Frankrijk was een van de grootste koloniale machten ter wereld, met een rijk dat zich uitstrekte van Amerika tot Azië. En de herinneringen aan dat verleden kunnen op de vreemdste plekken opduiken, zoals bij een ouder echtpaar uit de Zuid-Franse stad Nîmes.
De twee waren hun huis aan het opruimen en vonden een oud, Afrikaans masker dat ze helemaal vergeten waren.
Een plaatselijke kunsthandelaar taxeerde het masker en kocht het voor 150 euro. Een paar maanden later las het stel in de krant dat hij het masker had doorverkocht voor 4,2 miljoen euro.
Het bleek een ‘ngil’ te zijn, een masker dat in de 19e eeuw werd gebruikt in rituelen van de Fang-stam in het huidige Gabon.
De maskers waren een vast onderdeel van bruiloften en begrafenisceremonies en stelden vaak de incarnatie van voorouderlijke geesten of bovennatuurlijke wezens voor. De bevolking geloofde dat de maskers een verbinding konden vormen met de geestenwereld en de bescherming en het welzijn van de gemeenschap konden waarborgen.
Nu heeft het echtpaar de kunsthandelaar aangeklaagd wegens fraude – en volgens de rechtbank staan ze in hun recht.
De prijs ging 28.000 keer over de kop
Vanwege de lopende rechtszaak zijn de namen van de partijen niet vrijgegeven aan de pers. Wel weten we dat het echtpaar 81 en 88 jaar oud is en het masker in september 2021 is verkocht aan de kunsthandelaar – ‘Mr Z.’
Hij zette het masker niet in zijn winkel, maar nam meteen contact op met drie verschillende Franse veilinghuizen voor een taxatie. Hij benaderde eerst Drouot Estimation en Fauve Paris, maar zij taxeerden het masker slechts op respectievelijk 120 en 600 euro.
Maar de uiteindelijke taxatie werd uitgevoerd door een specialist in Afrikaanse objecten, die het masker dateerde met behulp van koolstof-14 en het onderzocht met massaspectrometrie. De specialist stelde vast dat het masker dateert uit de 19e eeuw, en een etnoloog denkt zelfs dat het masker waarschijnlijk werd gebruikt bij zuiveringsrituelen van de ngil-gemeenschap – een geheime organisatie binnen de Fang.
Met deze analyse op zak verkocht Z. het masker via het veilinghuis in Montpellier voor € 4,2 miljoen, 28.000 keer zo veel als de aankoopprijs.
Al toen het masker in maart 2022 werd verkocht, waren er Gabonezen die protesteerden omdat ze de verkoop onwettig achtten. Ze vonden dat het masker gestolen waar is en teruggegeven moet worden aan Afrika.
Kunsthandelaar: ‘Ik wist van niets’
Het masker werd oorspronkelijk naar Frankrijk gebracht door de grootvader van de man, een Franse koloniale gouverneur in Afrika. Het voorwerp is uiterst zeldzaam buiten Gabon, met minder dan een dozijn exemplaren in musea over de hele wereld.
Het echtpaar was zich echter niet bewust van de enorme waarde van het masker en voelt zich opgelicht. De kunsthandelaar zou zijn vermoedens over de werkelijke waarde niet hebben gedeeld en informatie hebben achtergehouden.
‘Alleen iemand met een uitgebreide kennis van de kunstmarkt kan via een veilinghuis verkopen nadat hij een koolstofdatering heeft aangevraagd en hulp heeft gekregen van een expert in Afrikaanse maskers,’ stelt het echtpaar.
De verdediging vindt echter niet dat de kunsthandelaar – die geen echte antiquair is – als taxatie-expert kan worden beschouwd. Ze verklaren dat hij beperkte kennis heeft van Afrikaanse kunst. Hij zou de taxaties hebben laten uitvoeren op aanraden van het veilinghuis, niet omdat hij dacht dat het object meer waard was.
Het proces loopt nog, maar op 28 juni oordeelde het hof van beroep in Nîmes dat de zaak van het echtpaar een solide juridische basis heeft. Daarom is geoordeeld dat de opbrengst van het masker wordt bevroren totdat de zaak is afgerond.
Dit is slecht nieuws voor Z., die de rechtszaak wilde voorkomen door het echtpaar 300.000 euro aan compensatie aan te bieden, wat werd afgewezen.
De zaak werd verslagen door de Franse krant Le Monde, die constateert dat oorspronkelijke eigenaren vaak compensatie ontvangen – als de verkoop tenminste niet helemaal wordt afgeblazen – als kunstvoorwerpen voor veel minder dan hun werkelijke waarde zijn ingekocht.