Jane Austen: Romanticus pur sang stierf als oude vrijster

Jane Austen werd op 16 december 1775 geboren in het afgelegen dorpje Steventon in Hampshire, Zuid-Engeland. Haar ouders, de predikant George Austen en zijn vrouw Cassandra Leigh, kregen acht kinderen – zes jongens en twee meisjes.

Jane had een gelukkige jeugd. Haar vader was – voor die tijd – progressief in zijn opvoeding en stimuleerde al zijn kinderen om hun talenten te ontwikkelen.

Als kind zat Jane al het liefst in de bibliotheek van haar vader, waar ze uren kon doorbrengen in het gezelschap van de boeken.

Behalve dat ze veel las, bestudeerde het meisje ook graag de wereldbol van haar vader, terwijl ze ervan droomde om de wereld te zien. Daarnaast vond Jane de microscoop interessant. Ze kon dagen bezig zijn met het onderzoeken van beestjes en planten die ze zelf verzamelde.

De bibliotheek was de plek waar Jane Austen haar eerste teksten schreef: gedichtjes, korte verhalen en zelfs de aanzet tot een roman, die ze Elinor and Marianne noemde.

De roman, die in 1795 af was, gaat over de twee zussen Elinor en Marianne, die zich respectievelijk laten leiden door hun verstand en hun gevoel. Het boek zou een cruciale rol gaan spelen in de carrière van Jane Austen.

Jane Austen bleef haar leven lang wonen in haar ouderlijk huis in Hampshire en ging zelden op reis. Veiligheid was belangrijk voor haar, en hoewel ze nu een van de beroemdste vrouwelijke schrijvers uit de literatuurgeschiedenis is, waren haar verhalen jarenlang alleen bekend bij haar familie.

Want in eerste instantie schreef Jane haar teksten puur om ze na het avondeten voor te lezen aan haar familie, als een vorm van vermaak.

Haar zus Cassandra vertelde later hoe het gezin ’s avonds verwachtingsvol rond de haard ging zitten, waarna Jane met een ernstig gezicht haar keel schraapte en begon voor te lezen.

Hoewel de verhalen op-en-top romantisch zijn, had Jane zelf nooit de liefde gekend. Maar dat veranderde toen ze 20 jaar was en er een jongeman uit Ierland op bezoek kwam in een naburige parochie.

De man heette Tom Lefroy, en in haar brieven aan haar zus Cassandra schreef Jane hoe gecharmeerd ze van hem was en dat ze spoedig een aanzoek verwachtte.

Maar daar zou het niet van komen. Jane en Tom hadden geen van beiden geld en waren dus niet geschikt als huwelijkspartners. De familie Lefroy stuurde Tom weg voordat er over trouwen kon worden gepraat.

Hoewel de bronnen schaars zijn, denken historici dat Janes hart gebroken werd door deze affaire en dat ze er nooit overheen kwam.

Kort daarna wijdde ze zich weer aan het schrijven en begon ze aan een roman met de werktitel First Impressions, eerste indrukken. Het verhaal gaat onder meer over de jonge Elizabeth Bennet, die een slechte eerste indruk krijgt van de trotse Mr. Darcy.

Toen Janes vader het manuscript had gelezen, schreef hij in 1796 een aanbevelingsbrief aan uitgever Thomas Cadell in Londen. Er kwam geen antwoord, en Jane gaf haar droom om gepubliceerd te worden op.

Nadat Jane Austen haar grote liefde had verloren en was afgewezen door de uitgeverij, kwam het schrijven een tijdlang op een laag pitje te staan. Ze werkte af en toe nog aan haar eerdere manuscript Elinor and Marianne, dat ze had omgedoopt tot Sense and Sensibility.

Pas na 14 jaar, in 1810, liet ze haar broer anoniem een manuscript insturen naar uitgeverij Egerton in Londen.

Tot blijdschap van het hele gezin liet de uitgever weten dat Sense and Sensibility was geaccepteerd.

De voorwaarden waren dat de schrijver anoniem bleef en dat het boek in commissie zou worden verkocht, wat betekende dat Jane Austen zelf de drukkosten moest betalen. De verkoopprijs werd vastgesteld op 15 shilling.

Toen het boek eindelijk uitkwam, kreeg het goede kritieken.

‘Voor een eerste productie heeft dit werk aanzienlijke kwaliteit en bevat het een aantal originele, frappante observaties over het leven en de moraal,’ schreef het tijdschrift Critical Review.

Het boek sloeg ook aan bij de lezers en verkocht zo goed dat er een tweede oplage kwam.

Het succes gaf de inmiddels 36-jarige Austen zelfvertrouwen. Ze had ruim 100 pond verdiend (zo’n 11.500 euro nu) en begon met het bewerken van haar tweede roman, Pride and Prejudice.

Tijdens haar leven werden Austens romans niet als literaire meesterwerken beschouwd. De recensenten zagen ze vooral als vermaak voor vrouwen.

Maar gaandeweg kreeg Jane Austen erkenning als een van de belangrijkste schrijvers uit de geschiedenis.

Begin 19e eeuw waren literaire personages nogal eendimensionaal – goed of slecht. Maar Austen had een scherp oog voor de menselijke natuur en kon complexe persoonlijkheden beschrijven, die zich in de loop van de roman ontwikkelen.

Daarnaast schreef ze levendig en liet ze het verhaal leiden door de dialogen. Austens boeken bevatten heel weinig beschrijvingen van de natuur, de omgeving en de mensen. Het verhaal komt tot leven door de gesprekken tussen de personages, en haar boeken doen in veel opzichten denken aan een filmscript.

Mogelijk werd Jane Austen zo goed in het schrijven van dialogen doordat ze haar verhalen schreef om ze voor te lezen aan haar familie.

Austen staat ook bekend om haar sterke vrouwelijke personages, die de traditionele man-vrouwrollen in de 19e eeuw uitdaagden. Haar romans gaan vaak over vrouwen die op zoek zijn naar hun plek in de wereld, zowel financieel als emotioneel, en die worstelen met de verwachtingen van de maatschappij.

‘Hoe meer ik de wereld leer kennen, des te vaster ben ik overtuigd dat ik nooit een man zal ontmoeten die ik werkelijk liefhebben kan.’

Dat schreef Jane Austen in Sense and Sensibility, en die woorden zouden zo op haarzelf kunnen slaan.

Hoewel er veel is gespeculeerd over haar onbekende liefdesleven, trouwde Jane Austen nooit. En er zijn maar heel weinig bronnen die ons meer inzicht kunnen geven in haar gevoelsleven.

Een van die zeldzame bronnen is een brief aan haar zus Cassandra, die Jane Austen schreef toen Tom Lefroy nog in de naburige parochie verbleef.

In de brief, die dateert van 9 januari 1796, schrijft Austen:

‘Het stemt me heel verdrietig dat hij niet terugkomt, en nog verdrietiger dat ik hem niet morgen of vandaag zal zien.’

‘Ik heb er schoon genoeg van om over hem te schrijven; ik geloof dat ik al een week lang nergens anders over heb geschreven, en daarom denk ik dat ik zijn naam nooit meer zal noemen.’

Een van de kenmerken van Austens werk zijn de sterke vrouwelijke personages. Daardoor hebben recensenten en feministen haar wel een van de eerste feministen genoemd.

De boeken van Jane Austen bevatten veel elementen die je als feministisch kunt beschouwen. Zo zijn haar vrouwelijke hoofdpersonen vaak intelligent, vaardig en daadkrachtig, en die eigenschappen zag je begin 19e eeuw niet vaak bij vrouwen in de literatuur.

Elizabeth Bennet uit Pride and Prejudice en Elinor Dashwood uit Sense and Sensibility nemen allebei actief verantwoordelijkheid voor hun eigen leven en hun huwelijkspartner. Zo vormen ze een sterk tegenwicht tegen de mannelijke personages in de boeken.

Jane Austen had zes broers en één zus, Cassandra, met wie ze heel hecht was. Cassandra was haar leven lang Janes beste vriendin en steunpilaar.

In haar romans gebruikte ze de ervaringen uit haar eigen gezin, en haar bekendste werken, zoals Pride and Prejudice en Sense and Sensibility, gaan dan ook over thema’s als familie, liefde en huwelijk.

Van brieven tussen Austens broers en zussen weten we dat het gezin dol was op Jane Austen, die ze beschreven als ‘schrander, opmerkzaam en bijzonder geestig’.

In een latere brief, die is geschreven na het overlijden van Jane Austen, noemt Cassandra haar jongere zus ‘ongeëvenaard in haar intelligentie, humor en observatievermogen’.

Ook haar broers en haar ouders onderkenden haar talent. Ze moedigden Jane Austen aan om haar literaire ambities waar te maken en hielpen haar om de publicatie van haar vroege werken te financieren.

Een van de beroemdste personages uit de literatuurgeschiedenis is Mr. Darcy, uit de roman Pride and Prejudice van Jane Austen.

Mr. Darcy is een rijke, trotse aristocraat uit een vooraanstaande familie en de hoofdpersoon van de romantische plot van het boek.

In het begin is Mr. Darcy arrogant en snobistisch en moeilijk in de omgang. Maar hij maakt in de loop van het verhaal een flinke ontwikkeling door, wat erg ongebruikelijk is voor romans in die tijd.

In 1816 werd Jane Austen ernstig ziek. Ze was heel moe, had koorts en rugpijn. En hoewel ze aan een nieuwe roman was begonnen, putte de ziekte haar zozeer uit dat ze die niet kon afmaken.

Toen ze in april 1817 achteruitging, maakte ze haar testament op. Ze was toen al een jaar ziek en begon te beseffen dat ze niet lang meer te leven had. Op 18 juli 1817 overleed Jane Austen op 42-jarige leeftijd, vermoedelijk aan borstkanker.

Cassandra was erbij toen haar zus stierf. Ze sloot Janes ogen en knipte een paar haarlokken af om die te bewaren.

‘Ik ben een schat verloren. Zo’n zus, zo’n vriendin zou ik nooit weer krijgen. Ze was de zon van mijn leven, die elk plezier verguldde, elk verdriet verlichtte. Ik was een open boek voor haar, en het is alsof ik een deel van mezelf ben kwijtgeraakt,’ schreef ze intens verdrietig over Jane, die werd begraven in de kathedraal van Winchester.