met miljoenen rijksmarken, is tevreden: ‘Lenins aankomst in Rusland is geslaagd. Hij gaat geheel volgens onze wens te werk,’ schrijven agenten naar Berlijn.

De komende maanden schrijft Lenin stapels ideologische artikelen en probeert hij de Russische bevolking voor zich te winnen, maar zonder noemenswaardig succes.

VIDEO – Bekijk ingekleurde opnamen van Lenin:

Rusland opent de aanval op de Duitsers

29 juni

Sinds de val van de tsaar in maart 1917 staat Rusland onder bestuur van een provisorische regering, die een nieuwe grondwet voorbereidt. Maar vanwege de oorlog wll dat niet vlotten.

De minister van Oorlog is Aleksandr Kerenski, een 36-jarige advocaat met de gave van het woord. Zijn grote voorbeeld is keizer Napoleon, en geheel in diens stijl heeft de minister een grootscheeps offensief voorbereid.

Honderdduizenden troepen staan klaar om ten strijde te trekken tegen de Duitsers bij het Oekraïense Lvov.

Het offensief heeft een militair doel, maar voor Kerenski is het minstens even belangrijk om de soldaten iets te doen te geven.

Als ze zich vervelen, kunnen ze aan het muiten slaan. Twee dagen lang bestoken Russische kanonnen de Duitse linies om de bestorming mogelijk te maken.

2 juli

Het offensief van Kerenski is verrassend succesvol: de soldaten rukken op, zo melden de kranten in de hoofdstad.

Maar de troepen zijn ongedisciplineerd. Veel soldaten hebben geen wapens of laarzen, andere onttrekken zich midden in een bestorming aan de strijd om een wodkastokerij te plunderen of boerinnen te verkrachten.

Na een paar dagen zijn de Duitse generaals van de schrik bekomen en weten ze een tegenaanval van de grond te krijgen, waarna het offensief van Kerenski spaak loopt.

Elke dag deserteren er 10.000 Russische soldaten, en de reserves bereiken het front niet omdat ze de treinen waar ze mee vervoerd worden kapen en rechtsomkeert laten maken.

De officieren aan het front zijn hun leven niet zeker. Regelmatig wordt er een door zijn eigen troepen doodgeschoten.

Intussen is Lenin in Petrograd aan het eind van zijn Latijn na maandenlang te hebben geprobeerd zijn kameraden te overtuigen van de noodzaak van vrede.

Hij neemt de trein naar Finland om te wandelen en te zwemmen. Dat deed hij ook graag tijdens zijn ballingschap in Zwitserland.

16 juli

Bij het mislukte offensief zijn zo’n 200.000 Russen gesneuveld, en de Duitsers zijn in de nasleep 240 kilometer verder op Russisch grondgebied doorgedrongen.

Het nieuws over het fiasco leidt tot hevige protesten in Petrograd. Matrozen van de basis Kronstadt aan de Finse Golf even buiten de hoofdstad gaan de straat op.

Het enige wat het woedende volk nog nodig heeft om de regering omver te kunnen werpen, is een leider. Als een matroos de bolsjewiek Leon Trotski in het oog krijgt, roept hij: ‘Grijp de macht dan als je de kans hebt, klootzak!’

De tijd is nog niet rijp

Er broeit een revolutie in Petrograd, maar het is de verkeerde revolutie, zo weet Lenin.

17 juli

Lenin moet zijn vakantie afbreken en haast zich terug naar Petrograd. Hij is ziedend en weigert sommige bolsjewieken te begroeten.

Voor het hoofdkwartier van de partij staan duizenden Russen klaar om de revolutie te voltrekken. Lenin hoeft maar het teken te geven.

Maar die wil niet: ‘We hebben altijd naar een vreedzame revolutie gestreefd,’ roept hij om de gemoederen te bedaren.

De menigte staat versteld. Maandenlang heeft Lenin het vuur van de revolutie aangewakkerd, en nu het erop aankomt, laat hij het afweten. Teleurgesteld druipen de mensen af.

Slechts weinigen begrijpen waarom hij die dag niet in actie komt: als de bolsjewieken de revolutie niet zelf ontketenen, zullen ze de macht niet kunnen grijpen.

Het volk is zijn vertrouwen in de bolsjewieken kwijt en de provisorische regering opent een klopjacht op de revolutionairen. Lenin vlucht naar Finland.

De volgende ochtend schrijft een krant dat de leider van de bolsjewieken in feite een Duitse agent is, die wordt betaald door keizer Wilhelm om Rusland te ontwrichten.

Concrete bewijzen heeft de krant echter niet – die komen er pas na de val van de Sovjet-Unie in 1991.

21 juli

Het rampzalige offensief tegen de Duitsers heeft de loopbaan van minister Kerenski niet geschaad. Met hulp van gematigde socialisten schopt hij het tot premier en kan hij in het bed van de tsaar in het Winterpaleis slapen. Petrograd is de belangrijkste stad van het land met zijn zakendistrict, restaurants en theaters. Een paar straten van het bruisende centrum lijden de arbeiders honger. Zij zijn het kanonnenvoer in de uitzichtloze oorlog.

Maar er broeit iets, zo merkt de Amerikaanse journalist John Reed. Hij is in Rusland om de ontwikkelingen na de Februarirevolutie te verslaan. De armen hebben er genoeg van.

In restaurants staan bordjes als ‘fooien worden niet aangenomen’ en ‘dat iemand als ober werkt, is geen reden hem te vernederen met een fooi’. Ook de dienstmeisjes van de rijken beginnen zich te roeren.

Ze weigeren nog langer hun schoenen te verslijten terwijl ze in de rij staan voor de kruidenier. Een nieuw paar schoenen kost 100 roebel, maar het maandloon bedraagt slechts 35 roebel.

LEES VERDER: Verdiep je in het verloop en de gevolgen van de Russische Revolutie.

9 augustus

Premier Kerenski denkt dat hij de macht in handen heeft en is bang die te verliezen aan generaal Lavr Kornilov.

Tijdens een kabinetsberaad in het Winterpaleis waarschuwt Kerenski zijn collega-ministers dat Kornilov een militaire staatsgreep aan het voorbereiden is.

Daar is niets van waar – de generaal wil de regering zelfs beschermen tegen de linkse revolutionairen. Maar de waarheid sneuvelt in de koortsachtige sfeer.

Kornilov wordt ontslagen en alle ministers treden af. Nu heeft Kerenski het alleen voor het zeggen in het land.

10 september

‘Contrarevolutionair’ is het ergst denkbare scheldwoord in Rusland. Tijdens de Februarirevolutie heeft het volk de tsaar afgezet, en eenieder die ervan wordt beticht de revolutie te willen terugdraaien, is een paria.

Generaal Kornilov trekt zich daar niets van aan. Hij stuurt troepen naar Petrograd om de alleenheerser van de troon te stoten. De gegoede burgers zijn hoopvol dat hij hun meer invloed zal geven, en de aandelenkoersen stijgen.

Maar Kornilov heeft zijn tegenstanders onderschat. Alle linkse partijen scharen zich aan de zijde van Kerenski om de Februarirevolutie te redden.

Spoorwegwerkers houden de troepentrein van Kornilov tegen en bolsjewieken gaan aan boord om de soldaten te bewegen over te lopen.

Nu de bolsjewieken de Februari-revolutie gered hebben, staat het volk weer achter hen. De burgerij, de verliezer van de machtsstrijd, is nu de gebeten hond. Lenin zit nog in Finland en durft weer aan de revolutie te denken.

Lenin draagt een pruik

De oorlog heeft Rusland zwaar getroffen, maar bijna niemand durft zich uit te spreken voor vrede. Alleen Lenin houdt vol dat dat de enige uitweg is.

8 oktober

Lenin is terug in Rusland, waar Kerenski een nieuwe regering vormt. Socialisten en conservatieven zijn de steun van het volk kwijt.

Alleen de bolsjewieken hebben nog een schoon blazoen. Rusland is rijp voor de revolutie.

23 oktober

De leider van de bolsjewieken moet uitkijken als hij naar het beraad van het centraal comité van de partij gaat.

De politie is nog naar hem op zoek en om niet herkend te worden draagt hij een grijze pruik. Lenins eis aan het centraal comité is revolutie. Nu.

De gematigden aan tafel willen onderhandelingen met de andere partijen. De verhitte discussie duurt een paar uur, tot Lenin zijn zin doordrukt.

Op een stukje papier schrijft hij zijn resolutie: ‘Gewapende opstand is onvermijdelijk, en de tijd is rijp.’

30 oktober

Kabinetsberaad in het Winterpaleis. De minister van Binnenlandse Zaken meldt dat de bolsjewieken een opstand voorbereiden die op 5 november zal plaatsvinden.

De ministers beseffen dat de regering niets kan uitrichten tegen de bolsjewieken en besluiten af te wachten en pas toe te slaan als de opstandelingen hun ware bedoelingen hebben getoond.

Dan zal de regering weer gesteund worden door het volk, zo hopen ze.

2 november

Volgens de minister van Oorlog is het leger niet meer tot vechten in staat. Hij stelt vredesbesprekingen met de Duitsers voor – tevens een handige manier om het belangrijkste thema van de bolsjewieken te kapen.

Kerenski wil dat de oorlog doorgaat en hoopt dat soldaten van het front de regering zullen komen redden.

Tot die er zijn brengt hij de laatste regeringsgetrouwe reserves op de been die er in de stad zijn: een regiment gewonde troepen en een bataljon van 200 vrouwen. In totaal 3000 soldaten moeten de prille democratie in Rusland beschermen.

5 november

’s Morgens vroeg roept Trotski de hoogste partijfunctionarissen bijeen in het Smolny-instituut, het hoofdkwartier van de bolsjewieken. Lenin houdt zich schuil in een appartement ten noorden van de Neva.

Het revolutionair comité van de partij vaardigt Bevel nummer 1 uit: ‘De Petrogradse Sovjet is in groot gevaar. U dient zich voor te bereiden op de strijd en orders af te wachten.’

De officieren van de pantserkruiser Aurora weten dat de matrozen de revolutie steunen. Voor de zekerheid bevelen ze dat het schip moet wegvaren van Petrograd. Maar de matrozen komen in opstand en het schip blijft liggen.

Kerenski is zichtbaar uitgeput na de crisis van de laatste dagen, maar een woede-uitbarsting kan er nog net af. Hij schreeuwt tegen zijn ministers dat de regering de opstand zal overleven.

Uit voorzorg heeft hij opdracht gegeven om alle bruggen over de Neva op te halen. Zo is er geen verkeer mogelijk tussen de grote arbeiderswijken ten noorden van de rivier en de regeringszetel op de zuidelijke oever.

Intussen gaat het leven gewoon door. In het Alexandrinski-theater wordt De dood van Ivan de Verschrikkelijke opgevoerd en burgers flaneren over de straten.

Een leugen stelt de revolutie veilig

Lenin heeft de steun van het volk noch de controle over het Winterpaleis als hij de zege uitroept.

7 november

Drie weken heeft Lenin zich niet laten zien: de bolsjewieken wilden voorkomen dat hun leider vóór de opstand werd opgepakt. Maar nu wil hij niet langer wachten. Hij zet zijn pruik op en bindt een doek om zijn hoofd alsof hij kiespijn heeft.

Met zijn Finse lijfwacht Eino Rahja sluipt hij door de straten. Als hij de politie tegen het lijf loopt, is alles voor niets geweest. Wanneer ze een tram zien, springen ze erop en rijden ze naar het Finlandstation.

Nu moeten ze de brug over die wordt bewaakt door regeringsgetrouwe troepen. Tijdens een wisseling van de wacht weten de twee ongezien over te steken. Nu is het nog een paar kilometer lopen naar het Smolny-instituut.

Er is nauwelijks straatverlichting uit angst voor een Duitse zeppelinaanval. Ooit was het Smolny-instituut een school voor meisjes van adel, maar nu zitten er mannen met zware laarzen in de lokalen, die stinken naar sigarettenrook en urine.

Buiten warmen de gewapende rode gardisten zich aan vuurtjes. Lenin wordt aan de poort tegengehouden door een jonge bewaker. Zijn identiteitskaart is verlopen.

‘Je weigert een lid van de Petrogradse Sovjet de toegang!’ waarschuwt Rahja.

Achter hen vormt zich een rij van bolsjewieken die naar binnen willen. Als de wacht even niet oplet, glipt Lenin snel het gebouw in.

Hij is nog nooit in Smolny geweest en moet lang zoeken naar lokaal 10, waar het Militair-Revolutionair Comité van de partij zijn onderkomen heeft.

‘Nog nieuws?’ vraagt hij de verbaasde kameraden.

De stemming slaat om bij zijn binnenkomst. Daarvoor wisten de bolsjewieken zich geen raad, maar nu galmt het door de gangen: ‘Staatsgreep, nu!’

Lenin gaat naar lokaal 36, waar de partijtop vergadert over de aanstaande regering van de bolsjewieken. De titel ‘minister’ is te burgerlijk, daar zijn ze het over eens.

‘Wat denken jullie van volkscommissaris?’ vraagt Trotski.

‘Volkscommissaris – dat klinkt goed!’ roept Lenin. ‘En hoe noemen we de regering?’

‘Raad van volkscommissarissen.’

‘Uitstekend! Dat klinkt revolutionair,’ beslist Lenin. Hij stelt ook voor dat Trotski de regering gaat leiden, terwijl hij zelf voorzitter van de partij blijft.

‘Je weet dat een jood geen regeringsleider kan zijn in Rusland,’ zegt Trotski, die eigenlijk Bronstein heet en van Oekraïens-joodse komaf is. ‘Je zou het trouwens nooit met me eens zijn. Jij bent de leider. Jij moet het gaan doen!’ Alle aanwezigen stemmen voor Lenin.

In de loop van de nacht krijgen de bolsjewieken de bruggen over de Neva in handen. Trotski schat dat er zo’n 30.000 aanhangers van de bolsjewieken op straat zijn, maar het zijn er eerder 10.000.

Ze werpen barricaden op en nemen stations en elektriciteits- en telefooncentrales over.

3.30 uur

De matrozen van de Aurora hebben de kapitein aan de kant geschoven. Ze willen naar het Winterpaleis varen, waar de belangrijkste gebeurtenissen zullen plaatsvinden.

Maar de kapitein weet dat ze zelf het schip niet kunnen besturen, en om ongelukken te voorkomen biedt hij aan de pantserkruiser naar het doel te manoeuvreren.

6.00 uur

Zonder slag of stoot nemen 40 matrozen de Russische nationale bank in. De regering van Kerenski zit opgesloten in het Winterpaleis. De telefoon- en telegraaflijnen zijn afgesneden.

De premier is het wachten op regeringsgetrouwe troepen zat en besluit ze zelf te gaan halen. Op de binnenplaats staan 30 auto’s, maar geen daarvan is in staat om te rijden. Zelfs een taxi weet hij niet te regelen.

10.00 uur

Lenin gaat ervan uit dat de bolsjewieken het Winterpaleis rond het middaguur zullen innemen. Hij gaat aan zijn bureau zitten om het manifest te schrijven dat na de machtsovername verkondigd moet worden.

‘Aan de inwoners van Rusland. De provisorische regering is gevallen. De staatsmacht is in handen van de Petrogradse Sovjet van Arbeiders en Soldaten,’ schrijft hij.

11.00 uur

Kerenski is erin geslaagd een Renault te lenen van de Amerikaanse ambassade, maar hij moet hem wel terugbrengen. Bij het ministerie van Oorlog staat bovendien een open sportwagen.

Uit een ziekenhuis wordt benzine gehaald, en eindelijk kan Kerenski met een bescheiden gevolg de stad verlaten.

Hij zit in de sportwagen en is op weg naar de stad Pskov, 280 kilometer naar het zuiden, waar het militaire hoofdkwartier is gevestigd. De regering blijft in het Winterpaleis.

Even voor twaalven komen de ministers bij elkaar. Ze zijn pessimistisch, maar willen zich niet overgeven.

12.00 uur

Op deze dag komt het Al-Russische Congres van Sovjets bijeen op het Smolny-instituut. 670 afgevaardigden van arbeiders en soldaten zijn vanuit het hele land naar de hoofdstad afgereisd en hebben geen idee dat de revolutie is begonnen.

Lenin wil bekendmaken dat de regering omvergeworpen is. Door ze voor een voldongen feit te stellen, hoopt hij de afgevaardigden voor zich te winnen.

Lenin ijsbeert door een lokaal terwijl hij kortaf bevelen geeft. De overwinning laat op zich wachten en Lenin meldt dat hij pas om 15.00 uur het spreekgestoelte zal betreden. Dat geeft de bolsjewieken drie uur de tijd.

Lenin is zijn staatsgreep uit naam van het Congres begonnen, maar hij beschikt slechts over 300 stemmen. De meerderheid bestaat uit gematigde socialisten.

15.00 uur, Winterpaleis

De Amerikaanse journalist John Reed wil de regeringsleden in het Winterpaleis spreken. Hij wappert aan de poort met zijn paspoort en verkondigt:

‘Officiële aangelegenheid!’ Meer is er niet nodig. De deur gaat open en Reed en zijn vrouw Louise stappen het paleis binnen. Een lakei neemt hun jassen zelfs aan.

‘Aan het eind van de gang was een grote, fraai versierde kamer met verguld stucwerk en enorme kristallen kroonluchters. Aan beide kanten van de parketvloer lagen vuile matrassen en dekens waarop de soldaten konden slapen. Overal lag afval: sigarettenpeuken, hompen brood, kleren en lege flessen met dure, Franse etiketten,’ schrijft Reed.

Reed en zijn vrouw verlaten het paleis om te lunchen. Ze krijgen een tafel in Hotel France. Tijdens het voorgerecht verzoekt de kelner hun naar een andere tafel te verhuizen omdat er schietpartijen op straat verwacht worden.

15.00 uur, Smolny-instituut

Lenin kan het Al-Russische Congres niet langer aan het lijntje houden. Hij besluit te liegen op het spreekgestoelte: de bolsjewieken hebben het paleis nog niet in handen, maar hij roept de overwinning al uit:

‘De zaak waar het volk voor heeft gestreden, namelijk een democratische vrede, afschaffing van het grondbezit, controle van de productie door de arbeiders en instelling van een bestuur van raden, is verwezenlijkt. Lang leve de revolutie der soldaten, arbeiders en boeren!’

Als Lenin terugkeert naar zijn kantoor, is hij zo boos dat hij de geschutsbatterijen op de Petrus-en-Paulusvesting beveelt het Winterpaleis onder vuur te nemen.

Maar het blijft stil. De kanonnen zijn maandenlang niet onderhouden en niemand weet trouwens hoe ze werken. Bovendien is er geen munitie te vinden.

De soldaten slagen er evenmin in het afgesproken teken voor de opstand, een rode lantaarn in een vlaggenstok, te hijsen. Er is namelijk geen rode lantaarn te bekennen in de vesting.

In het Smolny-instituut kookt Lenin van woede en hij dreigt iedereen te laten doodschieten.

18.15 uur

Een aantal aspirant-officieren en soldaten verlaten het Winterpaleis. De verdediging van de Russische regering is in handen van slechts 300 soldaten.

18.30 uur

De ministers gaan aan het diner: borsjtsj en gestoomde vis met artisjok. 10 minuten later komt er een ultimatum van de bolsjewieken:

‘Uit naam van het Militair-Revolutionair Comité roepen we de provisorische regering en haar troepen op om te capituleren. U heeft 20 minuten. Daarna zullen wij het vuur openen.’

De ministers spoeden zich terug naar de Malachietzaal in de westvleugel. Die is genoemd naar de groene zuilen van het mineraal malachiet die het vertrek sieren.

Ooit was het de tekenkamer van de tsarina; nu vergadert de regering er. Door de ramen kijken de ministers uit op de Neva en de Petrus-en-Paulusvesting op de andere oever.

Recht voor hen ligt de pantserkruiser Aurora. ‘Wat gebeurt er als de Aurora het vuur opent op het paleis?’ vraagt een minister voorzichtig.

‘Dan verandert het in een ruïne,’ zegt een admiraal.

Aanval met losse flodders

Zelfs na de staatsgreep geloven de Russen niet in Lenin. Ze denken dat hij snel weer weg zal zijn.

19.00 uur

John Reed heeft kaartjes voor een ballet in het Mariinski-theater, maar in de straten van Petrograd speelt zich een veel spannender voorstelling af.

De hoofdstraat Nevski Prospekt is vol flanerende mensen. Vrachtwagens met rode gardisten rijden af en aan, terwijl de rijken in hun bontjassen dreigend de vuist naar hen ballen.

21.40 uur

De kruiser Aurora vuurt één schot af. Het is een losse flodder. De knal is in de hele stad te horen en de ministers in het Winterpaleis werpen zich op de grond terwijl de leden van het vrouwenbataljon het op een gillen zetten.

Ze worden naar een ander vertrek gebracht. 20 minuten later beginnen de kanonnen van de Petrus-en-Paulusvesting alsnog te bulderen.

Het grootste deel van de 36 granaten vliegt langs het Winterpaleis, maar eentje slaat er in op de verdieping boven de Malachietzaal. Het dringt eindelijk tot de ministers door dat het einde nabij is.

Op dat moment waagt een klein groepje rode gardisten zich in het Winterpaleis en kan het doorzoeken van de 1500 vertrekken beginnen.

Later wordt de actie neergezet als een dramatische bestorming, maar in werkelijkheid ondervinden de bolsjewieken geen tegenstand. Om 2.00 uur ’s nachts zijn alle ministers onder arrest geplaatst.

02.00 uur

Het Al-Russische Congres van Sovjets is nog steeds bijeen in het Smolny-instituut. In de ene toespraak na de andere protesteren de gematigde socialisten luidkeels tegen de staatsgreep van de bolsjewieken.

Het is kantje boord, weet Lenin. Maar dan gebeurt er iets wat hij niet had verwacht: al zijn tegenstanders besluiten uit protest de vergadering te verlaten, waardoor het Congres geen besluiten meer kan nemen. Denken ze.

Maar Trotski springt op het spreekgestoelte om de vertrekkende leden de wind van voren te geven: ‘Jullie zijn strijders van likmevestje, jullie beweging is failliet. Ga maar naar waar jullie thuishoren: de vuilnisbelt van de geschiedenis!’

Het Winterpaleis is veroverd en wordt geplunderd. Met name de flessen uit de wijnkelder zijn in trek. Een eenheid loyale rode gardisten moet het gebouw bewaken, maar de soldaten zijn al snel toeterzat.

Ook de eenheid die hen aflost houdt het niet lang vol. Kostbare wijn uit de tijd van Catharina de Grote verdwijnt in de dorstige communistische kelen.

De officier besluit de kelder dan maar onder water te zetten, maar de brandweerlieden die dat moeten doen, storten zich ook op de wijn.

VIDEO – Russische propagandafilm geeft ander beeld van de bestorming van het Winterpaleis:

8 november

De volgende ochtend brengen de kranten het nieuws over de staatsgreep. Hun oordeel is eensluidend: de bolsjewieken zullen niet lang aan de macht blijven.

‘Kaliefen voor een uur’ kopt een krant. ‘Deze regering van een stel zwendelaars zal niet lang bestaan,’ voorspelt een andere.

Iedereen denkt dat de coup een voetnoot in de Russische geschiedenis is en dat de bolsjewieken het stokje snel zullen moeten overdragen. Zelfs veel communisten hebben altijd een gepakte koffer bij zich om snel te kunnen vluchten.

Alleen Lenin begrijpt dat de strijd om Rusland nog maar net begonnen is. Meteen voert hij censuur in: ‘De burgerlijke pers is een wapen dat even gevaarlijk is als bommen en kanonnen die op ons gericht zijn,’ verklaart hij.