1. HET JAPANSE TRAUMA
Niemand wil een tweede Hiroshima
Begin augustus 1945 wierpen Amerikaanse vliegtuigen twee atoombommen af op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki. Elke bom had een explosieve kracht gelijk aan zo’n 20 kiloton TNT.
Zeker 80.000 mensen waren op slag dood, en nog veel meer mensen stierven later aan verwondingen of door kanker als gevolg van de straling.
Foto’s van de weggevaagde steden en de gesmolten en verschroeide huid van slachtoffers maakten duidelijk wat een verschrikkelijke kracht de mens had losgelaten.
Sindsdien overheerst de wens om dit nooit meer mee te maken. Niet in de laatste plaats bij de Japanners, die zeer actief zijn geweest in hun pogingen om kernwapens terug te dringen.
Zoals een inscriptie op een van de gedenktekenen voor Hiroshima luidt:
‘Rust in vrede, want deze fout zal nooit worden herhaald.’
2. DE MAD-STRATEGIE
Afschrikking moest oorlog voorkomen
In 1962 bracht de Cubacrisis de wereld aan de rand van een kernoorlog en ontdekten we hoe dichtbij de mogelijkheid van een verwoestende kernoorlog tussen de VS en de Sovjet-Unie was.
Om de relatie tussen de twee supermachten stabieler te maken, bedacht de Amerikaanse minister van Defensie Robert S. McNamara de strategie van wederzijds gegarandeerde vernietiging (mutual assured destruction of MAD, wat ook ‘krankzinnig’ betekent).
Als beide supermachten zo’n krachtig nucleair arsenaal hebben dat elke kernoorlog zou eindigen in de totale vernietiging van beide partijen, zou dit automatisch elke aanval afschrikken, was het idee. Afschrikking was, aldus McNamara in 1967, ‘de hoeksteen van onze strategie’.
De VS lieten de strategie in 1969 officieel los, maar het basisidee achter MAD leeft nog steeds en weerhoudt elke kernmacht ervan om zijn allesvernietigende wapens te gebruiken.
Naast MAD wordt minister van Defensie McNamara vooral herinnerd om zijn rol in de escalatie van de Vietnamoorlog.
3. NUCLEAIR IMPERIALISME
Atoommonopolie geeft macht
Er is slechts een kleine, exclusieve club van negen landen die kernwapens hebben. Dat geeft deze landen veel macht over de naties die militair minder sterk zijn.
Sinds 1968 wordt de verspreiding van kernwapens gereguleerd door het zogeheten non-proliferatieverdrag. Dit verdrag verbiedt atoommachten hun kernwapens te verspreiden naar andere landen – en verbiedt naties zonder kernwapens om deze te ontwikkelen. Vooral sinds het einde van de Koude Oorlog draagt het verdrag bij aan de handhaving van het machtsevenwicht tussen de atoommachten.
De negen atoommachten beschikken samen over 12.500 kernkoppen.
Als er weer kernwapens worden gebruikt, ook al is het op kleine schaal, wordt het verdrag waarschijnlijk opgeheven, omdat veel landen zich dan zullen willen verdedigen met kernwapens.
Voor de landen met kernwapens zal het gebruik van hun massavernietigingswapens dus vermoedelijk leiden tot minder macht.
4. DE RUSSISCHE MILITAIRE DOCTRINE
Rusland bluft
Russische leiders dreigen graag met kernwapens.
Maar volgens analisten zijn dit loze woorden. Niets duidt erop dat Rusland van plan is een van zijn bijna 6000 kernwapens te gebruiken.
In feite staat de militaire doctrine van Rusland zelf het offensieve gebruik van kernwapens niet toe. Alleen als het land wordt aangevallen, is nucleaire verdediging een optie, betoogt onder meer ontwapeningsexpert Nikolai Sokov.
Toen Poetin in 1999 president van Rusland werd, kreeg hij de nucleaire koffer waarmee de inzet van kernwapens kan worden bevolen.
De dreigementen zijn dus puur bedoeld om angst te zaaien in het Westen.
‘De kans dat Rusland (of Poetin) rechtstreeks kernwapens inzet tegen het Westen, is astronomisch klein. Daar moeten we op dit moment niet eens serieus over nadenken,’ zei Katherine Lawlor, analist bij het Institute for the Study of War in Washington D.C., in februari 2023 in het magazine U.S. News & World Report.
5. OVERLEVINGSINSTINCT
Iedereen wil leven
Er zijn meerdere boeken en films gemaakt over een mogelijke kernoorlog. Hier zie je Peter Sellers in de comedy Dr. Strangelove uit 1964.
De wil om te overleven zit diep in ons verankerd. Omdat een kernoorlog een wisse dood betekent voor degene die de aanval begint, is dit dus een irrationele daad.
En hoewel irrationaliteit voorkomt, ook bij staatshoofden, is irrationaliteit in deze mate zeldzaam, meende de inmiddels overleden Amerikaanse nucleair strateeg Herman Kahn.
En mocht het toch voorkomen, dan zal de leider worden gestopt. ‘Als de irrationaliteit te bizar wordt, zullen de ondergeschikten van de irrationele besluitvormer waarschijnlijk ingrijpen,’ aldus Kahn.
Zelfs een leider als Vladimir Poetin, die door veel westerlingen als irrationeel wordt gezien, zal zijn leven liever niet willen geven in een kernoorlog. ‘Je kunt veel van hem zeggen, maar hij is niet suïcidaal,’ zegt Katherine Lawlor.