De geschiedenis van handbal: Van schoolplein tot wereldtoneel

De eerste aanwijzingen van een spel dat kenmerken gemeen heeft met handbal, zijn te vinden bij de oude Grieken.

De Grieken beoefenden een spel waarbij ze een bal zo vaak mogelijk tegen een muur sloegen zonder dat die de grond raakte.

Dichter bij het moderne handbalspel kwam phaininda, beschreven in een toneelstuk van de Griekse blijspelschrijver Antiphanes (408-334 v.Chr.):

‘Als hij de bal ontving, gaf hij hem graag aan de ene speler terwijl hij de andere ontweek; hij sloeg hem weg van de ene en moedigde de andere aan met luid geschreeuw ... Een lange pass, buiten zijn bereik, over zijn hoofd, een korte pass.’

Deze beschrijving komt uit een manuscript waarvan slechts een fragment bewaard is gebleven. De speelwijze van het balspel doet echter duidelijk denken aan handbal, met passes en schijnbewegingen, zoals we dat kennen van de moderne sport.

Na de oudheid nam de populariteit van teamsporten af. De volgende teamsport die je handbal zou kunnen noemen, ontstond op Deense voetbalvelden.

Twee Deense gymnastiekleraren en officieren hebben onafhankelijk van elkaar – en rond dezelfde tijd – het handbalspel uitgevonden. Beide docenten bedachten het spel rond 1900.

Luitenant Rasmus Nicolaj Ernst gaf les in Nyborg op het eiland Funen, en kapitein Holger Nielsen werkte in Ordrup bij Kopenhagen.

Holger was niet alleen officier en leraar, maar ook een fervent sporter. In 1896 nam hij deel aan de eerste moderne Olympische Spelen in Athene, waar hij drie medailles won met schieten en schermen.

Holger Nielsen was niet alleen de eerste die officiële regels voor het handbalspel opstelde, maar was tevens een pionier op het gebied van eerste hulp.

Hij gaf zijn naam aan een unieke reanimatiemethode. Deze ‘Holger Nielsen-methode’ wordt uitgevoerd door de te reanimeren persoon op zijn buik te leggen en hem aan de armen omhoog te trekken in een repeterende beweging – als een menselijke blaasbalg.

De methode wordt echter niet meer gebruikt en wordt niet aanbevolen door deskundigen.

De eerste keer dat de sport werd getoond aan een groter publiek was tijdens een evenement op de wielerbaan van Ordrup bij Kopenhagen in 1903.

De presentatie leidde tot enige interesse, en vier jaar later, in 1907, werd een van de eerste echte handbalwedstrijden gespeeld tussen de twee teams van de uitvinders: het team van kapitein Holger Nielsen uit Ordrup en de ploeg van luitenant R.N. Ernst uit Helsingør.

Het resultaat was een vernietigende nederlaag voor het team van Ernst, dat met 21-0 werd verslagen.

Pas toen de sport populair werd in sporthallen van kazernes, begon handbal naar binnen te verhuizen. Eerder werd de sport gespeeld op voetbalvelden of gewoon op weilanden en braakliggende velden.

Er waren nog geen speciale handballen, dus de eerste decennia moesten de spelers met een voetbal gooien.

Er waren ook geen regels tegen het bewegen met de bal en spelers konden de bal zelfs het doel in rennen – net als bij een touchdown in American football. Verdedigers mochten de aanvaller wel grijpen en de bal uit zijn handen slaan.

Pas toen handbal naar binnen ging, kreeg de sport regels zoals we die nu kennen.

In de beginjaren waren er verschillende versies van handbal. Bij een van de buitenversies telde elk team 11 man.

Terwijl ploegen van zeven het populairst waren in Scandinavië, zagen de Duitsers het spel met 11 tegen 11 als een Germaans alternatief voor het Engelse voetbal, en de sport was vooral populair in de nazitijd.

Op de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn werd handbal voor het eerst gespeeld, in de buitenlucht en met 11 man per ploeg. Van de zes deelnemende teams sleepten de Duitsers zelf de gouden medaille in de wacht. De finale tegen Oostenrijk werd gespeeld voor meer dan 100.000 toeschouwers in het Olympisch Stadion: nog steeds het grootste handbalpubliek aller tijden.

VIDEO: Fragment van de Olympische wedstrijd tussen Duitsland en Oostenrijk in 1936

Twee jaar later werd het eerste wereldkampioenschap voor mannen gehouden, ook in nazi-Duitsland. Er deden slechts vier teams mee: Duitsland, Oostenrijk, Zweden en Denemarken.

De gastheren wonnen het toernooi, dat werd gespeeld met een groepsfase. Oostenrijk won zilver en Zweden brons.

Na het eerste WK voor mannen in 1938 zou het 16 jaar duren voordat het toernooi opnieuw werd georganiseerd. Dit keer was het in Zweden, waar de gastheren het goud pakten na een overwinning met 17-14 op Duitsland in de finale.

Sindsdien zijn er regelmatig wereldkampioenschappen voor mannen en vrouwen gehouden. Bij de mannen waren de Zweden en de Fransen het succesvolst met elk 12 medailles. De Fransen hebben echter zes gouden medailles tegen vier van Zweden.

Misschien wel het meest opvallend is het grote Roemeense succes. In de jaren 1960 en 1970 won het team vier keer de wereldtitel en in totaal zes medailles.

Bij de vrouwen staan de Noren echter duidelijk bovenaan met 11 medailles, waarvan vier gouden, terwijl plaats twee en drie met respectievelijk vijf en zes medailles worden ingenomen door Rusland en de Sovjet-Unie.

Gecombineerd zouden de Sovjet-Unie en zijn opvolger Rusland echter de eerste plaats innemen dankzij een overwicht aan gouden medailles.

In de jaren 1980 werd handbal op steeds meer plaatsen gespeeld en begonnen deelnemers uit Afrika, Zuid-Amerika en Azië een grotere rol te spelen in toernooien.

Het grootste WK-toernooi tot nu toe werd in 1995 in IJsland gehouden. Het eiland met zijn 250.000 inwoners was veruit het kleinste deelnemende land ooit, en het moest het grootste aantal teams in de geschiedenis van het handbal huisvesten. Bij de opening op 7 mei 1995 gaven in totaal 24 teams acte de présence.

Er moesten 88 wedstrijden worden gespeeld, en het evenement werd over de hele wereld uitgezonden, wat een aanzienlijke kostenpost was voor het kleine land. Om de kosten te drukken werden de gebruikelijke vrije dagen tussen de wedstrijden geschrapt, zodat het hele toernooi in slechts 14 dagen werd gespeeld.

141,2 km/h

was de snelheid waarmee RN Löwen-speler Tim Kneule de bal lanceerde in een wedstrijd tegen Goppingen in 2021: de hardst gedocumenteerde worp in professioneel handbal.

86-2

was de uitslag van een vriendschappelijke wedstrijd tussen de Sovjet-Unie en Afghanistan in 1981. De wedstrijd werd gespeeld in Hongarije en is nog steeds de grootste internationale overwinning in de geschiedenis.

191 cm

was de gemiddelde lengte van de mannelijke handballers op de Olympische Spelen van 2016 in Rio de Janeiro. Bij de vrouwen was dat 176 cm.

1879

doelpunten maakte Guðjón Valur Sigurðsson voor IJsland voordat hij in 1920 zijn handbalschoenen aan de wilgen hing. Daarmee is hij de speler die de meeste doelpunten heeft gemaakt voor welk nationaal team dan ook.