Nieuwe technologie vaagde hele bedrijfstakken weg: Dit zijn de verloren beroepen van weleer

Toen de industriële revolutie eind 18e eeuw op gang kwam, kon niemand bevroeden hoe groot de veranderingen zouden zijn.

De kracht achter de revolutie was de stoommachine, en er kwam een gigantische mechanisatie op gang. Na enkele tientallen jaren waren de Europese economieën gebaseerd op fabrieken met machines.

Sindsdien hebben er nog twee industriële revoluties plaatsgevonden: een elektrische en een digitale. Nu staan we volgens deskundigen aan de vooravond van de vierde revolutie, gedreven door o.a. kunstmatige intelligentie en robottechniek.

Al deze omwentelingen hebben geleid tot angst en voorspellingen van massale werkloosheid. De geschiedenis leert echter dat de technologische innovatie vaak juist meer banen oplevert dan wegvaagt. Het zijn alleen andere banen.

Maar hoewel de introductie van een nieuwe technologie vaak gunstig is gebleken voor de samenleving als geheel, staat het buiten kijf dat veel individuele werknemers het slachtoffer zijn geworden van de vooruitgang – enkel en alleen omdat ze op het verkeerde moment het verkeerde beroep hadden.

De industrialisatie zette de landbouw volledig op zijn kop.

Eind 18e eeuw was in de meeste Europese landen tot wel 90 procent van de arbeidskrachten werkzaam in de landbouw.

Maar vanwege de mechanisatie van de landbouw in de 19e eeuw moesten miljoenen landarbeiders naar de steden trekken om nieuw werk te vinden.

Meer dan 300.000 paarden liepen in 1900 door de straten van Londen. Elk paard dumpte dagelijks 10 à 15 kilo mest op straat.

Dat verschafte werk aan een legertje straatvegers. Zij leefden vaak in schrijnende armoede en waren afhankelijk van aalmoezen.

Maar al in 1912 had Londen meer auto’s dan paarden, en niet veel later waren de dieren afgedankt – net als de straatvegers.

In 1807 kreeg de straat Pall Mall in Londen als eerste ter wereld straatverlichting. Al 16 jaar later brandden er 40.000 gaslampen in Londen, en andere wereldsteden volgden.

De verlichtingsrevolutie bood werk aan lantaarnopstekers. Zij staken de lampen aan met een lange stok met een stormlucifer aan het uiteinde.

Vanaf de jaren 1880 stapten de Europese steden echter over op elektrische lampen en was het einde oefening voor de lantaarnopsteker.

De industrialisatie begon in de tweede helft van de 18e eeuw met de mechanisatie van de Engelse textielproductie.

De geavanceerde kantklospatronen voor kussens en gordijnen konden de machines echter niet maken. Dat hield duizenden kantklossters aan het werk.

Rond 1900 namen de apparaten dit klusje echter ook over.

Vlak na de uitvinding van de stofzuiger in 1901 ontstond er een geheel nieuwe markt: de meeste stofzuigers waren zo groot dat ze niet in huizen pasten.

Huiseigenaren belden een bedrijf, dat een mannetje met een stofzuiger stuurde. Het apparaat bleef op straat, terwijl het huis met een lange slang werd schoongezogen.

De stofzuigerbediener was passé toen de Amerikaan William Hoover in 1908 met een veel kleinere, elektrische stofzuiger kwam.

Een beroep dat niemand mist, is dat van lucifermaker. De strijklucifer werd in 1832 uitgevonden, en al snel kwamen er fabrieken in heel Europa.

Vooral kinderen moesten de zwavelstokjes in witte fosfor dopen. Fosfordampen zijn echter zeer giftig, en veel arbeiders werden ziek.

In de 20e eeuw namen machines dit werk over.

Door de industrialisatie moesten duizenden arbeiders zich bij het krieken van de dag melden op de fabriek, vaak al om 6.00 uur. Maar in de 19e eeuw had niemand een wekker.

In de steden liepen dan ook porders en porsters rond (knocker-uppers in het Engels) die mensen wekten door met een stok op hun ramen te tikken.

Dit syteem bleef tot ver in de 20e eeuw in stand, tot wekkers betaalbaar werden.

In de prille jaren van de telefoon belden mensen naar een telefooncentrale en werden ze via een schakelbord verbonden met het gewenste nummer.

Eerst werd dit klusje gedaan door jonge jongens, maar telefoonpionier Graham Bell ontdekte in 1878 dat vrouwen aardiger waren voor de klanten, en al snel domineerden zij het beroep.

In 1930 werkten er 235.000 telefonistes in de VS, maar op dat moment waren de maatschappijen de centrales al aan het automatiseren, en in de decennia daarna kelderde het aantal telefonistes.

In 1962 sloot de laatste handbediende telefooncentrale van Nederland.

In de 19e en een groot deel van de 20e eeuw werd melk thuisbezorgd. De witte drank bederft snel, en de eerste koelkasten voor thuis, die vanaf 1913 verschenen, waren loeiduur.

Daarom leverde een heel leger aan melkboeren elke dag verse melk aan de deur af bij hun klanten.

Pas na de Tweede Wereldoorlog kregen de meeste huizen een koelkast, en tegen de jaren 1970 had vrijwel iedereen zo’n apparaat in huis.

Daarmee was het tijdperk van de melkboer ten einde.

Tot ver in de 20e eeuw was een opleiding tot typograaf een garantie voor een baan voor het leven.

Typografen (of letterzetters) waren onmisbaar bij kranten en drukkerijen, want zij zetten de letters van de tekst, waarna die gedrukt werd.

Tegen het eind van de 20e eeuw werd het beroep weggevaagd door computers.