Apenleger moest Sovjet-Unie onoverwinnelijk maken
Een dam om de Noordpool te smelten, eeuwige jeugd en een leger van aapmensen. De Sovjet-Unie probeerde jarenlang de natuur de baas te worden. Meestal kon dit geen kwaad, maar soms leidde het tot rampen en hongersnood.
De Sovjetleiders hadden de wildste plannen voor het in stand houden van de Sovjet-Unie, waaronder medische experimenten en soldatenmutanten.
Wintertarwe: Sovjets hadden niets geleerd van Darwin
Met een nieuw soort supergraan hoefden de Sovjetburgers nooit meer honger te lijden, beloofde de landbouwkundige Trofim Lysenko, die in de jaren 1930 beweerde het hele jaar door graan te kunnen verbouwen in het ijzige Siberië.
Met het uitgangspunt van het plan van Lysenko was niets mis: op de boerderij van zijn vader had hij proeven gedaan door zaadjes aan kou bloot te stellen (vernalisatie).
Hij begroef ze in de sneeuw en ontwikkelde zo wintertarwe, die in de herfst gezaaid werd en in de winter onder de grond bleef. Dit gaf een grotere opbrengst.
Tot zo ver niets aan de hand. Maar Lysenko dacht dat het zaad van de wintertarwe had ‘geleerd’ om in de kou te groeien.
Hij wilde – net als de Sovjetleiding – niets weten van de leer van Charles Darwin, die stelt dat genetische aanpassingen vele generaties kosten.
Toen het zaad dat Lysenko had gezaaid de vorst niet overleefde, brak er weer een hongersnood uit.
De wintertarwe moest bewijzen dat graan prima kan groeien in de vorst, zoals Lysenko beweerde.
Bloedbank: Collectief bloed bracht eeuwig leven
De natuurkundige Aleksandr Bogdanov was – met de zegen van Stalin – op zoek naar een middel tegen de dood.
Hij wilde jongeren en ouderen bloed laten uitwisselen, en op termijn een collectieve bloedsomloop bouwen voor alle Sovjetburgers.
Na 11 geslaagde transfusies bij zichzelf constateerde hij onder meer dat zijn kaalheid was afgenomen. Maar de 12e transfusie werd hem noodlottig.
Op 7 april 1928 diende hij zichzelf bloed toe van een jonge student met inactieve tuberculose, en twee weken later overleed hij. Het idee werd verworpen, maar het instituut voor bloedtransfusies bleef bestaan.
Supersoldaten: Mutanten moesten de wereld veroveren
Een leger van gespierde superkrijgers die elk bevel slaafs opvolgden en geen pijn voelden – zo zag Stalin zijn onoverwinnelijke mutantenleger voor zich toen hij in 1925 de academie van Leningrad vroeg contact op te nemen met de bioloog Ilja Ivanovitsj Ivanov.
Op een zoölogencongres had deze gerenommeerde inseminatiedeskundige 15 jaar eerder zijn visie uit de doeken gedaan: hij wilde een nieuwe, sterkere soort maken door een mens met een aap te kruisen.
Nu moest dit idee Stalins droom verwezenlijken. Alle naties zouden, zodra ze geconfronteerd werden met het indrukwekkende apenleger, de wereldheerschappij van de Sovjet-Unie erkennen.
Daarnaast zou er een einde komen aan religie, want de aapmens bewees dat de mens – en niet God – kon scheppen.
In 1926 steunden Stalin en het politbureau daarom een expeditie naar West-Afrika, waar Ivanov vergeefs drie chimpansees met menselijk sperma insemineerde. Hij nam 15 apen mee naar Soechoemi in Georgië, waar hij een laboratorium opzette.
Daar had hij evenmin succes, want alle vrouwtjesapen stierven. Maar een aantal Russische vrouwen meldden zich vrijwillig aan om zich met apensperma te laten insemineren. Zij zouden de eer hebben om de ‘nieuwe mens’ te baren.
Maar in 1929, nog voor de proef begon, stierf de laatste aap, de orang-oetan Tarzan. Vanwege alle tegenslagen viel Ivanov in ongenade bij de partij. Het experiment werd gestaakt en in 1930 werd Ivanov verbannen. Twee jaar later overleed hij aan een hartaanval.
Stalin wilde een leger van aapmensen die zijn bevelen klakkeloos zouden opvolgen.
Megadam: Wetenschapper wilde Noordpoolijs smelten
De wetenschapper Petr Michailovitsj Borisov kwam in 1957 met een ambitieus plan:
een enorme, drijvende betonnen dam in de Beringstraat tussen Alaska en Siberië.
De dam moest de koele zeestromingen van de Stille Oceaan tegenhouden, en met gigantische propellers in de dam zou koud water uit de Noordelijke IJszee gepompt worden.
Volgens Borisov zou de warme Atlantische golfstroom hierdoor domineren rond de Noordpool. Het ijs zou smelten en de olie in het gebied werd toegankelijk.
De ideale mens: Homo sovjeticus
De Sovjet-Unie wilde een geheel nieuw soort mens kweken: een sterke arbeider die zichzelf voor de gemeenschap opofferde.
Alle oude, ‘burgerlijke’ ideeën en gebruiken moesten plaatsmaken voor nieuwe, collectieve waarden. Zo moesten de burgers ‘wij’ zeggen in plaats van ‘ik’.
Bij een enorm heropvoedingsproject werden Sovjetburgers in huizen en appartementen ondergebracht waar ze alles deelden, van badwater tot bed.
Een slogan uit de jaren 1920 luidde: ‘Slaap snel, dan kan je kameraad het kussen overnemen.’ In fabrieken en in de landbouw waren vrouwen gelijk aan mannen, en de staat richtte grote kinderdagverblijven op.
Moedergevoelens werden gezien als een overblijfsel van een egoïstische cultuur.
Volgens het Sovjetregime was misdaad uitgebannen. Wie toch een strafbaar feit pleegde, werd naar een kamp gestuurd om heropgevoed te worden.
Huisvossen: Vossen werden getemd
In een reservaat in Siberië wist de geneticus Dmitri Beljajev in de jaren 1950 vossen zodanig te temmen dat ze uit zijn hand aten en kirden van plezier als hij in de buurt was.
Hij had de minst agressieve van 130 vossen gekozen door zijn arm uit te steken naar de dieren – een vos die niet hapte, was oké.
De meest vredelievende vossen liet hij met elkaar paren. Na 10 generaties van selectieve paring hadden Beljajev en zijn medewerkers tamme dieren gecreëerd, die net zo veel genegenheid voor een mens toonden als een hond.
Het experiment kwam de Russische bonthandel echter niet ten goede, want doordat de tamme vossen een gevlekte vacht hadden, was hun bont niet aan andere landen te slijten.
Beljajev was een echte darwinist en stuitte daardoor aanvankelijk op weerstand.
Keren van rivieren: Rivieren moesten de andere kant op
Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov kwam in 1961 met een plan om de landbouw te verbeteren door de loop van de rivieren van Siberië om te draaien, zodat ze van het noorden naar de droge steppen van Centraal-Azië zouden stromen.
In de jaren 1970 probeerden ingenieurs met atoombommen de rivieren Petsjora en Kama richting de Wolga bij te sturen, maar na protesten van milieudeskundigen werd het project gestaakt.
In Rusland gaan nog steeds stemmen op om de rivieren om te draaien.
Uitdroging: Het Aralmeer loopt langzaam leeg
Circa een miljoen mensen stierven in 1947 van de honger in de Sovjet-Unie. Droogte was de boosdoener, en een jaar later lanceerde Stalin daarom de ‘grote transformatie van de natuur’, die het klimaat blijvend moest veranderen.
‘Onderwerp de natuur,’ luidde het bevel van de dictator. Boszones moesten de steppen beschermen tegen wind en erosie.
Dit hield in dat er 6000 ton zaad van bomen en struiken gezaaid moest worden op een 117.900 hectare groot gebied tussen de Oeral en de Kaspische Zee – in totaal 5300 kilometer lang.
Het grootse plan ging echter niet door omdat Stalin in 1953 overleed en zijn opvolgers een ‘destalinisatie’ inzetten.
Een ander project van Stalin werd wel verwezenlijkt – met rampzalige gevolgen. Het enorme Aralmeer, destijds het op drie na grootste meer ter wereld, ging op de schop.
De Sovjet-Unie leidde de twee grote rivieren die in het meer uitmondden om naar de Centraal-Aziatische steppen. Het doel was om de katoenproductie in met name Oezbekistan, dat bij de Sovjet-Unie hoorde, drastisch te vergroten.
Het project slaagde gedeeltelijk: in de jaren 1980 werd Oezbekistan een van de grootste producenten van katoen. Maar tegelijkertijd droogde het Aralmeer langzaam maar zeker op, een proces dat nog steeds doorgaat.
Dit heeft grote gevolgen voor het milieu, niet in het minst doordat er veel chemisch afval in het meer gedumpt is, dat nu door stofstormen over een groot gebied verspreid wordt.
De opdroging van het Aralmeer was de doodsteek voor de visserij.