Veel kersttradities vinden hun oorsprong in de vruchtbaarheidsfeesten in de oudheid, maar de tradities van nu ontstonden pas in de late middeleeuwen in het Duits-Romeinse Rijk.
Daar kwamen ze voort uit de bloeiende cultuur en handel.
Toen de monnik Maarten Luther in de 16e eeuw de kerk hervormde, kwam de godenverering dichter bij het volk terecht.
Dat gold ook voor de viering van kerst, die meer thuis plaatsvond. De familiekerst werd nog populairder tijdens de romantiek: de gevoelige kunststroming die in de 19e eeuw in Duitsland begon.
Die bijzondere Duitse kerst verspreidde zich via migratie over de wereld.
HANDEL
De eerste kerstmarkt, de Striezelmarkt in Dresden, werd vernoemd naar de ‘Striezel’ of 'Strietzel' – een zoet, gevlochten brood.
Oorlog veroorzaakte een stroom aan kerstmarkten
In 1434 mocht Dresden van keurvorst Frederik II van Saksen een markt organiseren op de eerste maandag na de advent.
Op de markt was vlees, meel en ander eten te koop.
In de jaren daarna groeide het aanbod met spullen als linnen, glas en speelgoed.
Die opbloei kwam onder meer door de groeiende Duitse handel in de nasleep van de Honderdjarige Oorlog die eindigde in 1453.
Al snel waren er markten met voedsel, versieringen en cadeaus in heel Duitsland, en nu is het in veel landen een traditie.
ZANGTRADITIE
De Duitse zangtraditie ontstond met minnezang: liefdesliederen die adellijke muzikanten voor de vorstenhoven zongen.
Volksliedjes werden echte kerstliederen
De zangtraditie vierde hoogtij in het middeleeuwse Duitsland.
Veel volksliedjes werden herschreven tijdens de romantiek, een kunstbeweging die in het begin van de 19e eeuw in Duitsland ontstond.
Een van die liedjes is O Tannenbaum, een oud volksliedje uit Silezië.
De kunstenaars in de romantische stroming bedachten ook een aantal nieuwe liedjes, zoals de kerstklassieker Stille Nacht.
Veel Duitse kerstliedjes werden vertaald naar het Engels, en zo kwamen ze in de rest van de wereld terecht.
PROTESTANTISME
Het Christuskind symboliseert het kindje Jezus, de koningszoon, en daarom wordt hij vaak afgebeeld met een kroon op zijn hoofd.
Maarten Luther redde de kerstcadeaus
In de middeleeuwen kregen Duitse kinderen op 6 december cadeautjes van Sankt Nikolaus.
Daarmee werd bisschop Nicolaas herdacht, die van 280 tot circa 350 leefde en heilig was verklaard vanwege zijn vrijgevigheid.
Maar in de 16e eeuw maakte de monnik Maarten Luther een einde aan de heiligenverering.
Luther verplaatste de cadeautjes naar 24 december. Nu bracht het kindje Jezus – das Christkind – in het geheim cadeautjes.
De traditie verspreidde zich met het protestantisme naar veel andere landen.
CHEMIE
Liebig en zijn onderzoeksteam waren pioniers in de organische chemie en ontwikkelden onder meer kunstmest en bouillonblokjes.
Chemie gaf kerstversiering glans
De Duitse chemische industrie bloeide op in de 19e eeuw. Daar plukte de glasfabrikant Hans Greiner uit Lauscha in Thüringen de vruchten van.
Greiner bedacht een nieuw soort kerstversiering: handgemaakte, gekleurde glazen bollen.
De binnenkant ervan was bedekt met een legering van tin en kwik. Die legering gaf de bollen een lichtgevende gloed, maar die was giftig.
Pas toen chemicus Justus von Liebig in 1835 ontdekte hoe je glas kon bedekken met zilvernitraat, werden kerstballen een succes.
IMMIGRATIE
Tussen 1840 en 1880 verhuisden meer dan 2 miljoen Duitsers naar de VS.
Immigranten verspreidden de Duitse kerst
Aan het einde van de 17e eeuw vestigden zo’n 100.000 Duitse immigranten zich in de Noord-Amerikaanse kolonie Pennsylvania.
En ze namen tradities als de kerstboom mee.
Maar er kwam pas echt vaart in de verspreiding van de Duitse kerst toen een miljoen Duitsers in de 19e eeuw door politieke onrust naar de andere kant van de oceaan vluchtte.
Een van hen, de tekenaar Thomas Nast, creëerde met zijn tekening van een dikke en in het rood geklede Sankt Nikolaus de Santa Claus die de VS – en de hele wereld – nu kennen.