Wist je dat het Chinese alfabet ruim 4000 karakters heeft, dat de Arabieren van rechts naar links schrijven omdat hun schrift werd uitgevonden voordat er papier was en dat de Maya’s een van de meest gecompliceerde schrijftalen in de geschiedenis hadden?
Lees meer over de geschiedenis van het schrift. En bedank de Feniciërs maar dat ons alfabet slechts 26 tekens heeft.
Inhoud
- Soemerisch schrift bestond uit pictogrammen
- Chinezen moeten 4000 karakters leren
- Feniciërs gaven klanken een teken
- Arabisch schrift gaat ‘verkeerde’ kant op
- Romeinse legionairs verspreidden Latijn
- Runen werden gestolen uit het zuiden
- Mayaschrift deed alles door elkaar
- Onbegrijpelijke talen die nog niet zijn ontcijferd
Soemerisch schrift bestond uit pictogrammen
De oudste opgetekende tekst, de Kisj-tablet, werd gevonden in Kisj, 80 km ten zuiden van Bagdad.
Soemerisch
Rond 3500 v.Chr. kerfde een onbekende Soemeriër een boodschap in vochtige klei. Hoewel de schrijver zijn best deed om duidelijke tekens te maken, zoals een hand, is de zogeheten Kisj-tablet – het oudste bewijs van schrijftaal – nog niet ontcijferd.
Het eerste schrift ontstond in Mesopotamië, een gebied met meerdere culturen in het huidige Irak, waar de nakomelingen van de Kisj-schrijver de gesproken taal verder ontwikkelden tot pictogrammen. Zo kon een zonnetje staan voor de zon en voor de tijd dat de zon schijnt, ofwel de dag.
In het Soemerisch hadden veel woorden maar één lettergreep, totdat iemand bedacht dat je de pictogrammen ook als lettergrepen kon gebruiken – zoals wanneer je in het Nederlands het getal 8 zou gebruiken voor de klank ‘acht’ (ged8).
Gaandeweg ontwikkelde de rebusachtige mix van pictogrammen en lettergrepen zich, en rond 3200 v.Chr. was het klassieke spijkerschrift ontstaan. Hierin werd onder meer het Soemerische epos over de held Gilgamesj geschreven.
Chinezen moeten 4000 karakters leren
Het Oudchinees ontwikkelde zich in 2000 jaar tijd van een pure beeldtaal tot zijn huidige vorm. Hier zie je de evolutie van het teken voor olifant in het Mandarijn. In de 17e eeuw hadden de Chinezen al een uitgebreid openbaar schoolsysteem, en historici denken dat minstens één lid van elke familie kon lezen en schrijven.
Chinees
Net als de Soemeriërs probeerden de oude Chinezen de wereld te beschrijven met pictogrammen. Er zijn in China duizenden schildpadschilden en dierenbotten van rond 1200 v.Chr. opgegraven met pictogrammen erin gekerfd – zogeheten orakelbotten, die werden gebruikt voor waarzeggerij.
Later gingen de Chinezen op papier schrijven met penseel en inkt, waarbij de tekens hun karakteristieke vorm kregen.
Het moderne Chinees is een mengeling van logografisch en syllabisch schrift. Daarom hoeven Chinezen niet voor élk woord een karakter te leren.
Veel karakters in het Chinese alfabet vereisen echter specifieke kennis van de Chinese cultuur. Zo bestaat het karakter voor ‘doof’ (聾) uit die voor ‘draak’ (龍) en ‘oor’ (耳). Onderzoekers schatten dat een goed opgeleide Chinees zo’n 4000 karakters kan beheersen. Een woordenboek bevat er meestal twee keer zo veel.
Feniciërs gaven klanken een teken
De Feniciërs werden bekend als de beste kooplui in het Middellandse Zeegebied – en om de uitvinding van een alfabet gebaseerd op klanken.
Fenicisch
Rond 1000 v.Chr. gingen de Feniciërs schrijven. De beschaving in het Middellandse Zeegebied, bekend om zijn handelsmonopolie op purperkleurige stof, deed nog een unieke uitvinding: het fonetische alfabet.
Hoewel de Egyptenaren en de Soemeriërs zich al eeuwen uitdrukten op schrift, was hun schrijftaal nog gebaseerd op pictogrammen met honderden tekens.
De Feniciërs beseften dat er niet voor elk ding of elke lettergreep een teken nodig was – één teken per klank volstond. Op basis van Egyptische hiërogliefen, die geleidelijk werden aangepast en vereenvoudigd, creëerden ze het allereerste alfabet.
De 22 letters van het Fenicische alfabet waren medeklinkers. Klinkers verschenen pas rond 750 v.Chr. in het Griekse alfabet.
Arabisch schrift gaat ‘verkeerde’ kant op
Klinkers staan in de Koran apart aangegeven, maar worden in het Arabisch gewoonlijk niet geschreven. In het Nederlands zou je ‘bijvoorbeeld’ dan schrijven als ‘bvrbld’.
Arabisch
Begin 8e eeuw waren Arabische strijders erin geslaagd de nieuwe religie van de islam te verspreiden over een enorm gebied, van Centraal-Azië tot Zuid-Spanje.
In hun kielzog volgde het Arabische schrift, waarin de Koran was geschreven.
Het schrift was een doorontwikkeling van het Aramees, dat rond 100 n.Chr. werd gebruikt door kooplieden in de rotsstad Petra in Jordanië. Anders dan Latijnse letters worden Arabische tekens van rechts naar links geschreven en zijn ze niet hoofdlettergevoelig.
De meeste van de oudste alfabetten worden van rechts naar links geschreven, vermoedelijk omdat het voor rechtshandigen makkelijker was om de tekens in die richting te kerven.
Toen we echter op papier gingen schrijven, werd de inkt uitgesmeerd door de hand van de schrijver. Daarom worden de meeste talen die na het papier zijn uitgevonden van links naar rechts geschreven.
Romeinse legionairs verspreidden Latijn
Romeinse legioenen veroverden een groot deel van Europa – en in hun kielzog volgde het Latijnse alfabet.
Latijn
Het Romeinse Rijk was nog maar een kleine republiek toen de aanstaande supermacht rond 500 v.Chr. het Latijn met letters ging optekenen.
De tekens waren geleend van de Grieken en Etrusken. In het begin stond C voor de k- en de g-klank, maar rond 200 v.Chr. kregen sommige C’s een haakje en ontstond de G.
Het klassieke Latijnse alfabet had 23 tekens, waarvan de Y en Z alleen in Griekse leenwoorden werden gebruikt.
De U en de V waren oorspronkelijk varianten van dezelfde letter, terwijl de I-variant J pas in de 16e eeuw een zelfstandige letter werd.
In de middeleeuwen combineerden monniken in verschillende landen Latijnse letters tot nieuwe tekens, zoals W (v + v), Ñ (n + n) en Æ (a + e).
Runen werden gestolen uit het zuiden
Het futhark uit de ijzertijd telde 24 tekens, maar het jongere futhark uit de Vikingtijd slechts 16.
Runenschrift
Volgens het Eddagedicht Hávamál (Het lied van de Hoge) ontdekte de Vikinggod Odin het runenschrift nadat hij negen dagen aan de boom Yggdrasil had gehangen.
Maar volgens archeologen duiken de eerste runen – hoekige letters die in steen of hout werden gekerfd – al op bij de Germaanse voorouders van de Vikingen, kort na het begin van onze jaartelling.
Waarschijnlijk lieten de Germanen zich inspireren door de alfabetten ten zuiden van de Alpen. Zo lijkt de rune ᛒ op de Romeinse B en staan ze voor dezelfde klank. Net als het Latijnse abc hadden de runen een vaste volgorde, die futhark werd genoemd naar de eerste zes runen.
Mayaschrift deed alles door elkaar
We kennen het schrift van de Maya’s o.a. uit een 1000 jaar oud boek dat in de ruïnestad Chichén Itzá is gevonden.
Mayaschrift
In Guatemala en het regenwoud van Zuid-Mexico gebruikten Mayapriesters een van de meest complexe schrijftalen ter wereld.
De gedetailleerde, vierkante karakters met afgeronde hoeken werden georganiseerd in tekstblokken en geschilderd op muren, aardewerk en boomschors.
Sommige karakters staan voor woorden, andere voor lettergrepen en weer andere kunnen voor beide staan, afhankelijk van de context.
Zo kan het woord voor jaguar, b’alam, worden geschreven met een pictogram (een kop van een jaguar), de drie lettergrepen b’a-la-ma of een combinatie daarvan.
Jaren bezorgde het Mayaschrift linguïsten slapeloze nachten, maar in de jaren 1980 was er een doorbraak, en nu begrijpen we ruim 60 procent van de mysterieuze inscripties.