Verstijfd van de angst verstopt Elizabeth Packard zich onder een deken in haar cel. Ze zit in een krankzinnigengesticht in de Amerikaanse staat Illinois. Het gekrijs van een pas opgenomen patiënt in de cel naast haar gaat door merg en been.
Het personeel is de lastige patiënt duidelijk zat en heeft haar in een badkuip gezet om haar het zwijgen op te leggen, maar in het ijskoude water gilt de vrouw alleen maar harder. Plotseling is ze stil. Packard houdt haar adem in terwijl de seconden verstrijken.
Dan komt er weer geluid uit de naburige cel. Een zacht stemmetje roept:
‘Help, help.’
Maar het personeel blijft haar hoofd onder water duwen en laat haar af en toe bovenkomen om adem te halen. Dan verdrinkt ze.
In 1860 is een krankzinnigeninrichting in Illinois geen plek waar je behandeld en genezen wordt. Het is vooral een gevangenis, waar vrouwen juist krankzinnig worden.
‘Mijn vrouw is krankzinnig geworden op het gebied van vrouwenrechten.’ Elizabeth Packards man Theophilus
In de bijna 21 jaar voor ze opgesloten werd, was Elizabeth Packard een voorbeeldige echtgenote voor haar dominante man, de predikant Theophilus Packard. Ze hadden samen zes kinderen gekregen.
Elizabeth deed het huishouden, kookte het eten en kweekte groenten in de tuin van hun huis in het plaatsje Manteno. Maar in de loop der jaren veranderde ze.
Ze vond het steeds moeilijker om haar mening voor zich te houden. Dominee Packard dolf niet graag het onderspit in hun ruzies, en hij besloot haar te laten behandelen in een gesticht.
In die tijd had een getrouwde vrouw vrijwel geen rechten. Amerikaanse mannen hadden het volste recht om hun echtgenote te laten opnemen. In Illinois stond zelfs in de wet dat dat ‘zonder bewijs van krankzinnigheid’ kon.
De sheriff zette Elizabeth Packard op de trein voor de 300 kilometer naar het gesticht in Jacksonville.
Tegen haar wil werd Elizabeth Packard op de trein gezet met een enkeltje gesticht op zak.
Bij aankomst was Packard over de grootste schok heen. Ze keek uit naar de kennismaking met de directeur. Ze zou hem uitleggen dat er aan haar verstand niets mankeerde, en dan kon ze weer naar huis.
Maar het ging anders. De directeur, dr. Andrew McFarland, ging er zoals gewoonlijk vanuit dat ze niet zonder reden naar de inrichting was gestuurd, en hij nam zich voor om de gestoorde vrouw die ongetwijfeld achter het mooie gezicht schuilging, bloot te leggen.
Packard dacht dat ze McFarland nog wel zou kunnen overtuigen. Vier maanden lang gedroeg ze zich voorbeeldig en onderdanig, terwijl ze deelnam aan urenlange therapeutische sessies met de directeur. Maar het hielp niets, en haar geduld raakte op.
Tijdens haar verblijf besefte Packard dat er niets mis was met een deel van haar medepatiënten. Net als zij waren die er door hun echtgenoot ondergebracht.
Vrouwen moesten zwijgen in het openbaar, zo predikte de echtgenoot van Elizabeth Packard in de kerk.
Alleen een krankzinnige spreekt haar man tegen
Tijdens zijn Bijbellessen werd dominee Packard vaak tegengesproken door zijn eigen vrouw – volgens hem een duidelijk teken van krankzinnigheid.
Dominee Theophilus Packard was woedend dat zijn vrouw vraagtekens plaatste bij zijn uitleg van de Bijbel. Hij was immers de predikant én haar echtgenoot. Daarom verzocht hij Elizabeth weg te blijven van zijn Bijbellessen, maar ze moest de rest van de gemeente vertellen dat dat haar keuze was.
Daarop antwoordde de domineesvrouw:
‘Maar mijn liefste, het is niet mijn eigen keuze.’
Tijdens hun volgende ruzie dreigde de predikant haar naar een inrichting te sturen. Elizabeth nam dat echter niet serieus. Daarop begon de predikant geruchten over haar te verspreiden onder zijn kerkgangers. De inwoners van Mantero raakten er langzamerhand van overtuigd dat Elizabeth gek was en organiseerden zelfs een petitie om haar opgenomen te krijgen.
Nu kon dominee Packard de daad bij het woord voegen. Hij nam contact op met het krankzinnigengesticht van Illinois en liet haar gedwongen opnemen.
Patiënten met echte psychische problemen werden overgelaten aan het personeel, dat geen idee had wat er met hen aan de hand was. Packard schreef een klaagbrief aan de directeur:
‘Ik voel mij geroepen door God, en aan die roeping wil ik gehoor geven. Ik zal uw daden aan de kaak stellen als u geen berouw toont.’
Maar het gewenste resultaat bleef uit.
Borden vliegen door de lucht
Op de dag dat McFarland de brief onder ogen kreeg, werd Packard overgeplaatst naar de beruchte afdeling 8, waar gewelddadige vrouwen en patiënten met ernstige geestesziekten zaten.
Tijdens het eten vlogen borden en bestek door de lucht, en op een dag werd Packard aan haar haar door de gangen gesleurd door haar medepatiënten.
Ze begon zich af te vragen of ze het wel zou overleven. Af en toe maakte haar woede plaats voor verdriet en medelijden. Toen ze het waagde om een andere vrouw te proberen te troosten met een kus op haar voorhoofd, kreeg ze een oplawaai van de paranoïde patiënt.
De klap was zo hard dat Packard bijna het zicht in één oog kwijtraakte.
Elizabeth Packard zat in het Illinois State Asylum and Hospital for the Insane in Jacksonville. Dat ging in 1851 open om geesteszieken die een belasting voor hun familie vormden onder te brengen.
Packard was de enige op afdeling 8 die bij haar volle verstand was, waardoor ze een goede band opbouwde met de medewerkers, die de onhandelbare patiënten in ijsbaden zetten, aan hun bed bonden en sloegen.
Naarmate de maanden verstreken, wist Packard het personeel over te halen om de patiënten op een humanere manier te wassen, en om het elke dag te doen in plaats van eens in de paar weken.
Packard bleef proberen McFarland te beïnvloeden, terwijl de maanden jaren werden. Het stoorde hem duidelijk dat de domineesvrouw zo onverzettelijk was, en hij wist nooit een eind te maken aan haar strijd voor een rechtvaardige behandeling van de patiënten.
Af en toe nam hij haar het privilege af om te wandelen op de binnenplaats van de inrichting, maar Packard liet zich niet breken. Uiteindelijk veranderde McFarland van tactiek en probeerde hij een wit voetje bij haar te halen – om haar daarop te kunnen bestempelen als krankzinnig. Maar ook daarmee bereikte hij niets.
Na drie jaar was de directeur de lastige patiënt goed zat en nam hij een onverwacht aanbod met beide handen aan.
VIDEO: Snelcursus in de grootste successen van de vrouwenbeweging – deel 1
In juni 1863 zocht Packards oudste zoon de directeur op. Hij was net volwassen geworden en bood aan de verzorging van zijn moeder op zich te nemen als de inrichting haar liet gaan. McFarland drukte het stempel ‘ongeneeslijk’ op haar dossier en ontsloeg haar.
Packard kon nergens anders heen en keerde terug naar haar man in Manteno. Maar daar was ze niet welkom. Toen de predikant op een dag zijn sleutels kwijt was, beschuldigde hij zijn vrouw van diefstal en sloot hij haar op in een kamer, waarvan hij de ramen dichttimmerde.
Elizabeth had de sleutels inderdaad verstopt en had haar vriendinnen in het stadje gewaarschuwd dat haar man uit woede iets zou doen waarvoor hij aangeklaagd kon worden. Het plan slaagde: de vriendinnen namen een advocaat in de arm die een proces wegens vrijheidsberoving startte.
De rechtszaak begon in 1864, net toen de dominee op het punt stond zijn vrouw terug te sturen naar het gesticht. Daardoor ging het proces over de vraag of Packard krankzinnig genoeg was om opsluiting te rechtvaardigen.
VIDEO: Snelcursus in de grootste successen van de vrouwenbeweging – deel 2
Vijf dagen lang hoorde de jury de wilde verhalen van de predikant én de welsprekende reactie van zijn echtgenote aan. Op de laatste dag van het proces liet de dominee verstek gaan, en de jury had maar zeven minuten nodig om te beslissen dat Elizabeth Packard bij haar volle verstand was.
Man gaat er met kinderen vandoor
Toen ze opgelucht thuiskwam, begreep Packard waarom haar man afwezig was geweest: hij had alle meubels verkocht, het huis verhuurd en was met de kinderen vertrokken naar de staat Massachusetts.
In 1860 hadden mannen in de VS de zeggenschap over hun kinderen en de bezittingen van hun gezin. Dominee Packard stond dan ook volledig in zijn recht.
Een advocaat legde Elizabeth uit dat ze twee opties had: zich laten scheiden, of de wet veranderen.
‘Ik kies voor het laatste,’ zei ze meteen.
Daarmee begon een jarenlange kruistocht. Vastberaden trok ze naar de dichtstbijzijnde grote stad, Chicago, en ging van deur tot deur om geld in te zamelen voor een boek over haar tijd in het gesticht.
Mrs Packard zette andere vrouwen ertoe aan om politiek actief te worden. Tientallen jaren lang eisten ze gelijkheid bij de machtigste mannen van de VS.
Binnen vijf jaar publiceerde Packard evenveel boeken over discriminatie binnen het huwelijk en de omstandigheden in de inrichting in Illinois. Ze verkochten goed en maakten haar bekend, waardoor ze een stem kreeg in het publieke debat.
In 1867 gaf Illinois onder druk van haar organisatie Anti-Insane Asylum Society getrouwde vrouwen het recht op een onafhankelijke evaluatie van hun geestesgesteldheid voordat ze in een inrichting opgenomen konden worden.
Deze wet werd met terugwerkende kracht ingevoerd, waardoor veel vrouwen uit het gesticht in Jacksonville vrijkwamen. Massachusetts, Iowa en Maine volgden al snel.
Voor Elizabeth Packard was dit echter slechts het begin. Twee jaar later gaf Massachusetts grotendeels dankzij haar inzet getrouwde vrouwen de beschikking over geld dat ze zelf hadden verdiend.
Hierdoor raakte dominee Packard de zeggenschap over haar vermogen kwijt. Vrouwen kregen ook evenveel recht op de kinderen.
Na de dood van Packard in 1897 ging de emancipatiestrijd door. Pas in 1920 kregen Amerikaanse vrouwen stemrecht.
Toen deze twee wetten van kracht werden, nam Packard de trein naar Massachusetts om haar kinderen op te halen. De dominee was ingetrokken bij zijn zuster. Hij verzette zich niet tegen zijn daadkrachtige echtgenote en liet haar de kinderen meenemen.
Packard bleef haar hele leven schrijven en strijden voor de rechten van de vrouw. In de jaren 1870 wist ze president Ulysses S. Grant en het Congres zo ver te krijgen een wet in te voeren die patiënten in krankzinnigeninrichtingen het recht gaf brieven te ontvangen en te versturen.
Een van haar grootste prestaties was dat ze in 1880 eraan bijdroeg dat vrouwen in de staat Oregon dezelfde rechten kregen als mannen. Elizabeth Packard stierf in 1897 op haar 81e.