Schotland overspoeld met smokkelwhisky

Snel lieten ze een lading lege vaten halen. Op aanwijzing van het meisje boorden ze vanuit de ondergelegen verdieping gaten door het plafond en tapten ze de whisky in de nieuwe vaten.

Terwijl de beambten een kamer met inmiddels lege vaten bewaakten, was de whisky al op weg naar dorstige Engelsen in het zuiden. En zo hadden de Schotse smokkelaars de Britse autoriteiten weer eens tuk.

Onder de Schotten was het stoken en smokkelen van whisky een eerzaam beroep. Engelse douanebeambten bedotten en ambtenaren uit het gehate buurland te slim af zijn, was eigenlijk bijna een burgerplicht.

Vooral als het ging om de Schotse lievelingsdrank ‘uisge beatha’ – whisky, oftewel ‘levenswater’ – waren alle middelen geoorloofd.

Monniken namen de whisky mee

De herkomst van whisky is onbekend. Zowel Schotten als Ieren claimen dat ze de drank als eersten stookten. De kunst van het distilleren werd in elk geval door monniken van het vasteland naar de Britse eilanden gebracht, en dat maakt de Ierse claim aannemelijk, want daar kwamen de monniken het eerst.

Eind 15e eeuw begon de drank in Schotland aan een grote opmars. Overal schoten distilleerderijen als paddenstoelen uit de grond. Schotland was een arm gebied, waar het klimaat en de grond het uitoefenen van landbouw niet eenvoudig maakten.

De kustbewoners konden alleen maar visser worden, en het verkopen of ruilen van zelfgestookte whisky was een welkome aanvulling op de schaarse dagelijkse inkomsten.

Schotland kende een lange traditie van het smokkelen van tabak, wijn, zout en kolen, en whisky werd begin 18e eeuw toegevoegd aan het assortiment.

Dat kwam doordat in 1707 het Engelse en Schotse parlement werden samengevoegd. Dit leidde tot veel impopulaire bestuurlijke veranderingen voor de Schotten, die de nieuwe wetten zagen als een bak ellende die hun aartsvijand uit het zuiden over hen uitstortte. Het ergst was de belasting op mout, die in zowel in bier als whisky gebruikt wordt.

Deze belasting werd ingevoerd omwille van de gezondheid en om het veelvoor­komende thuisstoken tegen te gaan. De illegale whisky was immens populair – vooral omdat die sterker en goedkoper was dan de legale producten – en buitensporig drankgebruik was schering en inslag.

Grappig genoeg waren de autoriteiten al even bezorgd over het gebruik van thee, dat volgens hen kon leiden tot moreel en zedelijk verval.

Belasting werkte averechts

De belasting hield het drankgebruik niet in toom. De illegale distillatie nam juist sterk toe, net zoals de smokkel. De routes liepen van de distilleerderijen in het hoogland naar kroegen en pubs in de kuststeden, en verder naar Engeland en andere plaatsen waar vraag was naar de sterkedrank.

De autoriteiten reageerden door meer douanebeambten in te zetten. De Schotse smokkelaars zagen het echter als hun patriottische plicht om de ambtenaren om de tuin te leiden waar en wanneer ze maar konden.

De smokkelarij werd op den duur zo gesystematiseerd, dat de douane er niets meer tegen kon doen. Er waren zelfs steden waar bv’s werden opgericht om de activiteiten te regelen.

Bemiddelde burgers financierden de productie en het transport voor een aandeel in de winst of de productie, anderen voerden het praktische werk uit.

In een dorp kon elke burger betrokken zijn, waardoor de douane de praktijken onmogelijk kon onderzoeken. In grotere plaatsen was de smokkel minder openlijk. Als de hotelbaas in Stirling geen whisky meer had, stuurde hij een begrafenisstoet naar het hoogland om de kist te laten vullen met smokkelwaar.

Elders zetten de smokkelaars valse sporen uit. Zo lieten ze knechten met haringtonnen door het onbegaanbare landschap zeulen om de douane af te leiden. De smokkelaars konden op die manier zelf rustig hun gang gaan.

Sommige douanebeambten lieten zich graag omkopen met geld of met de waren die ze moesten opsporen, en niet zelden dronken sluwe smokkelaars de corrupte beambten onder tafel om er dan stiekem vandoor te gaan.

Het werd pas echt problematisch als de lokale autoriteiten deelnamen aan de smokkel. Dat merkte de legendarische beambte Malcolm Gillespie, toen hij smokkelaars voor een lokale rechter bracht die zelf het brein achter de smokkel bleek te zijn. De rechter berechtte de smokkelaars heel mild en liet Gillespie voor de kosten van de rechtszaak opdraaien.

De Schotten ontwikkelden tekens om elkaar te waarschuwen als er douane in de buurt was. Werd er op een bepaalde plek was opgehangen, dan wisten de distillateurs dat er douane aankwam en konden ze de kostbare apparaten snel opbergen.

Als de distilleerderij aan het water lag, werd de hele installatie daarin gegooid om deze er later weer uit op te vissen. En soms moesten de Schotten hun vaten met smokkelwaar haastig in het moeras verstoppen, waardoor ze waarschijnlijk ontdekten dat de whisky beter werd als die een tijdje rustte.

Vaak verliep de illegale distillatie zo openlijk dat het een wonder is dat er niemand werd opgepakt. Zo huisvestte de oude klokkentoren in Dufftown jaren een illegale distilleerderij.

De kerk lag direct naast het lokale douanekantoor, maar hoewel er dagelijks honderden douanebeambten langskwamen, werd de distilleerderij nooit ontdekt – waarschijnlijk doordat een legale distilleer­derij die iets verderop lag de lucht van de illegale stokerij verbloemde.

Legale fabrieken voor smokkelaars

Sommige gewiekste smokkelaars lieten hun illegale praktijken financieren door de autoriteiten. Toen er een beloning werd uitgeloofd voor het aangeven van een illegale distilleerderij, lapten velen hun eigen distilleerderij erbij om van de beloning nieuwe apparaten te kopen ter vervanging van versleten distilleergerei.

Belasting en douane hadden blijkbaar geen effect, dus kozen de autoriteiten in 1823 voor een andere tactiek. De accijns werd sterk verlaagd en het werd gemakkelijker gemaakt om een legale distilleerderij op te zetten.

Daardoor kozen veel grote smokkelaars voor een andere baan, onder wie George Smith, die The Glenlivet oprichtte in de ruige streek waar oorspronkelijk zijn illegale distilleerderij lag.

De tijd waarin de douane de grootste vijand van Schotland was en dorpskerken geheime ruimten vol met smokkelwhisky hadden, was onherroepelijk voorbij.