De geschiedenis van het bordspel

Kaartspel in de 9e eeuw uitgevonden in China

• Oorsprong: 9e eeuw n.Chr.
• Plaats: China

De eerste beschrijving van het kaartspel komt van de Chinese schrijver Su E, die leefde tijdens de Tang-dynastie in de 9e eeuw.

Hij schrijft dat de dochter van keizer Yizong, prinses Tongchang, een kaartspel speelt met haar schoonfamilie. De kaarten leken op platte, buigbare dominostenen, wat zou betekenen dat kaartspelen zijn voortgekomen uit domino.

Er zijn ook theorieën dat het kaartspel is ontstaan uit de stokken en pijlen die in Korea werden gebruikt om de toekomst te voorspellen. Die waren beschilderd met symbolen, die later ook op lange, smalle stroken papier werden aangebracht.

Ook waren er verschillende ‘kleuren’. Toen speelkaarten in de 14e eeuw naar Europa kwamen, waren dit: munt, beker, zwaard en staf. Maar er waren ook spellen met sleutels, wapenschilden, rozen, eikels en druiven.

Pas in 1480 kregen speelkaarten hun huidige uiterlijk, met 52 kaarten verdeeld in harten, ruiten, klaveren en schoppen. Die waren gemakkelijker te drukken en verspreiden, omdat er maar twee kleuren waren en op alle puntkaarten hetzelfde nummer stond.

Speelkaarten waren niet langer dure, handgeschilderde kunstwerken, maar vermaak voor iedereen. In de loop der jaren zijn er talloze kaartspelen ontstaan. Poker en bridge zijn het populairst.

Monopoly ontstond in de VS tussen 1903 en 1934

• Oorsprong: 1903
• Plaats: VS

Het spel monopoly komt uit Amerika. Daar wilde de journalist Elizabeth Magie mensen wijzen op de bizar hoge huurprijzen.

In 1903 bedacht ze het ‘verhuurdersspel’ – The Landlord’s Game – om de belasting op onroerend goed uit te leggen. Maar toen Magie het spellenmerk Parker Brothers benaderde, waren ze niet geïnteresseerd. Haar spel was te politiek.

De verhalen over het spel bereikten uiteindelijk de werkloze verwarmingsmonteur Charles Darrow. Nadat hij in 1934 de regels had vereenvoudigd, wist hij Parker Brothers op andere gedachten te brengen.

De straatnamen van de eerste versie kwamen uit Atlantic City, de entertainmentstad aan de Amerikaanse oostkust. Monopoly werd gelanceerd tijdens de Grote Depressie, toen mensen droomden van rijkdom en luxe.

Het spel werd een succes, omdat de deelnemers snel schatrijk konden worden – ook al was het monopolygeld.

Monopoly is het best verkochte spel ter wereld en bestaat in talloze varianten. In Nederland wordt het spel sinds 1936 verkocht.

Kalaha in de VS gelanceerd in 1940

• Oorsprong: 1940
• Plaats: VS

In 1940 lanceerde de Amerikaanse zakenman William Julius Champion Junior het spel kalaha, aangevuld met een aantal uiterst dubieuze claims.

Hij beweerde dat hij een 7000 jaar oud bordspel had herontdekt, en dat hij een antieke vaas had gevonden met een afbeelding van mensen die kalaha spelen tijdens het beleg van Troje. Ook vertelde hij dat Afrikaanse stamhoofden het spel speelden om slavinnen te winnen.

Geen van deze beweringen is echter ooit bewezen – waarschijnlijk was het een slimme marketingtruc van William Champion.

Er bestaat wel een gedecoreerde vaas uit ongeveer 520 v.Chr. waar de mythologische helden Ajax en Achilles een spel spelen. Maar de illustratie is en profil, dus het is allesbehalve duidelijk dat het hier om kalaha gaat.

Er zijn wel exemplaren van een vergelijkbaar spel uit de 6e en 7e eeuw gevonden in Ethiopië en Eritrea. Dit spel heet mankala en het doel is om zo veel mogelijk steentjes te veroveren.

Er is dus duidelijk een verband met kalaha.

In de jaren 1960 werd kalaha het eerste remote-computerspel ter wereld, wat betekende dat mensen vanaf verschillende locaties tegen elkaar konden spelen.

Schaken begon in India als chaturanga

• Oorsprong: Onbekend
• Plaats: India

Volgens een Indiase legende werd het schaakspel in de 6e eeuw uitgevonden door de hindoeïstische priester en filosoof Sissa die leefde aan het hof van koning Balhait.

Balhait klaagde erover dat er alleen maar dobbelspellen bestonden en geen spellen die gebaseerd zijn op intelligentie en vaardigheid.

Dus bedacht Sissa een strategiespel met zwarte en witte velden en speelstukken in de vorm van olifanten, paarden, rijtuigen en soldaten. Dit spel werd chaturanga genoemd en wordt gezien als de voorloper van het moderne schaken.

De geschiedenis van chaturanga is onzeker, maar we weten dat de Arabieren het spel in de middeleeuwen introduceerden in Europa en dat de moderne vorm ontstond in het islamitische Spanje.

Een van de eerste internationale meesters was de Fransman André Philidor, die in de 18e eeuw al geblinddoekt kon spelen.

In die tijd was de romantische speelstijl dominant, die bestond uit gewaagde aanvallen, schijnbewegingen en een dynamisch spel. Die ging later over in een meer technisch en strategisch spel.

In de 19e eeuw ontstonden de eerste schaakclubs en werden er lokale, nationale en internationale wedstrijden georganiseerd.

In de jaren 1970 werden de eerste schaakprogramma’s voor computers ontwikkeld, en in 1997 versloeg Deep Blue de toenmalige wereldkampioen Garri Kasparov.

Mahjong werd uitgevonden in China

• Oorsprong: Onbekend
• Plaats: China

Er is veel discussie over wanneer mahjong is uitgevonden. Volgens sommigen werd het spel uitgevonden door Confucius, die leefde in de 6e eeuw, terwijl het volgens anderen in de 19e eeuw werd uitgevonden door een Chinese officier.

Weer andere denken dat het gebaseerd is op het Chinese kaartspel hangend paard dat in de vroege Ming-dynastie (1358–1644) werd gespeeld.

Mahjong is een kansspel waarbij je om beurten combinaties maakt door stenen met verschillende waarden te pakken en de stenen die je niet nodig hebt weg te doen.

Het spel werd in 1949 in China verboden, omdat de communistische overheid dacht dat mahjong en andere kansspelen zouden leiden tot kapitalistische corruptie.

Het verbod werd pas in 1985 opgeheven en tegenwoordig wordt het spel in de hele wereld gespeeld.

In de 16e eeuw ontwikkeld in India en in de 20e eeuw naar de VS

• Oorsprong: Onbekend
• Plaats: India

In de 16e eeuw zat de Indiase keizer Akbar de Grote op een verhoogde troon van marmer en het spel pachisi te spelen, met 16 haremslavinnen op een enorm, rood met wit speelbord in de vorm van een kruis.

De keizer gebruikte schelpen als dobbelstenen om te bepalen hoeveel stappen een bepaalde slavin mocht zetten. De meisjes werden opgedeeld in twee teams, die probeerden om als eerste thuis te komen.

De regels lijken erg op die van mens-erger-je-niet, maar tegenwoordig gebruiken we dobbelstenen en pionnen in verschillende kleuren.

Pachisi komt oorspronkelijk dus uit India, terwijl mens-erger-je-niet begin 20e eeuw werd geïntroduceerd door de Duitser Joseph Friedrich Schmidt.

Het spel was een populair tijdverdrijf in de modderige loopgraven van de twee wereldoorlogen, toen Schmidt het spel uitdeelde aan Duitse veldhospitalen.

Schmidt noemde het spel Mensch ärgere Dich nicht. Tegenwoordig is het spel erg populair, vooral bij kinderen, omdat het relatief eenvoudig te spelen is.

Trivial Pursuit uitgevonden in de VS

• Oorsprong: 1979
• Plaats: VS

Tegen het einde van de jaren 1970 kregen de Canadezen Chris Haney en Scott Abbott het idee om hun eigen spel te ontwikkelen. Na een paar uur hadden ze het concept van Trivial Pursuit af, maar ze konden het zelf niet aan de man brengen.

Pas toen de spellenuitgever Selchow & Righter de rechten kocht, steeg de verkoop en groeide Trivial Pursuit uit tot een van de meest verkochte bordspellen ter wereld.

Quizspellen bestaan al sinds het einde van de 19e eeuw en later werden quizzen op radio en televisie razend populair.

Van sommige tv-programma’s zijn later weer bordspelen gemaakt. Maar het omgekeerde komt ook voor. In de jaren 1980-90 was Trivial Pursuit een televisieprogramma in de VS en Groot-Brittannië.