In de 10e eeuw lagen de nauwe straatjes van Londen nog vol met stinkende uitwerpselen en moesten de 30.000 inwoners ’s nachts op de tast hun weg vinden. Maar Córdoba had toen al riolering, honderden openbare badhuizen, fonteinen en toiletten, en ziekenhuizen en bibliotheken.
De jaren tussen 750 en 1000 waren de bloeitijd van Córdoba, de hoofdstad van het islamitische rijk Al-Andalus. Dit rijk besloeg het hele Iberisch Schiereiland, met uitzondering van een stukje in het noordwesten.
De stad was een smeltkroes van oost en west en een levendig handelscentrum. Zijde, rijst, specerijen en parfums uit de islamitische rijken en landen nog verder naar het oosten werden volop verhandeld, en de wetenschap floreerde.
Cordoba was centrum van kennis
De kalief van Córdoba wilde niet onderdoen voor zijn leergierige geloofsgenoten in Bagdad, en zijn bibliotheek puilde uit van de antieke geschriften die werden vertaald en bestudeerd. De Moren hadden ook kennis van bevloeiingssystemen, geografie, astronomie en niet in de laatste plaats geneeskunde. Córdoba stond wijd en zijd bekend om de uiterst kundige artsen die het voortbracht.
De Moren hadden geen bezwaren tegen andersgelovigen, zolang ze zich maar aan de wet hielden. En hoewel moslims meestal de hoogste posten bezetten, konden joden en christenen het bijvoorbeeld als ambtenaar ver schoppen.
De Moren in Andalusië vochten voortdurend tegen christelijke koningen.
TIJDLIJN: Spanje was 700 jaar islamitisch
De Moren hielden 700 jaar stand in Andalusië, tot het in 1492 geheel door christelijke koningen was heroverd.
711: De Moren komen
In 711 steekt een leger van Arabieren en Berbers – islamitische stammen uit Marokko – de Straat van Gibraltar over. In razend tempo veroveren ze het Iberisch Schiereiland, en de Visigotische heersers kunnen niets uitrichten. De nieuwe machthebbers worden Moren genoemd.
755: Córdoba wordt hoofdstad
Prins Abd-ar-Rahman overleeft als enige een aanslag op zijn familiedynastie in Bagdad. Hij vlucht naar Andalusië en brengt in Córdoba een leger op de been dat afrekent met de islamitische buren. Rahman benoemt zichzelf tot emir van het zelfstandige emiraat Andalusië. Hij stuurt de afgehakte en ingezouten
hoofden van zijn vijanden naar zijn aartsvijand in Bagdad.
912: Emir wordt kalief
Als Abd-ar-Rahman III aan de macht komt, is het emiraat geslonken tot Córdoba en omgeving. Maar de jonge emir speelt zijn vijanden handig tegen elkaar uit en treedt hard op tegen opstandige elementen in zijn rijk. Hij roept zichzelf uit tot kalief, een titel die eigenlijk is voorbehouden aan de heersers van de steden Mekka en Medina.
1031: Kalifaat stort in
Het kalifaat bezwijkt aan hevige burgeroorlogen, en Córdoba wordt nu vanuit het nieuwe machtscentrum Sevilla bestuurd.
1086: Nieuwe machthebbers
Sevilla en Córdoba komen in handen van streng islamitische Berberstammen uit Marokko.
1236: Córdoba weer veroverd
De christelijke Ferdinand III van Castilië verovert Córdoba na een maandenlange belegering.
1492: Laatste bolwerk valt
Na 250 jaar verzet tegen de steeds sterkere christelijke buurrijken valt het laatste Moorse bastion Granada.
De Moren vormden echter geen eenheid. De eerste invasiegolf in Spanje bestond uit Arabieren en Berbers, een bergvolk uit Marokko. De spanningen tussen beide bevolkingsgroepen liepen op tot ze op het laatst te groot waren.
Het Kalifaat van Córdoba stortte in en Al-Andalus raakte verdeeld.
De christelijke koningen in het noorden waren weer op krachten gekomen, en La Reconquista – de herovering – begon. In 1236 viel Córdoba in christelijke handen, en in 1492 werden de laatste Moren verdreven.
8 bezienswaardigheden in Córdoba:
1. TORRE DE LA CALAHORRA
Adres: Calle Puente Romano..
De Moren slaan toe
In oktober 711 stond een leger van Arabieren en Berbers aan de rivier de Guadalquivir, met uitzicht op de stadsmuren van Córdoba.
Volgens de legende staken een paar aanvallers ’s nachts stilletjes de rivier over, zochten een zwak punt in de verdediging en doodden de bewakers. Toen konden ze de poort openen voor het hoofdleger. Dit was het begin van de eeuwenlange Moorse overheersing.
Het nieuwe islamitische bewind ging meteen aan de slag met het versterken van de oude Romeinse brug en de verdedigingswerken van de stad. Op de plek waar het aanvalsleger stond te wachten staat nu een toren op de fundering van de oude Moorse versterking.
Er is een tentoonstelling over de Moorse tijd van Córdoba, en vanaf de toren heb je een goed uitzicht op de Mezquita-moskee.
In 711 stak een Moors leger de rivier over om de stad Córdoba te veroveren.
2. DE MOLENS
Adres: Calle Puente Romano..
Het Moorse schoepenrad, dat water naar het aquaduct bracht, is gereconstrueerd.
De Moren vinden het wiel opnieuw uit
Met de komst van de Moren werd een aantal Romeinse uitvindingen in ere hersteld, zoals de watermolens, die sinds de oudheid een versmalling in de rivier benutten.
Het metselwerk is nu ingestort en het hout weggerot, maar in de Moorse tijd vermaalden grote molenstenen graan tot meel, en leidden de enorme raderen het water via een aquaduct naar de riolen en badhuizen in de stad.
De moslims brachten veel gewassen naar Spanje, waaronder de perzik, het suikerriet en de sinaasappels, die Córdoba nog steeds oranje kleuren.
3. MEZQUITA-MOSKEE
Adres: Calle Cardenal Herrero 1.
Plaats voor 18.000 gelovigen
De gigantische moskee La Mezquita is het allesoverheersende gebouw in de oude stad van Córdoba.
La Mezquita is gebouwd op de ruïnes van een Visigotische kerk, die op zijn beurt op de resten van een Romeinse tempel was neergezet. De Moren gebruikten de oude Romeinse zuilen, maar omdat ze niet hoog genoeg waren, werden ze voorzien van twee bogen op elkaar. Dit architectonische trucje maakte van de moskee een van de beroemdste zuilenhallen ter wereld.
De moskee was al snel te klein voor de stad, en hij werd twee keer uitgebreid. In de 11e eeuw bood hij plaats aan 18.000 gelovigen en was alleen de moskee van Mekka groter. De zuilenhal is zo groot dat je er lang kunt rondlopen voordat je in de gaten hebt dat er een volledige kathedraal in gebouwd is.
Want toen de christelijke koningen Córdoba innamen, braken ze de moskee niet af. Ze zetten een kathedraal in het midden, en lieten de koepel door het dak steken. Gelukkig lieten ze ook grote delen van de islamitische decoraties ongemoeid, en kunnen we die nog bewonderen.
GALERIJ – Neem een kijkje in de moskee:
De Mezquita werd drie keer verbouwd en strekt zich nu over 23.400 m2 uit.
Midden in de zuilenhal verrijst de kathedraal.
De Moorse architecten hergebruikten Romeinse zuilen en bouwden een extra gewelf om het gebouw hoger te maken.
4. ARCHEOLOGISCH MUSEUM
Adres: Plaza de Jeronimo Paez 7.
Kalief toonde macht met keramiek
De heersers van Córdoba waren zogeheten Omajjaden, leden van een dynastie die in de 8e eeuw de islamitische gebieden in één emiraat bijeengebracht hadden. In de 10e eeuw riep de emir van Córdoba zichzelf uit tot kalief, heerser van alle moslims.
De kalief van Bagdad was daar niet blij mee. Om zijn positie te verstevigen, liet het nieuwe kalifaat grote hoeveelheden keramiek produceren in de kleuren groen, wit en zwart.
Groen stond voor Mohammed, wit voor de Omajjaden en zwart voor de kalief. Deze en vele andere overblijfselen van de Moorse tijd zijn te zien in het archeologisch museum.
Olielamp
Het museum bezit onder meer een goed bewaarde olielamp van 1000 jaar oud.
Keramiek
Groen, wit en zwart betekenen: ‘De Omajjaden zijn nakomelingen van Mohammed en de ware kaliefs.’
5. SYNAGOGE
Adres: Calle de los Judíos 20.
Klopjacht op joden
In de steegjes van de joodse wijk van Córdoba klonk in de 10e eeuw het getrappel van ezelshoeven en het geroep van kooplui die in het Hebreeuws en Arabisch hun waar aanprezen. Niet-moslims mochten best in Córdoba wonen, zolang ze maar jizya betaalden, één dinar per jaar. Historici denken dat joden, christenen en moslims redelijk vreedzaam naast elkaar leefden.
Maar na La Reconquista – de christelijke herovering – was dat voorbij. Synagogen werden tot kerk omgebouwd of in brand gestoken, en er is er maar één bewaard gebleven.
Op de muren zie je de sporen van de Moors-joodse mengcultuur: Hebreeuwse teksten met islamitische versieringen.
Maimonides, wellicht de grootste denker van het jodendom, kwam uit Córdoba.
6. CASA ANDALUSI
Adres: Calle de los Judíos 12.
Een tentoonstelling laat zien hoe van textiel papier werd gemaakt.
Papier kwam in de plaats van gelooid leer
Volgens een 10e-eeuwse kroniekschrijver kwamen bezoekers niet naar Córdoba voor de mooie vrouwen of de vele juwelen, maar voor de gigantische bibliotheek – met 400.000 boeken de grootste van de westerse wereld.
De Moren brachten het papier naar Europa, waar boeken nog van gelooid leer werden gemaakt. In Casa Andalusí kun je het productieproces volgen: met waterkracht werden resten textiel tot een pap gemalen, geperst en gedroogd, waarna het papier klaar was.
7. ARABISCHE BADEN
Adres: Corregidor Luis de la Cerda 5.
Spa van de kalief
Een moderne betonnen trap leidt naar de kelder en brengt de bezoeker bijna 1000 jaar terug in de tijd naar de resten van de baden van de kalief.
Córdoba stond bekend om zijn vele openbare badhuizen – volgens één bron maar liefst 3700. Historici schatten het aantal nu op een nog steeds indrukwekkende 600. Maar er waren er waarschijnlijk niet veel zo luxueus als dat van de kalief.
In de badhuizen of hamams van Córdoba kun je je een paar uur lang kalief wanen.
Zijn verwarmde baden waren rijkelijk versierd en lagen onder stervormige glazen ramen in het plafond.
De kuilen waar de ketels stonden die het warme water via een buizenstelsel rondpompten zijn nog te zien. In een van de hamams of badhuizen van de stad kun je je voor eventjes kalief wanen.
Net als in de tijd van de Moren zijn er koude, lauwwarme en gloeiend hete baden, en kun je er een kopje mierzoete muntthee drinken.
8. ALCAZAR DE LOS REYES
Adres: Caballerizas Reales 1.
In het koninklijk paleis beraamden Ferdinand en Isabella plannen om de Moren te verdrijven.
Martelkamer in de kelder
Volgens de overlevering wilde koningin Isabella haar onderjurk pas weer wassen als alle moslims verdreven waren uit Granada. Deze onhygiënische belofte zou ze hebben gedaan in het koninklijk paleis, Alcázar de los Reyes.
Van oorsprong was dit een vesting waar de kalief zich schuilhield bij onlusten, en waar de enorme bibliotheek van Córdoba zich bevond. Maar na de christelijke herovering verbleven de katholieke koningen er.
Hier planden ze de genadeslag voor de Moren en andere ‘heidenen’. De gevreesde Spaanse Inquisitie had in de kelder onder een van de torens een verhoorkamer.
PLATTEGROND
Hier vind je de 8 bezienswaardigheden:
Te voet door de geschiedenis
De wandeling door Córdoba is maar 2,7 kilometer lang, maar je ziet veel. Je begint waar de Moren in 711 de stad aanvielen, en eindigt waar het koninklijk paar Ferdinand en Isabella in 1492 de verdrijving van de Moren plande.
- Torre de la Calahorra
- Molens
- Mezquita-moskee
- Archeologisch museum
- Synagoge
- Casa Andalusí
- Arabische baden
- Alcázar de los Reyes