De Russische Revolutie van begin 1917 maakte een einde aan het bewind van de tsaar en legde het fundament voor de oprichting van de Sovjet-Unie. En het waren de onderdrukte en onderbetaalde vrouwen van het land die het startschot gaven.
Op 23 februari staakten meer dan 90.000 vrouwelijke arbeiders in de hoofdstad Petrograd (tegenwoordig Sint-Petersburg). Zij demonstreerden tegen de tsaar van het land, Nicolaas II. Ze hadden borden bij zich met daarop: ‘Weg met de tsaar’ en ‘Nee tegen oorlog’.
Vanwege de deelname van Rusland aan de Eerste Wereldoorlog waren de meeste mannen van de korenvelden naar de slagvelden gestuurd, waardoor de voedselproductie van het land drastisch was gedaald.
En terwijl de gewone Rus bijna omkwam van de honger en in de rij moest staan om een stukje brood te bemachtigen, leefde een kleine heersende klasse rond de tsaar, de grootgrondbezitters en fabriekseigenaren, in overdadige luxe.
Maar eind februari 1917 hadden de vrouwen er genoeg van. Ze sloegen met de vuist op tafel en eisten veranderingen en meer invloed. En al gauw sloot de rest van de arbeidersklasse zich bij hen aan.
Het eerste bedrijf van de Russische Revolutie, dat bekendstaat als de Februarirevolutie, was begonnen. Al gauw sloten de soldaten van de tsaar zich aan bij de strijd tegen Nicolaas II. Hij trad af op 15 maart 1917 en werd kort daarna samen met de rest van zijn gezin gevangengezet in Tsarskoje Selo bij Sint-Petersburg, en later in Tobolsk in Siberië.
De Russische Revolutie maakte weg vrij voor Lenin
Na 300 jaar absolutisme was de dictatuur van de Romanovs beëindigd door de arbeidersklasse, waar ze zo lang op hadden neergekeken.
Het bewind van de tsaar werd vervangen door de Voorlopige Regering onder leiding van vorst Georgi Lvov en later van advocaat Aleksandr Kerenski. De meerderheid in de pas opgerichte Revolutionaire Raad, oftewel de Sovjet, had er vertrouwen in dat de nieuwe regering zou voldoen aan de eis van de Februarirevolutie om ‘brood, vrede en grondbezit’ te waarborgen.
Maar de marxistische revolutionair Vladimir Lenin geloofde er niet in.
Bekijk oude videobeelden van de Russische Revolutie
Sinds een mislukte staatsgreep in 1905 tegen het bewind van de tsaar leefde Lenin in ballingschap in West-Europa. Maar na de succesvolle Februarirevolutie keerde hij terug naar Petrograd om de Russische Revolutie in de beslissende fase te leiden.
Vladimir Lenin veroordeelde de nieuwe Voorlopige Regering, die voornamelijk bestond uit vertegenwoordigers van de heersende klasse (grootgrondbezitters en fabriekseigenaren), en riep op tot strijd tegen de regering en tegen de aanhoudende deelname van zijn land aan de oorlog.
In de zogeheten ‘aprilstellingen’ gaf Vladimir Lenin aan hoe de Russische Revolutie vormgegeven moest worden: alle macht moest overgedragen worden aan een systeem van arbeiders- en boerensovjets, de fabrieken moesten worden genationaliseerd en Rusland moest worden opgebouwd rond een centraal geleide, communistische economie.
In het geschrift De Leer van de Revolutie uit juli 1917 legt Lenin de toekomst van Rusland in de handen van de arbeidersklasse.
‘Alleen de revolutionaire arbeiders zijn, met de steun van arme boeren, in staat om de weerstand van de kapitalisten te doorbreken.
En het volk moet de grond overnemen zonder daarvoor te hoeven betalen, voor de vrijheid, tegen de hongersnood en oorlog en voor een rechtvaardige, duurzame vrede.’
De hongersnood die op de bloedige burgeroorlog volgde, roeide hele dorpen uit.
Om de Voorlopige Regering te verdrijven, wees Lenin zijn handlangers in de Russische sociaaldemocratische arbeiderspartij aan, beter bekend als de bolsjewieken (van het Russische woord voor ‘meerderheid’, bolsjinstvo).
De Russische Revolutie ging nu haar beslissende fase in.
De Russische Revolutie creëerde de Sovjet-Unie
Het tweede gedeelte van de Russische Revolutie, de Oktoberrevolutie, bereikte op 25 oktober 1917 zijn hoogtepunt. Lenins rechterhand en de voorzitter van de Petrograd-sovjet, Leon Trotski, coördineerde een staatsgreep tegen de Voorlopige Regering in Petrograd.
De opstand werd uitgevoerd door arbeidersmilities van de communistische bolsjewistische partij en verliep vrijwel zonder bloedvergieten.
Ineens was de Russische Revolutie van een opstand van de arbeidersklasse veranderd in een nieuwe politieke werkelijkheid met de bolsjewieken en Vladimir Lenin aan kop. Maar de machtsovername verliep niet zonder slag of stoot.
De mensjewieken (‘minderheid’) en de sociaal-revolutionaire partij kwamen ook voort uit de opstanden tijdens de Russische Revolutie, maar zij waren tegen de machtsovername door de bolsjewieken.
Zij waren bang dat de sovjets nog niet klaar waren om de macht over te nemen en Rusland in de juiste richting te sturen.
Vladimir Iljitsj Oeljanov, oftewel Lenin, (1870-1924) dreef de Russische Revolutie tot het uiterste met een gewelddadige machtsovername.
Bij de verkiezing voor de Grondwetgevende Vergadering, een paar weken na de Oktoberrevolutie, kregen de niet-bolsjewistische partijen de meerderheid.
Dat deed echter niets af aan de eis van de bolsjewieken dat de afgevaardigden in de Vergadering zich moesten onderwerpen aan de nieuwe Sovjet-regering, de Raad van Volkscommissarissen.
De Vergadering weigerde, maar de bolsjewieken gaven het niet op en Lenin loste het probleem op door de nieuwe Grondwetgevende Vergadering te ontbinden met behulp van de soldaten die zich na de Russische Revolutie bij de bolsjewieken aangesloten hadden.
De bolsjewieken kregen het machtsmonopolie en installeerden het communistische bewind waar de marxist Vladimir Lenin al jarenlang van had gedroomd.
De Russische Revolutie leidde tot een burgeroorlog
In 1918 veranderde de bolsjewistische partij van naam en werd de Russische Communistische Partij. Kort na de Russische Revolutie begonnen Lenin en zijn aanhangers mensen te vervolgen die aangemerkt werden als ‘vijanden van het volk’.
Het ging hierbij bijvoorbeeld om priesters, leden van andere politieke partijen en mensen die dicht bij de tsaar hadden gestaan.
Toen de bolsjewieken zich hielden aan de belofte om Rusland in 1918 uit de Eerste Wereldoorlog te halen, gingen de niet-bolsjewieken de gewapende strijd aan tegen de communisten. En in de zomer van 1918 ontaardde deze strijd in een bloedige burgeroorlog tussen ‘de roden’ (bolsjewieken) en ‘de witten’ (niet-bolsjewieken).
De vroegere tsaar Nicolaas II en zijn gezin zaten gevangen in Tobolsk, maar het gevaar bestond dat hij bevrijd zou worden en de vijand daardoor een grote, symbolische overwinning zou bezorgen.
De bolsjewieken besloten daarom om de Romanovs naar het Ipatjev-huis in Jekaterinenburg te verplaatsen, aan de oostkant van het Oeralgebergte.
Terwijl de strijd oplaaide, zagen de bolsjewieken in dat ze het probleem voor eens en altijd moesten oplossen door Nicolaas II en zijn erfgenaam uit de weg te ruimen. Voor de zekerheid werd de rest van het gezin ook zonder proces ter dood veroordeeld.
Nicolaas II met zijn vrouw, hun vier dochters en de troonopvolger Aleksej.
De order kwam van bovenaf. Lenin had zelf mede het besluit genomen, dat in de nacht van 17 juli 1918 door commandant Jakov Joerovski werd uitgevoerd.
‘Het uitvoerend comité voor de Raad van de Oeral van Arbeider-, Boeren- en Soldatenvertegenwoordigers heeft besloten dat u geëxecuteerd moet worden,’ las hij met luide stem voor toen hij in het Ipatjev-huis oog in oog stond met Nicolaas II, zijn vrouw en hun vijf kinderen en vier bedienden.
De tsaar wist nog net ‘wat?’ te stamelen voordat Joerovski zijn pistool trok en hem meerdere keren in de borst en het hoofd schoot. Door de schoten onstond je reinste inferno in de kleine, schemerige kamer. De rest van het gezin van de tsaar liet zich op de grond vallen terwijl de kogels hun om de oren floten.
Toen de kruitdampen opgetrokken waren, lagen Nicolaas II, zijn vrouw en zijn dochter Maria dood op de grond. Kort daarna vermoordden de andere bewakers een hofdame en de drie resterende dochters, Olga, Tatjana en Anastasia.
De burgeroorlog tussen de roden en de witten bracht Sovjet-Rusland in een diepe economische en sociale crisis. De strijd eindigde eind 1920 met de overwinning door de bolsjewieken.
In 1922 werd de Sovjet-Unie gevormd, die uit 15 republieken bestond, en na de dood van Lenin in 1924 nam Jozef Stalin het land in een ijzeren greep. Dat vormde het begin van de zenuwslopende Koude Oorlog, die duurde tot 1989, toen de Berlijnse muur viel.