Lachen! Je bent op televisie!

Allen Funt is in februari 1969 een van de verbaasde passagiers aan boord van het vliegtuig. Deze 54-jarige Amerikaan produceert al meer dan 20 jaar het populaire tv-programma Candid Camera – in Nederland later op tv als Bananasplit.

Voor deze show worden gewone mensen in bizarre situaties gefilmd met een verborgen camera. Wekelijks kijken er miljoenen Amerikanen, die over de vloer rollen van het lachen.

De situatie in het vliegtuig is bizar, maar niet het werk van Allen Funt. Hij doet zijn best om zijn vrouw en kinderen gerust te stellen. Alle Amerikanen kennen echter het gezicht van Funt en ze weten dat er sprake is van gekkigheid wanneer hij in de buurt is.

Als een vrouw aan boord de aanwezigheid van Funt opmerkt, twijfelt ze geen moment.

‘Zeg eens iets,’ roept ze, terwijl ze Funt indringend aankijkt.

‘Mevrouw, ik ben net zo bang als u. Alstublieft, doe niks geks. Gaat u zitten en laat mij met rust,’ vraagt hij. Maar tevergeefs, de vrouw weet het zeker.

‘Ik weet genoeg,’ bijt ze hem toe en ze richt zich tot de anderen.

‘Dames en heren. Maakt u zich geen zorgen, dit is namelijk geen kaping. Deze lolbroek hier is Allen Funt en we zitten allemaal in Candid Camera!’

Het duurt even voordat de boodschap bij iedereen binnenkomt, maar dan stijgt er gejuich op in de cabine. Mensen stampen op de grond en beginnen te klappen.

Als de kaper verbaasd een kijkje komt nemen, krijgt ook hij applaus. Funt probeert mensen te kalmeren en vraagt ze om niet de kaper te benaderen en hem te bedanken voor zijn geweldige acteerwerk.

De tv-man probeert uit alle macht de mensen in te laten zien dat ze een fout maken. Dan ziet hij een pastoor.

‘Vader, kunt u mij helpen, alstublieft. Misschien geloven ze u wel. Zeg alstublieft dat dit geen grap is. Dit is echt.’

De priester neemt Funt in zich op en begint te lachen. ‘Wat denkt u zelf! Mij houdt u ook niet voor de gek, hoor,’ lacht hij hartelijk.

Pas als het vliegtuig in Cuba is geland en de kaper door soldaten is overmeesterd, zien de passagiers in dat Funt echt niet achter de kaping zat.

Hun reactie zegt echter voldoende over de enorme invloed die Allen Funt na de Tweede Wereldoorlog had in de VS. Iedereen kende zijn show, die grensoverschrijdend was en ervoor zorgde dat de entertainmentindustrie een hele nieuwe weg insloeg.

Funt krijgt zijn idee tijdens de oorlog

Er viel niet veel te lachen in de wereld toen Allen Funt in september 1914 werd geboren. De Eerste Wereldoorlog was net uitgebroken en toen Funt 25 jaar later net zijn eigen bedrijf had opgezet, stond bijna de hele wereld opnieuw in brand.

Funt werd in 1941 opgeroepen voor dienst. In Camp Gruber in Oklahoma kreeg hij de leiding zover dat hij radioprogramma’s mocht produceren. Deze programma’s dienden als amusement voor de troepen, die anders alleen maar oorlogsnieuws te horen kregen.

Funt had altijd al een humoristische kant gehad en hij wilde de Amerikaanse troepen een beetje plezier bieden. Er stond hun toch al genoeg ellende te wachten tijdens de oorlog.

In een van zijn shows met de titel ‘Achter de dogtag’ konden soldaten, voordat ze naar het front werden gestuurd, een wens insturen naar Funt.

Hij zou dan proberen hun droom te laten uitkomen. Eén soldaat wilde bijvoorbeeld zwemmen in bier. Funt vond een rijk gezin dat zijn zwembad wel beschikbaar wilde stellen. De wens van de soldaat kwam uit en het verslag werd opgenomen en vervolgens uitgezonden op de radio.

VIDEO – Een agent wordt helemaal gek in het verkeer:

Dergelijke programma’s hielden luisteraars aan de radio gekluisterd, en dankzij zijn tijd in het leger leerde Funt dat er wel degelijk een publiek was voor dit soort amusement. In deze periode ontdekte hij ook een speciaal type bandrecorder dat was ontwikkeld door de Duitsers. Op dat moment was dit het kleinste draagbare opnameapparaat.

‘Dit bracht mij op een idee. Uncle Sam had geen idee dat hij indirect verantwoordelijk was voor de ontwikkeling van Candid Camera,’ verklaarde Funt later. Het apparaat kon namelijk makkelijk worden verborgen.

Na de oorlog nam Funt zijn gekke radioprogramma’s mee, zodat alle Amerikaanse burgers ze konden beluisteren. Hij wilde ze een ‘eerlijke kijk geven’ op hoe mensen reageren op ongebruikelijke situaties.

Funt wilde in het geheim gesprekken opnemen tussen gewone mensen, omdat het publiek er vast om zou kunnen lachen.

Het kantoor van Funt deelde de kantine met een modellenbureau. Funt en andere mannelijke kantinegebruikers brandden van nieuwsgierigheid waar die prachtige modellen het over hadden. Ze spraken altijd op fluistertoon met elkaar. Allen Funt installeerde daarom een klein opname-apparaat bij de plek waar de modellen vaak stonden te praten.

Toen hij na verloop van tijd de opnamen afluisterde, was zijn verbazing groot: ‘Wat een oninteressante prietpraat. Deze prachtige meiden hadden het alleen maar over make-up, daten en andere dagelijkse dingen. Het was meteen duidelijk dat er nog iets ontbrak aan mijn concept.’

Funts oplichterij op de radio

Het duurde niet lang of Funt bedacht wat eraan ontbrak. Vanuit zijn kantoor keek hij uit op een tandartspraktijk. Misschien waren de gesprekken daar wel interessanter?

Funt kreeg het voor elkaar dat hij een microfoon mocht installeren bij de tandartsstoel. Terwijl hij het apparaatje zat te installeren, kwam er een vrouw binnen die plaatsnam in de stoel.

De vrouw dacht dat Funt de tandarts was en ze begon te vertellen over de pijn in haar verstandskiezen. Funt speelde het spelletje mee en vroeg de vrouw haar mond te openen zodat hij haar gebit kon bekijken.

‘Ik heb eens goed gekeken en ik zie dat u helemaal geen verstandskiezen heeft,’ vertelde hij haar.

‘Heb ik geen verstandskiezen?’ vroeg de patiënte verbaasd.

‘Dat klopt, mevrouw. Ze zitten er echt niet,’ aldus Funt.

Naarmate de situatie zich verder ontwikkelde, kwam de echte tandarts binnen om het onderzoek voort te zetten. Funt verliet intussen de ruimte.

‘Ik was zo blij als een kind. Ik had het ontbrekende ingrediënt gevonden om Candid te laten werken: het gebruik van een uitlokker. We hadden iemand nodig om een alledaagse situatie ongewoon te maken en de volgende stap te zetten,’ schreef hij later.

RADIO – Luister naar een nu zeer politiek incorrecte radiograp over eskimo’s:

Gewapend met een bandrecorder liep Funt door de straten van Manhattan om absurde situaties te creëren waar zijn slachtoffers op zouden reageren. Van de beste maakte hij een bandje dat hij afspeelde voor diverse radiozenders.

De American Broadcasting Company (ABC) hapte toe, en in de zomer van 1947 maakte Amerika kennis met het radioprogramma Candid Mi­cro­phone – ‘De openhartige microfoon’.

‘Veel van onze geheime opnamen zijn voor de lol gemaakt, maar eigenlijk willen we dichter bij de werkelijkheid komen en mensen vastleggen als ze op het verkeerde been gezet worden,’ zo klonk het iedere keer als inleiding, voordat de uitzending van start ging.

Candid Mi­cro­phone was iets nieuws. Luisteraars beleefden veel plezier aan de reactie van slachtoffers op een bizarre situatie of vraag.

Zo ging Funt bijvoorbeeld naar een horlogemaker om een klokje te kopen dat achteruitliep en vroeg hij een metselaar of deze bij hem thuis een kamertje kon metselen om iemand in op te sluiten. Dat kon de metselaar wel, als er maar een ‘plek was voor een luchtgat’.

In een derde populaire sketch had Funt zijn secretaresse aan haar bureau vastgeketend. Toen hij een slotenmaker liet komen, zei Funt dat hij de sleutel was kwijtgeraakt en dat hij direct hulp nodig had, omdat ‘het tijd was voor haar lunchpauze’.

De bedeesde slotenmaker zei niet veel, maar uiteindelijk verbrak hij de stilte: ‘Ik heb zoiets raars nog nooit gezien. Dit is zeker iets wat mensen in het westen van het land doen.’

Recensenten waren zeer te spreken over het vernieuwende programma. Bij de New York Herald Tribune vonden ze het ‘bijzonder geestig’ en moesten ze erg lachen om de ‘spontane opmerkingen’ van mensen.

De journalisten waren ervan overtuigd dat het concept een gouden toekomst tegemoet ging, ook al hadden ze hun bedenkingen bij de inbreuk op de privacy van mensen.

‘De mogelijkheden zijn onbeperkt en de vooruitzichten voor de toekomst zijn schitterend. Als ze straks komen met Candid Television Camera, ben je niet eens meer veilig in je eigen badkamer.’

Deze voorspelling kwam spoedig uit. Een jaar later was Funt klaar voor een show met een verborgen camera.

Camera vervangt bandrecorder

Candid Mi­cro­phone brak al een jaar lang alle records toen Allen Funt plotseling werd gebeld door een filmproducent. Het bedrijf wilde Funt filmen terwijl hij een van zijn sketches opnam.

Funt vond dit prima reclame, maar hij had zijn twijfels of het wel mogelijk was om de crew en camera te verbergen. ‘Geen zorgen. Niemand die ons ziet,’ garandeerde de filmcrew.

Ze deden wat ze hadden beloofd. De camera was zo goed verborgen dat niemand in de buurt doorhad dat er werd gefilmd. Funt was onder de indruk, maar vooral enthousiast.

Het idee voor Candid Camera was geboren. De stukjes op de radio werkten prima, maar nu kon het publiek zelfs de verbaasde gezichten van de slachtoffers zien. Dat voegde een extra vermakelijke dimensie toe.

VIDEO – Bekijk enkele van Funts eigen favorieten:

Het tijdschrift Variety oordeelde na de tv-première in 1948 dat ‘Candid Camera nog beter is’ dan het radioprogramma. Aan de andere kant kreeg Funt wel te maken met een reeks uitdagingen bij het opstellen van de apparatuur.

In die tijd was er nog veel licht nodig om filmop­namen te maken, en mensen kregen snel door dat er iets aan de hand was als ze bijvoorbeeld in een restaurant een schijnwerper op zich gericht kregen.

Daarom zorgde de crew ervoor dat een ander deel van de ruimte nog feller werd verlicht. De slachtoffers merkten zo niet dat ze zelf werden uitgelicht. Als iemand vroeg waarom het zo licht was, dan antwoordde Funt dat ‘er moest worden geverfd’. De meeste mensen geloofden hem direct.

De camera zelf kon veel makkelijker worden verborgen. Meestal werd de opnameapparatuur verstopt achter een vouwscherm met een gat voor de lens.

Microfoons waren ook eenvoudig te verbergen, want de technici van Funt hadden zo hun eigen afluistermethoden ontwikkeld. Ze plaatsten microfoons in bijvoorbeeld telefoons, lampen en asbakken.

Zelfs een onschuldig doosje Kleenex op een tafel kon zijn voorzien van een microfoon. Volgens Funt was de apparatuur zo klein en onzichtbaar dat hij in het begin van de Koude Oorlog soms vanuit het buitenland werd benaderd met de vraag om informatie over hoe ze hun spionage-apparatuur konden verbeteren.

Funt bedacht de grappen vaak zelf en als hij even geen ideeën meer had, pakte hij het telefoonboek erbij. Hij bladerde erdoorheen, bekeek wat advertenties en bedrijfsnamen, en de inspiratie borrelde meteen weer op.

Een goede sketch ontstond namelijk vaak door gewone werknemers te confronteren met een verrassende situatie. Toen een wasserij ooit beloofde dat ze alles konden wassen, vroeg Funt of hij bij de manager op kantoor langs kon komen.

Hij vertelde de man dat hij geld wilde witwassen. De reinigingsexpert vertrok geen spier en beloofde dat de biljetten ‘glad, schoon en als nieuw’ zouden zijn.

Funt gebruikte zijn orkest als testpubliek. Op basis van hun reactie haalde hij slechte sketches eruit. Een extra beoordeling kreeg Funt altijd van zijn krantenverkoper.

‘Als hij alleen maar zei dat het een goede show was wist ik dat het niks was. Maar als hij zei dat hij en zijn vrouw op de vloer lagen van het lachen, dan was ik tevreden,’ aldus Funt in zijn autobiografie.

Sociologen bestudeerden de show

De uitzendingen werden goed ontvangen en de kijkcijfers stegen dan ook voortdurend gedurende de jaren 1950. Het programma werd echter niet alleen door de mensen thuis gevolgd. Ook onderzoekers van diverse universiteiten volgden de show met veel interesse.

Het doel van Funt was altijd al om de ware aard van mensen te tonen met behulp van zijn microfoons en camera’s. Hoewel sommige criticasters van mening waren dat Candid Camera een inbreuk was op de privacy van mensen, vonden de meeste sociologen dat het programma een geweldig onderzoek naar het gedrag van mensen was.

VIDEO – Kijk hoe schooljongens reageren op hun nieuwe, mooie juf:

Harvard-socioloog David Riesman noemde Funt zelfs ‘de meest geniale socioloog in Amerika’ (naar de beroemde Paul Lazarsfeld, die bekend was vanwege zijn onderzoek naar stemgedrag in de VS).

Candid Camera bleef een onderzoeks­object op meerdere universiteiten, want de opnamen met de verborgen camera legden mechanismen, gedrag en rituelen rondom menselijke interactie vast.

De filmpjes boden onder andere inzicht in het gedrag ten opzichte van autoriteiten, een belangrijk thema bij Funt.

Zo bleek dat, ondanks dat de slotenmaker het raar vond dat iemand zijn secretaresse aan een bureau had vastgeketend, hij de manager – de autoriteit in dit geval – hiermee niet durfde te confronteren.

Candid Camera liet hiermee een waarheidsgetrouw beeld van de werkelijkheid zien. Als de slotenmaker door een socioloog zou zijn geconfronteerd met dezelfde situatie, dan had hij waarschijnlijk beweerd dat hij er wel iets van gezegd zou hebben.

In het algemeen werd Candid Camera – in tegenstelling tot hedendaagse tv-programma's met een verborgen camera – beschouwd als veel meer dan alleen amusement.

Het programma draaide wel om humor, maar gaf thuis ook stof tot nadenken en discussie. Vaak werden afleveringen de volgende dag uitgebreid besproken met de buren. Voor de meesten ging het echter om even flink lachen. En Amerika had nog lang niet genoeg.

Smile, you’re on Candid Camera!

In 1960 ondertekende Funt een contract met CBS. Deze zender zette fors in op de zondagavond, hét moment waarop Amerika voor de buis zat. De avond begon met Lassie, en om 22.00 uur was het tijd voor Candid Camera.

Ondanks het tijdstip werd de show populairder dan ooit, en twee maanden na het debuut op CBS was de show van Funt het op drie na best bekeken programma in de VS. Twee jaar later stond het op plek twee met bijna 16 miljoen kijkers.

Doordat zo veel Amerikanen iedere week keken, werd Funt een echte beroemdheid. Een Amerikaans tijdschrift noemde hem een van ‘Amerika’s 10 meest herkenbare personen’.

Niet zo gek dus dat de passagiers van Eastern Airlines vlucht 727 in 1969 dachten dat hij de kaping in scène had gezet.

Als Funt nieuwe grappen wilde uithalen, moest hij zich op den duur altijd vermommen met een pruik en een baard. Later zette hij ook andere, onbekende ‘uitlokkers’ in om een komische situatie te creëren.

Tot groot plezier van de kijkers deden ook andere beroemdheden mee aan het programma in de vorm van gastoptredens. Zo was de grote honkballer Mickey Mantle een caddie op de golfbaan en deed hij daar alles wat een caddie net niet moest doen.

Hij praatte en hoestte als mensen wilden slaan, en gaf ze waardeloze adviezen op de koop toe. Toen Mantle zijn hoedje afnam, waren de spelers geschokt en de kijkers gingen uit hun dak.

VIDEO – Woody Allen gebruikt de verborgen camera:

Funt was al jaren op zoek naar de perfecte afsluiting van zijn grappen. Pas na 15 jaar en vele afleveringen bedacht hij de slagzin die voor altijd verbonden zou blijven met de show.

‘Smile, you’re on Candid Camera!’ klonk het voor het eerst in 1961. Dit bleef direct hangen en een grote Amerikaanse onderhoudsdienst meldde dat dit de meest geschreven zin op toiletdeuren in de VS was.

Omdat echt iedereen deze uitspraak kende, kon Funt de waarheid een stuk beter overbrengen op het slachtoffer, in plaats van dat hij een lange uitleg moest geven over het feit dat iemand voor de lol was gefilmd.

Op technisch gebied maakte het programma ook stappen, bijvoorbeeld toen in 1966 de overstap werd gemaakt naar kleuren-tv. Alles zag er net wat mooier uit en ook in de jaren 1970 bleef het programma mateloos populair. Dankzij de mogelijkheid tot video­-opnamen en kleinere microfoons werd het eenvoudiger om apparatuur op te stellen en vooraf opnamen te maken.

Het programma bleef succesvol, maar in het begin van de jaren 1980 werden dramaseries als Dallas en Dynasty steeds populairder. Candid Camera stond niet meer in de top 50 van meest bekeken programma’s, maar behield een trouwe schare fans.

In 1987 maakten Funt en CBS plannen om het 40-jarig jubileum van het programma te vieren. De grote grap van deze uitzending was dat er een nieuwe Funt voor de camera zou staan.

Het licht gaat uit

Funts oudste zoon, Peter, had al in 1962 meegewerkt aan Candid Camera. Toen Allen Funt tegen 1987 merkte dat hij oud begon te worden, vond hij dat het tijd werd dat Peter het stokje van hem over zou nemen.

Gedurende een aantal seizoenen presenteerden vader en zoon Candid Camera samen, en in 1991 schreef het tijd­schrift Variety dat ‘de show gelukkig weer wat van zijn oorspronkelijke energie heeft teruggekregen’.

Allen Funts eigen energie was echter op. In 1993 kreeg hij een beroerte en zes jaar later kwam er een einde aan het leven van de grote grappenmaker.

‘Ik hield zijn hand vast en beloofde dat ik voor de familie en het programma zou zorgen,’ aldus Peter Funt over het afscheid van zijn 83-jarige vader.

Peter hield woord en bracht Candid Camera naar het nieuwe millennium. In 2014 kwam er na ruim zeventig jaar onafgebroken uitzenden een einde aan het amusementsprogramma. Het licht was nu echt gedoofd en de camera was voorgoed opgeborgen.