Weg met die beelden! Overal vallen historische helden

Engelse koopman werd doelwit van woede

Voor Bristol in Zuid-Engeland was Edward Colston eeuwenlang een held. Als hardwerkende koopman, parlementslid en filantroop had hij bij leven geld gegeven aan scholen en musea in het hele land en zich hard gemaakt voor onderwijs aan de armen.

Daarnaast had Colstons ondernemingszin Bristol in de 17e eeuw rijkdom gebracht, en na zijn dood werd er een standbeeld voor hem opgericht op een van de plaatselijke pleinen. Maar tijdens de Black Lives Matter-protesten in 2020 werd Colston aangevallen wegens zijn rol als slavenhandelaar: hij was vice-gouverneur van de Royal African Company, die het monopolie had op de Engelse handel in slaven.

In juni 2020 trokken demonstranten zijn standbeeld omver en gooiden het in de haven van Bristol. Het beeld is niet teruggeplaatst. Ook de concertzaal Colston Hall kreeg een andere naam en heet nu Bristol Beacon.

Edward Colston was een van de eerste Engelsen van wie de voorgeschiedenis opnieuw werd bekeken.

Amerikaanse held beklad

In de nacht van 17 op 18 juni 2020 staken demonstranten een beeld van de Amerikaanse volksheld George Washington in Portland, Oregon in brand en trokken het omver. Daarna spoten ze er teksten als ‘Black Lives Matter’ en ‘genocidale kolonist’ op.

George Washington, die de eerste president van de VS werd nadat hij de Amerikaanse rebellen in de Onafhankelijkheidsoorlog tegen de Britten naar de overwinning had geleid, werd van oudsher gezien als een man die altijd het beste voorhad met het land. Zo weigerde hij zich tot koning te laten kronen, maar voerde hij de traditie in dat een president slechts twee termijnen van vier jaar mag regeren, om te voorkomen dat de macht zou corrumperen.

Maar George Washington hield ook slaven – zoals de meeste rijke mensen in zijn tijd – en begon een oorlog tegen inheemse stammen in het noordwesten. Daarbij kwamen meer dan 1000 indianen om. De woede daarover ging in de zomer van 2020 ten koste van zijn standbeeld.

Zeevaarder werd symbool van kwaad

In 1492 spotte Christoffel Columbus vanaf zijn schip Santa María de Nieuwe Wereld, wat het startschot was voor de Europese kolonisatie van Amerika. 400 jaar moordden en plunderden Europeanen in Zuid- en Noord-Amerika. Ze dwongen de inwoners zich te kerstenen en introduceerden de Europese manier van leven op de nieuwe continenten.

De Europeanen brachten ook betere levensomstandigheden, welvaart en uiteindelijk vrede. Maar de demonstranten die in Noord- en Zuid-Amerika standbeelden van de Genuese ontdekkingsreiziger aanvielen, was het te doen om de Europese volkenmoord.

De woede was daarnaast getriggerd door verslagen over Columbus zelf, die geweld gebruikte tegen indianen en hen tot slaaf maakte. In totaal werden ruim 100 gedenktekens verwoest of beschadigd, en meerdere beelden zijn verwijderd uit het stadsbeeld.

Hoeder van democratie als racist bestempeld

In 1940, toen Groot-Brittannië nog het laatste bolwerk vormde tegen Hitlers troepen, inspireerde Winston Churchill de Europeanen met zijn wijze woorden en krachtige optreden om de strijd aan te gaan met de nazi’s. In de Tweede Wereldoorlog leidde Churchill zijn land en de geallieerden in een compromisloze strijd tegen Hitler.

Toch kwam een van de belangrijkste figuren uit de wereldgeschiedenis onder vuur te liggen. Tijdens de Black Lives Matter-demonstraties in 2020 werden in heel het voormalige rijk standbeelden beklad met teksten als ‘Churchill was een racist’.

Dat had te maken met Churchills verleden in Zuid-Afrika, waar hij uitspraken deed die erop duiden dat hij de Britten superieur achtte aan andere volken. Zo zei hij in 1937 dat hij niet vond dat de inheemse bevolking van Amerika en Australië kwaad was aangedaan, maar dat een beschaafder en wijzer ras hun plaats had ingenomen.

Congo was van de koning

In België en Afrika verwijderden de autoriteiten standbeelden van de Belgische koning Leopold II na de Black Lives Matter-protesten in 2020. Leopold, die regeerde van 1865 tot 1909, stichtte de Congo-Vrijstaat in Afrika. In dit land, dat in feite zijn privékolonie was, voerde hij mijnbouw en rubberwinning in. Hij verdiende er een fortuin aan.

De bevolking werd gedwongen om het gevaarlijke werk te doen, en Leopolds regime stond in het teken van systematische wreedheden, waaronder marteling, moord, ontvoering en amputatie van de handen bij mannen, vrouwen en kinderen die het rubberquotum niet haalden.

Leopolds daden werden zelfs in zijn eigen tijd al beschreven als ‘misdaden tegen de menselijkheid’, en historici schatten dat er circa vijf miljoen mensen zijn vermoord door zijn gouverneurs in Congo.

Ook voorvechter van vrede neergehaald

Decennialang was de Indiase advocaat Mahatma Gandhi een lichtend voorbeeld van vreedzaam protest. Hij organiseerde meerdere marsen tegen de Britse koloniale overheerser, die altijd in het teken stonden van geweldloos protest.

Als de politie de marcherenden met knuppels te lijf ging en er honderden gewond raakten, keerde Gandhi de andere wang toe. Foto’s van en verhalen over Britse soldaten die inbeukten op vreedzame demonstranten, stelden Groot-Brittannië in een slecht daglicht. In 1947 werd de kroonkolonie dankzij Gandhi onafhankelijk – zonder dat er een schot was gelost.

Maar Gandhi had ook een schaduwzijde: hij minachtte vrouwen en liet zich in de 21 jaar dat hij in Zuid-Afrika woonde racistisch uit over zwarte mensen.

Daarom zijn er in latere tijden wereldwijd standbeelden van Gandhi vernield.

VOC-gouverneur mag vooralsnog blijven

De Nederlandse koopman Jan Pieterszoon Coen werd eind 19e eeuw beschouwd als een nationale held. Hij was gouverneur-generaal van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) en behartigde de Nederlandse belangen in het Verre Oosten. Ook stichtte hij de stad Batavia in het toenmalige Nederlands-Indië.

Coen wordt echter ook bekritiseerd, onder meer om zijn gewelddadige optreden op de Banda-eilanden. In 1621 voerde hij een strafexpeditie uit tegen een van de eilanden, omdat de bewoners nootmuskaat leverden aan de Engelsen. Dat was door de VOC verboden. Duizenden Bandanezen kwamen om.

Nadat er in 1893 in Hoorn een standbeeld van Jan Pieterszoon Coen werd geplaatst, was dat direct omstreden en de laatste jaren zwelt die kritiek weer aan. Toen het beeld in 2011 per ongeluk door een kraanwagen omver werd geduwd, was even onduidelijk of het zou worden hersteld. Inmiddels staat het er weer, voorzien van een plaquette waarop ook de schaduwzijde wordt benoemd.

Vrouwen krijgen een plek

Terwijl sommige standbeelden moeten verdwijnen, verrijzen er andere. Zoals het beeld van de Britse Mary Wollstonecraft, dat in november 2020 in Londen werd onthuld.

Wollstonecraft was een Britse schrijfster in de 18e eeuw en een van de meest prominente voorvechters van vrouwenrechten. In haar tijd stond ze echter vooral bekend om haar vele relaties met mannen. Maar door haar ideeën en vrije leven wordt ze nu beschouwd als een van de eerste feministische filosofen.

Mary Wollstonecraft stierf op 38-jarige leeftijd in het kraambed, maar schreef meerdere romans, artikelen, een reisverslag, een stuk over de Franse Revolutie en een kinderboek. A Vindication of the Rights of Woman (1792) is haar bekendste werk. Hierin betoogt ze dat vrouwen niet inherent inferieur zijn aan mannen – dat lijkt alleen maar zo doordat vrouwen geen opleiding krijgen. Ze stelt voor zowel mannen als vrouwen te behandelen als rationele wezens, en ziet een sociale orde voor zich gebaseerd op het verstand.