Geschiedenis van het gokken: drank, bedrog en geweld

‘Met één dollar die je op straat vindt, ben je blijer dan met de 99 waarvoor je moet werken, en geld dat je wint met een potje faro of verdient met aandelen, geeft je al net zo’n warm gevoel,’ aldus de Amerikaanse schrijver Mark Twain, die verzot was op de in de 19e eeuw populaire spellen faro en poker.

Maar de droom van de grote jackpot ging zelden in vervulling in een wereld vol bedrog en slechte winstkansen.

Voor Augustus, Marie Antoinette en Twain was de uitkomst vrijwel altijd hetzelfde: ze verloren. Keer op keer.

De drie waren echter niet de eersten die zich lieten verleiden, en zeker niet de laatsten.

De oudste zeskantige dobbelsteen stamt uit circa 3000 v.Chr. en is gevonden in Irak. De dobbelstenen werden gemaakt van steen, ivoor of hout.

Gladde materialen, die de dobbelsteen zo zuiver mogelijk maken.

Het intrigerende blokje trok ook de aandacht van de Romeinen, en op de straten en pleinen van de steden van het Romeinse Rijk weerklonk dan ook overal het geluid van dobbelstenen die werden geworpen.

De mannen waren verzot op bordspellen. Zeker als er om geld werd gespeeld, hoewel dat eigenlijk verboden was.

Vooral ludus duodecim scriptorum, het ‘spel met 12 regels’, was populair. Het bordspel werd gespeeld met drie dobbelstenen en 15 stukken op een stenen plaat en was een voorloper van het huidige backgammon.

De vondst van bordspellen in badhuizen, gerechtsgebouwen en zelfs tempels laat zien dat gokken een belangrijke rol had in het leven van de Romeinen. En er werd op grote schaal valsgespeeld.

Zo werden er valse munten gemaakt voor navia aut caput, de Romeinse versie van kop of munt.

Door het geldstuk door te snijden, er een stukje ijzer in te zetten en de delen weer aan elkaar te smelten, zorgden de bedriegers ervoor dat de munt op een bepaalde kant viel en het dus niet meer fiftyfifty was of de munt met de zijde met het schip of die met het portret van de keizer naar boven kwam te liggen.

Het argeloze slachtoffer had eigenlijk al verloren voordat het spel goed en wel begonnen was.

Het verbod moest ook de orde herstellen in de stadstaten, waar boze verliezers vaak ruzie zochten.

In Venetië had het verbod slechts tot gevolg dat het gokken zich verplaatste naar particuliere woningen. Dit legde de adellijke bewoners geen windeieren, want zij vroegen een deel van de inzet van de spelers.

Het stadsbestuur van Venetië vond deze louche business maar niks, maar kon er weinig tegen doen. En als het gokken toch niet te stoppen was, kon de stadstaat er net zo goed zelf aan verdienen, redeneerden de bestuurders.

En zo opende Venetië het eerste casino ter wereld – een plek waar burgers konden spelen tegen een vaste bank.

Vanaf dag één kwamen zowel Italianen als toeristen in drommen naar het legale gokpaleis van vier etages, waar de gasten in twee kleine ontvangst­ruimten werden voorzien van koffie, thee, chocolademelk, wijn, worst, kaas en vers fruit.

De gasten kwamen echter vooral voor het kaartspel, en de croupiers van het casino, in zwarte mantel en met pruik, stonden klaar om de mensen hun zuurverdiende geld afhandig te maken.

Om een hoge opbrengst te garanderen voerde het casino een hoge minimum­inleg in. Dat betekende dat de spelers over het algemeen goed in de slappe was zaten.

Daarnaast was er een dresscode en waren alle spelers behalve edelen verplicht om een masker te dragen.

‘Het is werkelijk een genoegen om zo veel merkwaardige kledingstijlen en verschillende gedragingen te ervaren,’ schreef de Italiaanse avonturier Giovanni Francesco Gemelli Careri na een paar keer in het Ridotto te zijn geweest.

Careri zag ook de keerzijde van de medaille: hele vermogens gingen verloren.

‘Ik zie hoe hun (dat van de spelers, red.) plezier wordt vergald wanneer ze verliezen,’ schreef de avonturier, die het gokpaleis in Venetië net als vele anderen het ‘huis van de duivel’ noemde.

De dichter en priester Lorenzo da Ponte was het zat toen hij zag hoe iemand zijn kiel verkocht om te kunnen gokken.

‘Geen gokspelen meer, geen vrouwen meer, geen Venetië meer,’ schreef de dichter vol afschuw, waarna hij zijn koffers pakte en de stad ontvluchtte.

Veel mensen deelden zijn mening over deze poel des verderfs. Il Ridotto Pubblico moest dicht om ‘de vroomheid te bewaren, het lawaai te beperken en het gedrag te matigen’ in Venetië, zei een lid van de stadsraad in 1774. Dat jaar sloot ’s werelds eerste casino na 136 jaar.

De componist en dirigent Johann Strauss kreeg voor elk concert dat hij in Baden-Baden of Homburg gaf 2000 frank.

Maar als Strauss zijn dirigeerstokje weer had opgeborgen, nam hij plaats onder de vergulde kroonluchters van de speelzalen.

En toen zijn concertserie in de Duitse steden achter de rug was, had hij niet alleen zijn salaris verspeeld, maar ook de complete opbrengst van een eerdere tournee in Amerika.

Ook bekende schrijvers vielen voor het kaartspel en de roulette van Baden-­Baden.

Tien jaar voordat Lev Tolstoj zijn wereldberoemde roman Oorlog en vrede voltooide, liet hij zich verleiden door het roulettewiel. De schrijver zette al zijn spaargeld in – en verloor.

Zijn collega Fjodor Dostojevski verging het al niet veel beter. Die had net zijn grote meesterwerk Misdaad en straf en de roman De speler gepubliceerd toen hij in de zomer van 1867 op reis ging naar Baden-Baden.

Als Dostojevski niet schreef, gokte hij, en de eerste drie dagen ging het hem voor de wind: 100 frank werd 4000 frank.

Dat smaakte naar meer. ‘Behalve dat ik zelf won, zag ik elke dag hoe andere spelers 20.000 of 30.000 frank wonnen. (Van verliezers hoor je nooit iets.) En waarom zouden zij het beter doen dan ik?’ schreef hij later over de roes waarin hij die dagen verkeerde.

Uiteraard ging het vervolgens mis. ‘Ik gokte weer – en verloor. Niet alleen wat ik had gewonnen, maar mijn gehele vermogen.

Ik ging er helemaal in op en bleef maar inzetten en verliezen,’ schreef Dostojevski later.

Verliezen was geen zeldzaamheid bij de spelers. Alleen de casinobazen van de kuuroorden zwommen in het geld.

Het waren dure uitjes. Het geld van de verkochte gewassen belandde al snel in de zakken van professionele gokkers, die flink verdienden aan de onervaren boeren. Daar kwam geregeld bedrog bij kijken in de vorm van gemerkte kaarten of vingervlugheid.

Grote gokkers reisden van stad naar stad om nieuwe slacht­offers kaal te plukken, en de saloonbazen lieten hen hun gang gaan zolang ze een percentage kregen van de winst.

Ook op de Amerikaanse rivierboten maakten oplichters de gokliefhebbers veel geld afhandig.

George Devol schreef in het boek Forty Years a Gambler on the Mississippi hoe hij halverwege de 19e eeuw samen met een vriend duizenden dollars verdiende aan een truc met drie kaarten.

Rijke bootreizigers lieten zich verleiden doordat het heel gemakkelijk leek om de kaart aan te wijzen die de winst opleverde.

Als ze na Devols vriend echter zelf aan de beurt waren, bleken de winstkansen plots nihil.

De vingervlugge Devol kon de kaarten namelijk verwisselen zonder dat je het zag.

Devol sloop ook weleens de hut van reizigers binnen om hun kaarten te merken. Zo was de oplichter in staat om de gokkers te ruïneren als ze elkaar ’s avonds tegenkwamen bij de speeltafels van de boot.

Het meest werd er echter gegokt in de steden waar veel veedrijvers woonden of in boomtowns, die door de vondst van goud of de bouw van de spoorlijn hard waren gegroeid.

Er woonden vrijwel alleen vrijgezelle mannen, en gokken werd het belangrijkste tijdverdrijf.

‘Waar mannen onder oncomfortabele omstandigheden samenleven, zonder familiebanden, sociale controle, kerk of religie, zie je gokken en verderf in al zijn walgelijke vormen,’ aldus een bezoeker van de mijnstad Aurora in Nevada, die in de jaren 1860 gedijde.

Duizenden gelukszoekers vergokten hun gevonden goud of loon en konden vaak niet eens de thuisreis betalen.

Met zo veel op het spel in een samenleving met veel schietgrage mannen, kenden de kaartspellen vaak een bloedige afloop.

Geweld was de revolverheld Wild Bill Hickok niet vreemd. Pokeren was zijn lust en zijn leven, en als het hem niet meezat, dwong hij de winst af met de loop van zijn revolver.

In augustus 1876 kreeg Hickok echter een koekje van eigen deeg. In de gokstad Deadwood kleedde Hickok zijn tegenstander Jack McCall finaal uit, waarna hij hem geld aanbood om ontbijt te kopen.

Die vernedering was de druppel voor McCall. De volgende avond besloop hij Hickock, die zoals altijd zat te pokeren.

‘Pak aan, smeerlap!’ riep McCall, en hij schoot Hickock in zijn rug. Wild Bill viel ter plekke dood neer.

In zijn hand had Hickok twee zwarte azen en twee zwarte achten. Voortaan zou die pokerhand dead man’s hand heten, ‘de hand van een dode’.

Nog steeds azen mensen over de hele wereld op de jackpot, en de gokhoofdstad Las Vegas, die ook bekendstaat onder de minder lovende naam ‘stad van de zonden’, trekt ieder jaar meer dan 40 miljoen bezoekers.

Las Vegas blijft het idee promoten dat iedereen kan winnen. En dat klopt ook – alleen is de kans dat je verliest vele malen groter.

Dat besefte François Blanc eveneens, en hij besteedde er in de jaren 1860 miljoenen frank aan om spelers naar zijn Monte Carlo Casino te lokken.

Met een knipoog naar zijn achternaam, die ‘wit’ betekent in het Frans, koos hij voor een motto dat er geen twijfel over liet bestaan wie de grootste winnaar was als het roulettewiel draaide.

‘Soms wint rood, soms wint zwart. Maar Blanc wint altijd.’