Vermoord door Shakespeare

In het 16e-eeuwse Londen was er niks elitairs aan het theater. Iedereen met een cent op zak stak de London Bridge over om het beroemde Globe Theatre van William Shakespeare op de zuidelijke oever van de Theems te bezoeken. En het gewone volk wilde spanning, drama en grote emoties – het liefst met de dood erbij.

Meer dan 250 bij naam genoemde personages sterven in Shakespeares werken. De toneelschrijver stond bekend om zijn creatieve doodsoorzaken, die soms griezelig realistisch zijn.

De Geest (van Hamlets vader):

‘Toen ik na de middag sliep,
Zoals ik dat gewoon was, in mijn tuin,
Besloop je oom mijn veilig uur, met sap
Van het vervloekte bilzekruid gewapend,
En liet dat etterbrouwsel druppelen
In de ingang van mijn oor; dat giftig vocht.’

In Shakespeares beroemdste toneelstuk Hamlet verschijnt de dode vader van de hoofdpersoon als geest. Hij vertelt dat Hamlets kwaadaardige oom Claudius hem heeft vermoord. Dat deed hij door sap in het oor van Hamlets vader te gieten van iets wat Shakespeare hebenon noemt.

Er bestaat echter geen gif met die naam. Mogelijk dacht Shakespeare aan henbane, bilzekruid, en daar heeft de vertaler in bovenstaand citaat ook voor gekozen. Deze plant uit de nachtschadefamilie bevat atropine, een stof die in hoge doses dodelijk is.

Dat Hamlets vader gif in zijn oor krijgt, is opmerkelijk. Het oor heeft relatief weinig bloedvaten en wordt beschermd door oorsmeer. Daardoor zullen gifstoffen niet snel in de bloedbaan of luchtwegen terechtkomen, wat in principe nodig is om dodelijk te zijn.

Bovendien word je waarschijnlijk snel wakker als iemand sap in je oor giet.

De dokter:

‘[Ze is] niet zozeer ziek, heer,
Dan wel gekweld door drommen inbeeldingen,
Die haar geen slaap meer gunnen.’

In het toneelstuk Macbeth komt een van Shakespeares boosaardigste personages voor: lady Macbeth, de vrouw van koning Macbeth. Door de gedachte aan alle moorden die ze op haar geweten heeft (en de voortdurende angst om ontmaskerd te worden) kan ze niet slapen. En als het dan toch lukt, slaapwandelt ze door het kasteel, terwijl ze belastende wartaal uitslaat. Uiteindelijk sterft ze.

Proeven met ratten hebben aangetoond dat slapeloosheid dodelijk kan zijn. De dieren stierven nadat ze twee weken onafgebroken wakker werden gehouden. 11 dagen is het langste dat een mens aantoonbaar wakker is geweest. Dat was in 1964 tijdens een Amerikaans experiment. De proefpersoon had heftige hallucinaties en sprak onduidelijk.

De kans is echter het grootst dat het lichaam van lady Macbeth zich uiteindelijk zou overgeven aan de slaap. Maar als ze alleen microslaap kreeg, die onwillekeurig optreedt en maximaal 10 seconden duurt, zou langdurig slaapgebrek waarschijnlijk fataal zijn.

Koning Lear:

‘En mijn arm kind gewurgd? Geen, geen, geen leven!
Wat! heeft een hond, een paard, een rat dan leven,
En jij geen ademtocht? Nimmer kom je terug,
Nimmer, nimmer, nimmer, nimmer, nimmer!’

In Shakespeares toneelstukken is liefdesverdriet een veelvoorkomende doodsoorzaak. Het bekendste personage is in dit verband koning Lear, de hoofdpersoon van het gelijknamige werk. Nadat hij zijn koninkrijk aan zijn twee oudste dochters heeft vermaakt, ontdekt de koning dat ze een stelletje manipulatieve opportunisten zijn, die alleen maar doen alsof ze van hem houden.

De jongste dochter Cordelia is wel oprecht in haar liefde voor de oude, egocentrische koning. Na Lears mislukte poging om Cordelia van de galg te redden, sterft hij – naar het zich laat aanzien aan een gebroken hart.

En dat kan echt. Er zijn meerdere voorbeelden bekend van weduwen en weduwnaars die kort na hun geliefde hun laatste adem uitbliezen.

Ernstige psychische stress kan leiden tot hartklachten en in het ergste geval tot een hartaanval. De medische wetenschap heeft er zelfs een term voor: gebrokenhartsyndroom of stresscardiomyopathie.

Cleopatra:

Ze neemt een slang en brengt hem naar haar borst:
‘Kom, doodlijk ding,
maak ’t warr’lig kluwen van mijn leven los
Met scherpe tanden. Arme gift’ge dwaas,
Word boos en maak een eind.’

Shakespeares historische drama over de Egyptische koningin Cleopatra en de Romeinse generaal Marcus Antonius eindigt met de zelfmoord van de twee geliefden. Cleopatra doet dit door zich te laten bijten door een giftige slang.

De meest voorkomende gifslang in het land van de farao’s was de Egyptische cobra. Het gif daarvan kan dodelijk zijn en bestaat uit neurotoxinen, die zenuwweefsel vernietigen, en cytotoxinen, die cellen doden. Een beet legt het zenuwstelsel plat, waardoor het slachtoffer stopt met ademen. Hoewel de dood niet zo snel intreedt als bij Shakespeare, is het wel mogelijk om op deze manier zelfmoord te plegen.

Cleopatra’s zelfmoord is geen verzinsel van Shakespeare, maar wordt door meerdere schrijvers uit de oudheid genoemd. De Romeinse historicus Plutarchus beschrijft de slangenbeet, maar denkt zelf dat het gif met een naald werd toegediend.

JULIA:

‘Gelukkige dolk,
Hier is je schede;
rust daar, en laat me sterven.’

Shakespeares beroemdste sterfgevallen zijn ongetwijfeld die van Romeo en Julia. Romeo neemt gif omdat hij denkt dat zijn geliefde Julia dood is. Maar ze heeft slechts een elixer ingenomen waardoor ze twee dagen schijndood is. Zo wilde ze voorkomen dat ze uitgehuwelijkt zou worden aan iemand anders. Als Julia wakker wordt en Romeo dood naast zich ziet liggen, steekt ze zichzelf met een dolk in haar buik.

In de tijd van Shakespeare was er geen stof bekend die schijndood kon veroorzaken. De beste kandidaat is de plant alruin, waarvan het gif zenuwsignalen blokkeert en bewusteloosheid veroorzaakt. Maar Julia’s lichaam zou daardoor niet koud en bleek worden – haar hart zou juist op hol slaan en ze zou koorts krijgen.

Julia sterft snel, maar zelfmoord met een dolk vergt grote precisie om de dood zo snel te laten intreden. Als het wapen geen grote slagader of vitale organen doorboort, kan het uren duren voor je doodbloedt.

Othello:
‘Als je je weert, ...’

Desdemona:
‘Een halfuur maar, de tijd voor één gebed!’

Othello:
‘Het is te laat.’

Desdemona:
‘O Heer, Heer, Heer!’

Othello, de hoofdpersoon in het gelijknamige toneelstuk, vermoordt zijn vrouw Desdemona omdat hij ten onrechte denkt dat ze hem ontrouw is geweest. Na een verhitte woordenwisseling, waarin zij smeekt om haar leven en zweert dat ze onschuldig is, wurgt Othello haar. Maar Desdemona is niet direct dood en komt nog even bij om tegen haar dienstmeisje te zeggen dat Othello de dader is.

Dat Desdemona even wakker wordt om iets te zeggen, kan eigenlijk niet, hebben meerdere artsen opgemerkt. Als iemand wordt gewurgd en daarna weer bij bewustzijn komt, zal hij of zij waarschijnlijk volledig herstellen doordat de hersenen en organen weer zuurstof krijgen.

Hoewel verwurging in films en series vaak snel gaat, is het in werkelijkheid erg moeilijk om iemand te wurgen. Studies hebben aangetoond dat het grote fysieke kracht vereist en meerdere minuten tijd kost.