Wat is apartheid?
Apartheid is de benaming voor de rassenscheiding die de blanke minderheid in Zuid-Afrika in 1948 invoerde en tot 1991 duurde.
Apartheid is een woord uit het Afrikaans, de taal die de nakomelingen van de eerste Nederlandse kolonisten in Zuid-Afrika ontwikkelden.
In Zuid-Afrika kwam je regelmatig apartheidsborden als dit tegen. Veel gebieden waren aan blanken voorbehouden, en als mensen met een donkere huidskleur zich daar ophielden konden ze zwaar gestraft worden.
De racistische ideologie moest er via discriminerende wetten voor zorgen dat het blanke ras de absolute macht in het land in handen hield en de dienst bleef uitmaken in Zuid-Afrika.
Zoals een anonieme minister van de regering in 1978 zou hebben gezegd: ‘Als ons beleid tot het logische einde wordt doorgevoerd, zal er niet één zwarte met Zuid-Afrikaans staatsburgerschap meer zijn in het land.’
Voor de zwarte bevolking kwam de apartheid echter niet als een donderslag bij heldere hemel. Het beleid was het gevolg van honderden jaren van onderdrukking door de blanken.
Wat leidde tot de apartheid?
Apartheid was geïnspireerd door nazisme
Nederlanders koloniseerden Zuid-Afrika vanaf 1652. Ze brachten slaven naar het land en lieten de inheemse bevolking voor zich werken. Veel oorspronkelijke bewoners kwamen om door ziekten en oorlogen.
De Nederlanders werden Boeren genoemd. Zo’n 60 procent van de blanke Zuid-Afrikanen stamt van hen af.
‘Een aanval van het wilde beest kun je niet met blote handen afslaan.’ Nelson Mandela over het apartheidsregime
Begin 19e eeuw vestigden de Britten een eigen kolonie in Kaapstad. In 1834 schaften ze de slavernij af en sloten ze handelsverdragen met de oorspronkelijke inwoners.
Daar waren de Boeren niet blij mee: zij hadden een sterke traditie van slavernij en waren niet van plan om macht af te staan aan de zwarte bevolking.
Om zich van de Britse nieuwkomers te onderscheiden, gingen de afstammelingen van de Nederlanders zich Afrikaners noemen, en die aanduiding wordt nog steeds gebruikt.
In 1913 namen de blanke machthebbers in Zuid-Afrika de Natives Land Act aan. Ze wezen 7 procent van het land in Zuid-Afrika toe aan de inheemse stammen (met kleuren aangegeven op de kaart), terwijl ze zichzelf de overige 93 procent toebedeelden.
Na een nederlaag tegen de Britten in de Boerenoorlog (1899-1902) erkenden de Boeren het Britse gezag in het land.
In de jaren daarna kwam het tot verzoening en smolten de twee blanke bevolkingsgroepen in Zuid-Afrika samen.
In 1910 nam Groot-Brittannië in samenspraak met de Boeren een nieuwe grondwet aan voor de Unie van Zuid-Afrika, die de zwarte bevolking van vrijwel alle politieke invloed beroofde.
In 1948 kwamen de Boeren aan de macht in Zuid-Afrika toen hun Nasionale Party de verkiezingen won. De Boeren, die in de Boerenoorlog waren geholpen door de Duitsers, koesterden een zekere sympathie voor de rassentheorieën van nazi-Duitsland.
De nieuwe regering voerde de apartheid in en keek daarbij met een schuin oog naar het teloorgegane naziregime.
Tijdens de apartheid in Zuid-Afrika was de hele maatschappij gescheiden tussen zwart en blank: van scholen en restaurants tot bushaltes en hele wijken.
Feiten over de apartheidswetten
Van 1910 tot ver in de jaren 1980 voerde de Zuid-Afrikaanse regering een aantal wetten in die de zwarte bevolking discrimineerden en de blanken alle economische en politieke macht gaven.
Dit zijn de belangrijkste apartheidswetten:
- South Africa Act, 1909: De eerste grondwet van Zuid-Afrika, die bepaalde dat het parlement uitsluitend uit blanken moest bestaan.
- Natives Land Act, 1913: Deze wet bepaalde dat 93 procent van het land in Zuid-Afrika toebehoorde aan de blanke minderheid. De zwarten moesten het doen met 7 procent.
- Natives (Urban Areas) Act, 1923: Bepaalde dat verschillende bevolkingsgroepen op verschillende plaatsen in de stad moesten wonen en dat zwarten toestemming nodig hadden om in de steden te wonen.
- Native Laws Amendment Act, 1937: Consolideerde een bestaande wet die bepaalde dat zwarten een pas moesten hebben om de aan hen toegewezen gebieden te mogen verlaten. Jaarlijks werden zo’n 800.000 zwarten gearresteerd voor overtreding van deze wet.
- Prohibition of Mixed Marriages Act, 1949: Verbood huwelijken tussen verschillende rassen.
- Group Areas Act, 1950: Bepaalde dat de rassenscheidingswetten voor het hele land golden, zowel steden als het platteland. Van elk vlekje op de kaart werd vastgelegd wie er mochten wonen en wie er een pas nodig hadden om er bijvoorbeeld voor werk te mogen komen.
- Immorality Ammendment Act, 1950: Verbood seksuele betrekkingen tussen verschillende raciale groeperingen.
- Reservation of Separate Amenities Act, 1953: Bepaalde dat blank en zwart gescheiden moesten zijn op openbare plaatsen, in bussen en parken, enzovoort.
- Separate Representation of Voters Act, 1956: Zwarten raakten hun stemrecht kwijt.
- Bantu Homelands Citizenship Act, 1970: Deze wet schreef voor dat alle zwarte Zuid-Afrikanen staatsburger van een Bantoestan of thuisland moesten zijn. Zo konden de autoriteiten makkelijker hun rechten inperken.
- South African Constitution, 1983: Na een uitbreiding van de grondwet kwamen er aparte parlementen voor blanke, gekleurde en Aziatische Zuid-Afrikanen, maar niet voor de zwarten, want die waren officieel geen Zuid-Afrikanen meer, maar burgers van de ‘thuislanden’.
Hoe was het leven voor zwarten onder de apartheid?
Demonstratie eindigde in bloedbad
De apartheid was in feite gelegaliseerde rassendiscriminatie. Het systeem ging tegen dat zwarten zich in gebieden met overwegend blanke inwoners vestigden.
Zwarten mochten bovendien niet met blanken trouwen en niet op dezelfde plaatsen eten, drinken of zwemmen als de blanke bevolking van Zuid-Afrika.
In de jaren 1950 gingen de zwarten de barricaden op onder aanvoering van de oudste zwarte partij van het land, het Afrikaans Nationaal Congres (ANC). Ze boycotten blanke winkels, staakten en liepen in geweldloze demonstraties.
Filnavn: Sharpeville-bloedbad-1960.jpg
ALT:
Copy:
Caption: 69 zwarte mannen, vrouwen en kinderen werden in 1960 wreed vermoord door de blanke politie tijdens vreedzame demonstraties in het Zuid-Afrikaanse Sharpeville.
De roep om hervormingen stuitte op geweld van de staat en de politie. Betogers werden in elkaar geslagen en vastgezet.
In 1960 vermoordde de Zuid-Afrikaanse blanke politie 69 zwarte mannen, vrouwen en kinderen die in Sharpeville tegen de apartheid protesteerden.
Dat bloedbad vormde het startschot voor internationale kritiek op de apartheid, die in de decennia daarna aanzwol.
Welke rol speelde Nelson Mandela tijdens de apartheid?
Een van de betogers in Sharpeville was Nelson Mandela, een vooraanstaand lid van het ANC.
Na het Bloedbad van Sharpeville veranderde Mandela van tactiek en stapte hij over van geweldloosheid naar sabotage van het regime.
Nelson Mandela stemt tijdens de democratische verkiezingen van 1994.
Zoals Nelson Mandela het zelf uitdrukte: ‘Een aanval van het wilde beest kun je niet met blote handen afslaan.’
In 1962 werd de 44-jarige Nelson Mandela gearresteerd en tot vijf jaar cel veroordeeld wegens sabotage. Drie jaar later werd het vonnis omgezet in levenslang.
De straf van Nelson Mandela kreeg internationaal veel aandacht, en de protesten tegen het apartheidsregime van Zuid-Afrika namen toe.
In 1973 veroordeelde de VN de apartheid officieel.
Wanneer was de apartheid voorbij?
Apartheid werkt nog na
De apartheid werd officieel afgeschaft in 1991, maar de onderhandelingen begonnen in 1990.
Op 1 februari 1990 hief de laatste blanke president, F.W. de Klerk, het verbod op het ANC op en verleende hij Nelson Mandela gratie.
Vier jaar later, op 10 mei 1994, won Nelson Mandela als leider van het ANC de presidentsverkiezingen en werd hij de eerste zwarte president van Zuid-Afrika. Hij was toen 75 jaar oud.
Zuid-Afrika kampt nog met de gevolgen van de apartheid
Hoewel de apartheid 30 jaar geleden werd afgeschaft, is de kloof tussen zwart en blank nog steeds groot in Zuid-Afrika.
Toen de apartheid verdween, zou 30 procent van de grond van blanken worden teruggegeven aan de zwarte bevolking, maar dat is nog geen 10 procent geworden.
Armoede is nog steeds vooral een probleem onder de zwarte inwoners, en in 2018 noemde de Wereldbank Zuid-Afrika het meest ongelijke land ter wereld.