Arme Antonio Salieri. De Italiaanse musicus was in de tweede helft van de 18e eeuw hofcomponist van de Rooms-Duitse Keizer Jozef II in Wenen en gaf pianoles aan Franz Liszt, Franz Schubert en Ludwig van Beethoven. Salieri componeerde enkele zeer succesvolle opera’s en werd gezien als een van de meest talentvolle artiesten van Wenen.
Maar toen de hofcomponist begin jaren 1820 met pensioen ging, raakten zijn werken in de vergetelheid, en in 1823 kreeg de 73-jarige Salieri een zenuwinzinking. Lichamelijk en geestelijk afgetakeld verkondigde hij dat hij wellicht het grootste muzikale genie aller tijden, Wolfgang Amadeus Mozart, had vermoord.
In dit laatste en donkerste hoofdstuk van Salieri’s leven begint Miloš Formans Oscarwinnende Amadeus. Op de tonen van Mozarts onsterfelijke muziek horen we de oude hofcomponist roepen:
‘Ik heb Mozart vermoord,’ waarna hij zijn eigen keel probeert door te snijden.
Salieri eindigt in een gesticht, waar hij zijn zonden opbiecht aan een jonge pastoor.
Film: Mozarts dicteert laatste werk aan Salieri
Als Mozart op sterven ligt, vraagt hij Salieri hem te helpen met het schrijven van zijn laatste werk, Requiem in d-mineur. Salieri stemt toe en in een mengeling van bewondering en jaloezie pent hij de compositie neer.
Werkelijkheid: Mozart dicteerde dodenmis aan student
Mozart kreeg hulp bij de voltooiing van zijn laatste werk, Requiem in d mol, maar niet van Salieri. Mozarts leerling Süssmeyer hielp met het op papier zetten van de compositie.
Moord op Mozart is pure fictie
Drie uur lang speelt Amadeus in op de rivaliteit tussen Salieri en Mozart – als een opera waar je je ogen en oren niet van af kunt houden. De kostuums en decors brengen het muzikale Wenen van de 18e eeuw tot leven, en de aandacht voor detail is voortreffelijk.
Zo is Don Giovanni gefilmd in het theater waar Mozart de opera in première liet gaan.
De acteurs – en met name F. Murray Abraham als Salieri – zijn uitmuntend. En de muziek van Mozart geeft de maat aan van het meeslepende verhaal, dat vooral een thriller is. Maar het Hitchcockiaanse plot ontvouwt zich ten koste van de historische waarheid.
Film: Mozart is bijna bankroet
Mozart is een groot kunstenaar, maar moet de eindjes aan elkaar knopen. Hij weigert studenten les te geven en zijn composities brengen nauwelijks geld in het laatje.
Werkelijkheid: Mozart liep binnen
Mozart verdiende geld als componist, pianoleraar, concertorganisator en gastartiest. Volgens berekeningen van de Duitse krant Die Zeit verdiende Mozart alleen al aan de opvoeringen van de opera Don Giovanni in Praag en Wenen het equivalent van 40.000 euro.
Toen Mozart in 1791 op zijn 35e stierf, gingen er geruchten dat hij vergiftigd was met kwik. Over de omstandigheden van Mozarts dood wordt nog steeds gediscussieerd, maar geen enkele serieuze historicus gelooft dat Salieri hem vermoord heeft.
Dat de hofcomponist leed aan een minderwaardigheidscomplex en ziekelijk jaloers was op Mozart, is ook onjuist.
In 2014 wierp een expositie in het Mozart Museum in Wenen nieuw licht op de relatie tussen Salieri en Mozart aan de hand van brieven en dagboekfragmenten. De tentoonstelling portretteerde Salieri als een goedhartige en gulle man, die een steun en toeverlaat van Mozart was.
De twee ‘vijanden’ schreven zelfs samen een cantate.
‘We willen mensen informeren en de authentieke Salieri laten zien, en afstand scheppen tussen hem en het gefictionaliseerde beeld dat van hem bestaat,’ zei museumdirecteur Gerhard Vitek.
Film: Gemaskerde Salieri bestelt requiem
Verborgen achter een zwart dodenmasker geeft Salieri opdracht voor een dodenmis aan Mozart. Het plan is dat de verzwakte Mozart zal bezwijken tijdens het werk, waarna Salieri de dodenmis kan claimen.
Werkelijkheid: Graaf wilde dodenmis
De opdracht kwam van een gemaskerde persoon in donkere kleding. Later is gebleken dat de mysterieuze man graaf Franz von Walsegg was, die een requiem wilde voor zijn overleden vrouw.
Amadeus is niet het enige werk dat de nalatenschap van Salieri heeft bezoedeld. In 1830 schreef de Russische nationale dichter Poesjkin dat Salieri Mozart had vermoord.
In 1897 componeerde Rimski-Korsakov een opera over de vermeende misdaad, en in 1979 werd het gerucht nieuw leven ingeblazen door Peter Shaffers theaterproductie Amadeus, waar de film op is gebaseerd.
Naast het fundamenteel onjuiste gegeven van Salieri’s haat jegens Mozart, barst Amadeus van de historische fouten. Salieri was niet celibatair, zoals de film beweert, maar was getrouwd en had een kind. Mozarts alcoholisme is ook verzonnen.
‘Er zijn te veel noten. Laat er een paar weg en het is perfect,’ zegt de Rooms-Duitse keizer tegen Mozart als hij Le nozze di Figaro voor het eerst hoort.
‘Dat gaat niet,’ antwoordt Mozart ontzet. ‘Het is perfect zoals het is.’
Als cinematische kunst is Amadeus ook perfect. Maar als je het als historisch document ziet over een van de grootste muzikale genieën aller tijden, klinken er heel wat valse noten.
