Oscar Wilde gaf victoriaanse tijd kleur

Oscar Wilde was vastbesloten om Paters motto te volgen om ‘te branden met een edelsteenachtige vlam’ – om het leven ten volle te leven.

’s Avonds hield hij graag soirees in zijn kamer in Oxford, waar hij kwinkslagen ten beste gaf onder het genot van tabak en overvloedige hoeveelheden gin- en whiskycocktails in Venetiaanse glazen.

De kamer was rijkelijk versierd met kunstvoorwerpen, en Wilde werd bekend om zijn gevatte opmerking: ‘O, kon ik mijn blauwe porselein maar waarmaken!’

En dat lukte hem wel. Wilde verruilde zijn Ierse accent voor upper class-Engels en ging uitbundige kleren dragen, zoals een opvallend geel vest, een rijbroek, zijden kousen en een pauwenveer op zijn hoed met grote rand.

Wilde maakte zo’n werk van zijn imago als elegante levensgenieter dat zijn medestudenten zich afvroegen of hij zijn tentamens wel zou halen.

Maar Oscar Wilde slaagde niet alleen, hij studeerde zelfs cum laude af en won in 1878 een felbegeerde prijs met zijn gedicht Ravenna.

De charmante en geestige Wilde werd al snel zo gevierd dat zelfs de prins van Wales hem opzocht, want ‘als je Wilde niet kende, kende je niemand’.

Naast zijn extravagante sociale leven schreef Wilde zijn beroemdste werken in slechts vijf jaar, waaronder zijn enige roman, The Picture of Dorian Gray uit 1890.

Wilde schreef het liefst komedies en toneelstukken, waarin hij de dubbele moraal van de victoriaanse maatschappij aan de kaak stelde met een mix van satire en poëzie.

Een van zijn vrienden zou hebben gezegd dat ‘een klucht als een mozaïek moet zijn,’ waarop Oscar Wilde riposteerde: ‘Nee, het moet als een pistoolschot zijn.’ En op wie het pistool was gericht, was altijd duidelijk.

Dat gold ook voor de komedie The Importance of Being Earnest uit 1895, die wordt gezien als Oscar Wildes grootste meesterwerk.

Hierin legt hij met bijtende humor het snobisme, de hypocrisie en de absurditeit bloot van het gebruik van namen en titels om iemands waarde aan af te lezen.

In de komedie speelt Wilde met de dubbelzinnigheid van het woord earnest: als variant van de naam Ernest, in de betekenis ‘oprecht’, en als victoriaans slang voor homoseksueel.

In die tijd werden seksuele handelingen tussen personen van hetzelfde geslacht gezien als onnatuurlijk, en op homoseksualiteit stonden strenge straffen, tot en met de doodstraf aan toe.

Wilde schreef later over het werk dat het veel van hemzelf bevatte:

‘Basil Hallward is wie ik denk dat ik ben. Lord Henry is wat anderen van me denken. En Dorian is wie ik wil zijn.’

Tot in de jaren 1930 gebruikten Britse havenarbeiders ‘Oscar’ als aanduiding voor een homoseksuele man.

Wilde zou dat helemaal niet erg gevonden hebben, omdat het zijn levensmissie was om conventies en conservatisme uit te dagen.

Volgens zijn vrienden was Oscar Wilde zelf de laatste die ontdekte dat hij homo was. Wildes kleinzoon Merlin Holland, die zijn biografie schreef, analyseerde briefwisselingen uit Wildes jonge jaren en vond alleen voorbeelden van geflirt met en verliefdheid op vrouwen.

In 1884 trouwde Oscar Wilde met Constance Lloyd, de dochter van een prominente Ierse advocaat. Ze kregen twee kinderen: Cyril in 1885 en Vyvyan in 1886.

In brieven beschrijft Oscar Wilde zijn huwelijk als gelukkig, en volgens Holland waren er geen aanwijzingen dat hij zich destijds bewust was van de homoseksualiteit die later zo veel gevolgen voor hem zou krijgen.

In het victoriaanse Engeland kwamen mannen uit de hogere klassen in gentlemen’s clubs bijeen om zaken te doen en te roddelen, dus de brief was een oorlogsverklaring die niet onbeantwoord kon blijven – al was het scheldwoord voor homoseksueel, sodomiet, dan verkeerd gespeld.

Oscar Wilde, op het hoogtepunt van zijn populariteit en misschien wel in een succesroes, besloot de markies aan te klagen wegens smaad – met desastreuze gevolgen.

Vanwege de talloze getuigen die vertelden over Wildes losbandigheid en relaties met mannen, verloor Wilde de zaak en zat hij kort daarna zelf in het beklaagdenbankje op beschuldiging van homoseksualiteit en immoraliteit.

In zijn lange verdedigingstoespraak beweerde hij dat zijn relatie met deze mannen puur vriendschappelijk was. En in antwoord op de aantijging dat zijn geschriften bol stonden van homo-erotiek en losbandigheid, hield hij vol dat kunst onmogelijk moreel of immoreel kon zijn – in dat geval zouden Plato en Shakespeare ook straf verdienen!

Maar het mocht niet baten. Oscar Wilde werd veroordeeld tot twee jaar dwangarbeid – een straf die de markies nog veel te mild vond.

Wilde verloor de moed: ‘Ik schreef toen ik het leven nog niet kende. Nu ik de zin van het leven ken, heb ik niets meer om te schrijven.’

Op 30 november 1900 overleed Oscar Wilde in een hotelkamer in Parijs na een korte, pijnlijke ziekte. Het gonsde meteen van de geruchten over ‘de ziekte van de decadenten’: syfilis, wat niet ondenkbaar zou zijn geweest gezien het leven dat Wilde geleefd had.

De werkelijkheid was echter prozaïscher. Volgens moderne artsen liep Oscar Wilde eerst een ernstige oorontsteking en vervolgens hersenvliesontsteking op, waaraan hij bezweek.

Oscar Wildes laatste woorden pasten bij zijn compromisloze toewijding aan de esthetiek. Toen hij wist dat hij ging sterven, viel zijn oog op het lelijke behang en hij merkte tussen de stuiptrekkingen door op: ‘Een van ons moet sterven.’

Wilde kreeg een sobere begrafenis in een gehuurd graf buiten de muren van Parijs. Pas negen jaar later, toen zijn schulden waren afbetaald door de verkoop van zijn werken, kon zijn vriend Robert Ross hem laten verhuizen naar zijn huidige plek op de Père-Lachaise-begraafplaats in Parijs.