Churchill: IJzeren Gordijn verdeelt Europa
5 maart, 1946, Westminster College in Missouri, VS.
Achtergrond
Tijdens de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) hadden westerse democratieën een verbond met het communistische Sovjetregime van Jozef Stalin. Na de oorlog hadden westerse geallieerde troepen het westelijke deel van Europa in handen, terwijl het oostelijke deel van het continent onder het Rode Leger viel.
Fragment
‘Van Szczecin aan de Oostzee tot Triëst aan de Adriatische Zee is een IJzeren Gordijn neergedaald over het continent. Achter deze lijn liggen alle hoofdsteden van de oude staten van Midden- en Oost-Europa. Warschau, Berlijn, Praag, Wenen, Boedapest, Belgrado, Boekarest en Sofia; al deze beroemde steden en de volken eromheen liggen in wat ik de Sovjetsfeer noem, en ze vallen allemaal – in een of andere vorm – onder de invloed van de Sovjet-Unie, maar ook onder de zeer sterke, en soms toenemende, mate van controle vanuit Moskou.’
Gevolgen
In het Westen beschouwden velen de Sovjet-Unie nog als een bondgenoot toen Churchill zijn beroemde toespraak over het IJzeren Gordijn hield. Die term werd dan ook niet bijster warm onthaald.
Kort daarna was het echter gedaan met de politieke samenwerking tussen de VS en de Sovjet-Unie en ging president Harry S. Truman een anticommunistische lijn volgen. Hierna hoorde je Churchills term ineens overal als een kritische verwijzing naar de opdeling van Europa in twee blokken door de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog.
Video: Hoor Churchill zijn beroemde woorden uitspreken:
Lincoln: Verborgen boodschap
19 november 1863, oorlogskerkhof in Gettysburg, Pennsylvania
Achtergrond
Een van de bloedigste veldslagen van de Amerikaanse Burgeroorlog vond bij Gettysburg plaats.
Abraham Lincoln opende een begraafplaats.
Fragment
‘Het is aan ons die leven (...) om uit deze geëerde doden een grotere toewijding te putten voor de zaak waarvoor zij hun laatste offer van toewijding brachten, om hier plechtig te beloven dat deze doden niet vergeefs gestorven zijn, om deze natie, onder God, in vrijheid herboren te laten worden en om de regering van het volk, door het volk en voor het volk niet van de aardbodem te laten verdwijnen.’
Gevolgen
Pas later kreeg men door dat Lincoln in deze twee minuten niet alleen de doden had geëerd, maar ook zijn toekomstvisie had geschetst.
Beluister en lees de hele Gettysburgspeech hier:
Martin Luther: Was vogelvrij na kritiek op de kerk
18 april 1520, Worms, Duitsland
Achtergrond
Luther werd in 1520 in de ban gedaan door de paus nadat hij kritiek had geuit op de rijkdom van de kerk. Vervolgens moest hij zijn positie verdedigen tegenover de Rooms-Duitse keizer Karel V en de Rijksdag.
Fragment
‘Want eenieder heeft de ervaring – en de algehele onvrede kan dit bevestigen – dat de pauselijke wetten en mensbeelden het geweten der gelovigen op jammerlijke wijze belemmerd, bezwaard en verstikt hebben, maar dat de ongelooflijke tirannie ook rijkdommen geroofd heeft en op ontstellende wijze nog steeds rooft, in het bijzonder in onze beroemde Duitse natie. (...) Ik kan en wil niets herroepen, omdat het veilig noch geraden is iets tegen het geweten in te doen. God helpe mij, amen.’
Gevolgen
Luthers woorden maakten indruk op de afgevaardigden, maar niet op Karel V.
Hij verklaarde de opstandige priester vogelvrij en voegde eraan toe: ‘Wij willen hem gevangenzetten en straffen als de onverbeterlijke ketter die hij is.’
Luther wist echter te vluchten met de hulp van machtige sympathisanten, en in de jaren die volgden werd de macht van de katholieke kerk gebroken en de weg vrijgemaakt voor het protestantisme.
‘God helpe mij, amen.’ De Duitse geestelijke Maarten Luther kwam op tegen de machtige katholieke kerk.
Hitler: Het volk werd misleid
1 september 1939, de Duitse Rijksdag in Berlijn
Achtergrond
Hitler had Oostenrijk geannexeerd en Tsjecho-Slowakije bezet, en nu was Polen aan de beurt.
Om de aanval te legitimeren beweerde hij dat de Polen waren begonnen met schieten.
Fragment
‘Polen heeft vannacht voor het eerst op onze eigen bodem met reguliere soldaten het vuur geopend. Sinds 5.45 uur wordt er teruggeschoten. Vanaf nu wordt bom met bom vergolden. (...) Het Duitse volk zal geen ontberingen lijden die ik niet zelf onmiddellijk op mij neem. Mijn leven behoort vanaf nu aan het volk. Ik wil thans niets anders zijn dan de eerste soldaat van het Duitse rijk. Ik heb daarmee weer het kleed aangetrokken dat mij het heiligst en dierbaarst was. Ik zal het pas uittrekken na de zege – of zal het einde niet meemaken.’
Gevolgen
De westerse bondgenoten van Polen verklaarden Duitsland de oorlog, waarmee de Tweede Wereldoorlog een feit was.
‘Het Duitse volk zal geen ontberingen lijden.’
Gandhi: India werd onafhankelijk
8 augustus 1942, in het park Gowalia Tank Maidan, Bombay
Achtergrond
In 1919 begon Mahatma Gandhi zich met geweldloze methoden te verzetten tegen de Britse overheersing.
Duizenden mensen sloten zich bij zijn beweging aan. In 1930 hield hij de Zoutmars, waarbij hij en zijn aanhangers 400 kilometer naar de kust liepen uit protest tegen het Britse monopolie op de zouthandel.
Er vielen honderden doden toen Britse soldaten ingrepen. Gandhi bleef er echter bij dat satyagraha – passief verzet – de weg naar onafhankelijkheid was. In 1942 begon hij zijn Quit India-campagne.
Fragment
‘Laat me u er echter vlug van verzekeren dat ik nog dezelfde Gandhi ben als in 1920. Ik ben niet op een fundamentele manier veranderd. Ik hecht nog dezelfde waarde aan geweldloosheid als toen. Als er iets veranderd is, is het mijn nadruk erop. (...) Op een moment dat ik wellicht aan de grootste strijd van mijn leven begin, koester ik geen haat jegens wie dan ook.’
Gevolgen:
Meteen na de toespraak werden Gandhi en zijn politieke medestanders door de Britten gevangengezet.
Maar na een opstand en stakingen werd India in 1947 onafhankelijk van het Verenigd Koninkrijk.
‘Ik koester geen haat jegens wie dan ook.’
Elizabeth I.: Spaanse armada verslagen
9 augustus 1588, Tilbury, Zuid-Engeland
Achtergrond
Filips II van Spanje had zijn beruchte armada naar Engeland gestuurd.
Voordat de zeeslag losbarstte, sprak koningin Elizabeth I haar mannen moed in.
Fragment
‘Ik weet dat ik het lichaam van een zwakke, tere vrouw heb, maar ik heb het hart en de maag van een koning.’
Gevolgen
De Spaanse vloot was veel sterker, maar de Engelsen wonnen de slag en wisten zo een Spaanse invasie te voorkomen.
Bovendien werd koningin Elizabeth geliefd bij het volk, omdat ze spierballen had getoond.
‘Ik heb het hart van een koning.’
Mandela schafte de apartheid af
11 februari 1990, Kaapstad, Zuid-Afrika
Achtergrond
Toen F.W. de Klerk president van Zuid-Afrika werd, liet hij de leider van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC), Nelson Mandela, vrij na 27 jaar gevangenschap.
Meteen daarna sprak Mandela deze woorden.
Fragment
‘Ik heb gevochten tegen blanke dominantie en ik heb gevochten tegen zwarte dominantie. Ik heb het ideaal gekoesterd van een democratische en vrije maatschappij waarin iedereen in harmonie en met gelijke kansen samenleeft. Voor dit ideaal hoop ik te leven. Maar als het nodig is, ben ik bereid voor dit ideaal te sterven.’
Gevolgen
Nelson Mandela won in 1994 als leider van het ANC de verkiezingen en werd op 75-jarige leeftijd de eerste zwarte president.
Dat bleef hij tot 1999.
Lees ook: Apartheid maakte racisme gemeengoed in Zuid-Afrika
‘Een ideaal waarvoor ik wil sterven ...’
Churchill: RAF won The Battle of Britain
4 juni 1940, het Britse Lagerhuis
Achtergrond
In het eerste jaar van de oorlog werden Britse en Franse troepen door de Duitsers naar de kustplaats Duinkerken gedrongen, vanwaar ze naar Groot-Brittannië geëvacueerd werden.
Toen de laatste soldaat in veiligheid was, hield premier Winston Churchill een van zijn beroemdste toespraken.
Fragment
‘Het schijnt dat Herr Hitler plannen heeft om de Britse Eilanden binnen te vallen. (...) We zullen tot het einde doorgaan. We zullen vechten in Frankrijk, we zullen vechten op de zeeën en oceanen, we zullen met groeiend vertrouwen en groeiende kracht vechten in de lucht, we zullen ons eiland verdedigen, koste wat het kost. We zullen vechten op de stranden, we zullen vechten op de vliegvelden, we zullen vechten op de velden en in de straten, we zullen vechten in de heuvels. We zullen ons nooit overgeven.’
Gevolgen
Drie maanden later sloeg de Royal Air Force een invasie af.
Churchill prees de piloten met de woorden: ‘Nog nooit hadden zovelen aan zo weinigen zo veel te danken.’
‘We zullen vechten ...’
Cato: Carthago moet plat
150 v.Chr., de Senaat van Rome
Achtergrond
Volgens de Romeinse politicus Cato de Oudere vormde Carthago een bedreiging voor de Romeinse machtspositie. Hij sloot al zijn toespraken af met de woorden:
Fragment
‘Overigens ben ik van mening dat Carthago verwoest moet worden.’
Gevolgen
Cato kreeg zijn zin na de Derde Punische Oorlog van 149 tot 146 v.Chr., toen Carthago met de grond gelijk werd gemaakt.
‘Voor het overige ben ik van mening dat ...’
Martin Luther King: Een droom van gelijkheid kwam uit
28 augustus 1963, bij het Lincoln Memorial in Washington D.C.
Achtergrond
De Amerikaanse burgerrechtenactivist Martin Luther King hield een toespraak tijdens een mars voor vrijheid en werk voor de minderheden van de VS.
Fragment
‘Ik heb een droom dat deze natie op een dag zal opstaan en zal leven naar de ware betekenis van zijn devies: “Wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend, dat alle mensen gelijk geschapen zijn.” Ik heb een droom dat op een dag in de rode heuvels van Georgia de zonen van voormalige slaven en de zonen van voormalige slavenhouders samen aan de tafel der broederschap zullen zitten. Ik heb een droom dat op een dag zelfs de staat Mississippi, een staat die verzengt in de hitte van onrecht, verzengt in de hitte van onderdrukking, zal veranderen in een oase van vrijheid en rechtvaardigheid. Ik heb een droom dat mijn vier kleine kinderen op een dag in een natie zullen leven waar ze niet beoordeeld zullen worden op de kleur van hun huid, maar op de aard van hun karakter. Ik heb vandaag een droom.’
Gevolgen
In 1964 hief de Senaat de rassenscheiding op, en dat jaar kreeg King de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn geweldloze burgerrechtenstrijd.
Hij werd in 1968 doodgeschoten.
‘Ik heb een droom!’ Kings toespraak was een mijlpaal in de strijd voor gelijke rechten.
John F. Kennedy: Amerikaanse president stal de harten van de Berlijners
26 juni 1963, bij het raadhuis van Schöneberg, West-Berlijn
Achtergrond
Nadat de DDR in 1961 de Berlijnse Muur had gebouwd, was de verhouding tussen Oost en West op een dieptepunt.
President John F. Kennedy bezocht West-Berlijn om het westerse bondgenootschap te versterken.
Fragment
‘Tweeduizend jaar geleden was de meest trotse uitspraak: “Civis romanus sum” [ik ben Romeins burger, red.]. Vandaag, in de vrije wereld, is de meest trotse uitspraak: “Ich bin ein Berliner”. (...) Wanneer iedereen vrij is, kunnen we uitzien naar de dag dat deze stad verenigd zal worden, en dat dit land en dit grootse continent Europa in een vreedzame en hoopvolle wereld verenigd zullen worden. Als die dag ten langen leste komt, en dat zal gebeuren, kan het volk van West-Berlijn een nuchter genoegen scheppen in het feit dat het bijna twee decennia aan de frontlinie heeft gestaan. Alle vrije mensen, waar dan ook, zijn burgers van Berlijn, en daarom spreek ik, als vrij man, met trots de woorden: “Ich bin ein Berliner”.’
Gevolgen
De Berlijners zagen Kennedy’s woorden als toezegging van steun in een eventueel gewapend conflict.
De Sovjets stelden de toespraak dan ook niet op prijs.
‘Ich bin ein Berliner …’