Frida Kahlo zette haar leed om in kunst

Op 17 september 1925, de dag na de viering van de Mexicaanse onafhankelijkheid van Spanje, stapt de 18-jarige Frida Kahlo in een schoolbus naar de Escuela Nacional Preparatoria in Mexico-Stad.

De reis naar de hoofdstad vanuit de buitenwijk Coyoacán, waar de jonge vrouw in een bescheiden huis woont met haar ouders en zussen, duurt een uurtje.

Al van jongs af aan wil Frida medicijnen studeren. Maar na vandaag kan ze dat op haar buik schrijven.

Tijdens de rit wordt de schoolbus aangereden door een tram.

De bus ligt totaal in de prak, en tijdens de botsing boort een ijzeren staaf zich in het onderlichaam en de ruggengraat van Frida.

‘Die dag verloor ik mijn maagdelijkheid,’ zei Frida Kahlo later.

De botsing is zo heftig dat Frida Kahlo al haar kleren verliest.

Naakt en bloedend crepeert ze van de pijn, waarna twee mannen haar in veiligheid brengen.

Een ambulance brengt Frida naar een ziekenhuis in de buurt, waar ze een maand lang zweeft tussen leven en dood.

Frida overleeft niet alleen het verkeersongeluk, maar het wekt ook de kunstenaar in haar tot leven. Zoals ze in haar dagboek schrijft:

‘Ik had nooit aan schilderen gedacht tot 1926, toen ik in bed lag na het verkeersongeluk. Ik verveelde me dood met mijn gipskorset, dus ik dacht dat ik iets moest doen. Ik stal wat olieverf van mijn vader (...) en toen begon ik te schilderen.’

Het ongeluk was niet de eerste keer dat Frida Kahlo te maken kreeg met pijn en ziekte.

Ze was geboren met een open rug, een misvorming van de wervelkolom die ook misvormingen aan de voeten kan veroorzaken. Dat was het geval bij Frida Kahlo.

Op haar zesde kwam de volgende klap: ze kreeg polio. Na de virusinfectie was haar rechterbeen zwakker en korter dan het linker. Daarom ging ze schoenen dragen met speciale inlegzolen.

Maar Frida bleef niet bij de pakken neerzitten. Toen ze na het verkeersongeluk uit het ziekenhuis mocht, zocht ze de grootste schilder van Mexico, Diego Rivera, op en vroeg hem om zijn eerlijke mening over haar schilderijen.

Rivera was vooral bekend om zijn muurschilderingen in Mexico-Stad die de Mexicaanse cultuur verheerlijkten. Hij was ook een beruchte rokkenjager.

Rivera zag iets bijzonders in de schilderijen van Kahlo en moedigde haar aan om van de kunst haar werk te maken. Hij was gefascineerd door de jonge vrouw die voor hem stond – vooral door haar wenkbrauwen.

‘Ze leken op de vleugels van een merel, waarvan de zwarte bogen twee buitengewoon bruine ogen omlijstten,’ schreef Diego Rivera in zijn autobiografie.

De twee begonnen een relatie, en in 1929 trouwde het stel voor de wet. Frida Kahlo was toen 22 jaar oud. Diego Rivera was 42 en had drie ex-vrouwen en evenveel kinderen.

Eerst waren Kahlo’s ouders tegen het huwelijk van hun dochter met de veel oudere en gezette bohemien.

Volgens haar moeder waren ze als een ‘olifant en een duif’, maar net als hun dochter lieten de ouders zich al snel inpakken door Diego’s charme.

Vanaf het begin van haar carrière in de kunst maakten Kahlo’s fysieke uitdagingen deel uit van haar expressie.

Door steeds op zichzelf en haar lijden te focussen, creëerde Frida Kahlo enkele van de meest persoonlijke schilderijen uit de moderne kunstgeschiedenis. En ze gaf de wereld een onverbloemd kijkje in de meest intieme wereld van de vrouw. Dit was ongehoord in haar tijd.

Dankzij deze uitzonderlijke moed is Frida Kahlo vandaag de dag een feministisch icoon.

Maar de schilderijen vertellen niet alleen over lijden en pijn, ze getuigen ook van haar ontembare vechtlust en haar enorme honger naar het leven dat haar zo vaak pijn deed.

In een interview uit 1943 beschreef Diego Rivera zijn vrouw:

‘Frida is uniek in de kunstgeschiedenis, bereid om haar borstkas en hart open te scheuren om de biologische waarheid te bereiken en te verbeelden hoe die voor haar voelt.’

Diego Rivera’s bewondering voor Frida Kahlo weerhield hem er niet van om in 1934 een relatie te beginnen met Frida’s zus Cristina.

‘Als ik van een vrouw hield,’ schreef Rivera, ‘werkte het zo dat hoe meer ik van haar hield, hoe meer pijn ik haar wilde doen. Frida heeft ongetwijfeld het meeste geleden onder deze akelige eigenschap.’

Diego’s affaire met Cristina Kahlo zou het leven van Frida Kahlo veranderen.

De jonge bruid die haar man bewonderde, groeide uit tot een complexere vrouw die niet langer slechts een mooi aanhangsel van haar ‘belangrijke’ man wilde zijn.

Ze wilde onafhankelijk zijn. En naarmate ze zelfstandiger werd, bloeide haar kunst op.

Eind jaren 1930 zorgde een vriend, de surrealistische kunstenaar André Breton, ervoor dat haar werk in de VS en Europa tentoongesteld werd.

Het was geen vriendendienst: Breton wilde oprecht graag de schilderijen van Frida Kahlo onder de aandacht van het publiek brengen.

‘Geen kunst is zo exclusief vrouwelijk als die van haar. Om zo verleidelijk mogelijk te zijn, moet de kunst afwisselend volkomen puur en volkomen verdorven zijn. Als een zijden lint om een bom,’ zei André Breton in 1939.

Frida Kahlo werd aangeduid als surrealist, maar later nam ze afstand van dat etiket. Zoals ze in haar dagboek schreef:

‘Ze dachten dat ik een surrealist was, maar dat was niet zo. Ik heb nooit mijn dromen geschilderd. Ik heb mijn werkelijkheid geschilderd.’

Eind jaren 1930 werd de werkelijkheid van Frida Kahlo – opnieuw – verbrijzeld. Diego Rivera vroeg een scheiding aan omdat hij naar eigen zeggen ‘niet in staat was om aan één vrouw tegelijk gebonden te zijn’.

Frida Kahlo en Diego Rivera kwamen er echter al snel achter dat ze niet zonder elkaar konden.

Hun gedeelde liefde voor Mexicaanse kunst, hekel aan middelmatigheid en vooral hun respect voor elkaars kunst hadden een band geschapen die zelfs een reeks affaires niet kon verbreken.

Het paar trouwde opnieuw op 8 december 1940, maar deze keer stelde Frida Kahlo enkele voorwaarden: zo wilde ze in haar eigen levensonderhoud voorzien met de inkomsten uit de verkoop van haar schilderijen.

In deze tijd kreeg ze de kans om te exposeren in belangrijke steden als New York, Boston en Parijs, en haar werk werd de hemel in geprezen in verschillende kunsttijdschriften.

Een van haar andere voorwaarden aan Diego was dat ze geen seksuele relatie met elkaar mochten hebben.

Dit betekende echter niet dat Frida Kahlo haar liefdesleven opgaf. Tot aan haar dood had ze talloze affaires met zowel mannen als vrouwen – onder wie naar verluidt de zwarte Amerikaanse danseres en zangeres Josephine Baker.

Diego Rivera had geen moeite met de voorwaarden van Frida omdat, zoals hij in zijn autobiografie schreef, ‘ik zo blij was Frida terug te hebben dat ik bereid was met alles in te stemmen’.

In de jaren 1940 exposeerde Frida Kahlo volop in de VS, Europa en Mexico en begon ze breed erkenning te krijgen voor haar kunst.

Haar brutaal eerlijke zelfportretten waren anders dan alle andere in die tijd. Ze zaten vol krachtige symbolen uit de Mexicaanse cultuur en natuur, maar ook uit het socialisme, waar zowel Frida als Diego aanhangers van waren.

De worstelende revolutionair was nog een van de rollen die Frida Kahlo zichzelf toedichtte – samen met de lijdende vrouw, de verlaten echtgenote, de kinderloze vrouw en de verleidelijke minnares.

Terwijl Frida Kahlo roem oogstte als kunstenares, ging het bergafwaarts met haar gezondheid.

Kahlo liet in totaal 28 korsetten maken – één met stalen baleinen, drie van leer en de overige van gips. Die veroorzaakten enorm veel ongemak. Als ze ze droeg, kon ze niet rechtop zitten of achterover leunen.

In 1944 werd de pijn in haar voet en wervelkolom erger, en een botchirurg schreef volledige rust en een korset met stalen baleinen voor. Een tijdlang verlichtte dat haar pijn. Maar als ze het korset niet droeg, had ze het gevoel dat ze niet kon zitten of lopen. Ze had geen eetlust en verloor 6 kilo in zes maanden.

Tijdens haar laatste grote operatie in 1953 liet Kahlo haar rechterbeen boven de knie amputeren. Omdat ze na de operatie veel last had van de medicatie, schilderde ze maar sporadisch en met grove penseelstreken.

Voor de buitenwereld leek het goed te gaan tussen haar en Diego Rivera ondanks de slopende ziekte en zijn affaires, maar achter de schermen voelde Frida Kahlo zich ellendig.

‘Als ik alleen was met Frida, vertelde ze me hoe ongelukkig ze was met Diego. Ze heeft nooit geleerd om zijn uitspattingen te verdragen. Ze werd elke keer gekwetst en leed tot de dag dat ze stierf,’ zei haar vriendin Ella Wolfe.

In haar dagboek beschreef Frida Kahlo wat de amputatie van haar been de laatste maanden met haar deed:

‘Het heeft me eindeloos leed berokkend en soms verloor ik bijna mijn verstand. Ik wil nog steeds het liefst zelfmoord plegen, meer dan wat dan ook. Alleen Diego weerhoudt me ervan, want in mijn ijdelheid denk ik dat hij me zal missen.’

Op 13 juli 1954 overleed Frida Kahlo op 47-jarige leeftijd in haar bed. De officiële doodsoorzaak was longontsteking, maar er is wel gesuggereerd dat ze zelfmoord pleegde.

Het laatste wat ze in haar dagboek schreef waren de woorden: ‘Ik hoop dat het einde aangenaam zal zijn – en ik hoop dat ik nooit meer terugkom.’

Maar dankzij haar kunst werd ze onsterfelijk: haar schilderijen zijn nog steeds te bewonderen in musea over de hele wereld. En hoewel haar man zijn jonge echtgenote overleefde, kreeg Frida toch het laatste woord.

In 2019 werd haar schilderij Diego en ik uit 1949 op een veiling verkocht voor 35 miljoen dollar. Hiermee was het zelfportret in één hamerslag het duurste Latijns-Amerikaanse kunstwerk uit de geschiedenis – heel wat meer dan Diego Rivera’s Los Rivales uit 1931, dat voor ‘slechts’ 10 miljoen dollar werd verkocht.