Edgar Allan Poe: Meester van het duister spreekt nog in raadselen

Edgar Allan Poe werd in 1809 geboren in Boston als zoon van twee rondreizende acteurs. En al vroeg in Poe’s leven begon de ellende die hem zijn leven lang achtervolgde, en die een stempel drukte op zijn werken.

Dat gebeurde toen zijn moeder in 1811 stierf aan tuberculose. De vader van Poe, die aan de drank was, had het gezin toen al verlaten, dus de tweejarige Poe was alleen op de wereld.

Kennissen van zijn moeder uit de theaterwereld zorgden er echter voor dat hij in huis werd genomen door de tabakshandelaar John Allan en diens vrouw Frances uit Richmond. En dat leek Poe’s redding: John Allan was rijk, en het gezin kwam niets tekort.

De relatie met zijn pleegvader werd echter steeds stroever naarmate Poe ouder werd. John Allan wilde graag dat Poe zijn zaak zou overnemen, maar daar had de jongeman helemaal geen trek in. Zijn passie lag op het vlak van literatuur en poëzie.

Op zijn 17e begon hij aan een studie taal en literatuur aan de universiteit van Virginia. Zijn medestudenten kwamen uit de rijkste families van de staat, en het zakgeld dat Poe meekreeg, was niet genoeg om hun extravagante levensstijl te kunnen volgen.

Al na een jaar werd Poe van de universiteit getrapt omdat hij gokschulden had. John Allan werd woedend en draaide de geldkraan dicht.

Uit wanhoop meldde hij zich in 1827 bij het leger onder de naam Edgar A. Perry om zijn schuldeisers af te schudden. Toen hij in Charleston, South Carolina gestationeerd was, sloeg de rampspoed weer toe: zijn pleegmoeder Frances stierf.

Twee jaar na de dood van Frances schreef Poe het gedicht dat later Alone werd genoemd, waarin hij uiting gaf aan zijn verdriet en gevoel van eenzaamheid. Poe beschreef de dood van zijn pleegmoeder als ‘een verlies dat nooit goedgemaakt kan worden’.

Op dat moment kon Poe zijn militaire carrière al op zijn buik schrijven, want het leger stuurde hem weg wegens plichtsverzuim. En zijn pleegvader John Allan, die met zijn hand over zijn hart had gestreken en Poe’s opleiding aan de militaire academie in West Point had betaald, trok zijn handen nu definitief af van zijn pleegzoon.

In 1833 stuurde Poe de novelle MS. [Manuscript] Found in a Bottle naar de Baltimore Saturday Visitor, wat hem 50 dollar opleverde. Twee jaar later werd hij aangenomen door de Southern Literary Messenger als recensent en schrijver.

Die baan raakte hij echter weer kwijt, vermoedelijk vanwege drankmisbruik. Daarna trok Edgar Allan Poe naar New York, waar hij aan de schrijverscarrière begon die hem beroemd maakte.

Toen Edgar Allan Poe de novelle The Murders in the Rue Morgue schreef, introduceerde hij het personage C. Auguste Dupin. De literaire wereld zou nooit meer hetzelfde zijn.

Dupin is een intelligente privédetective, die met zijn logische en analytische denkvermogen de bewijzen tegen de dader afleidt uit de kleinste aanwijzingen. In 1841 werd de novelle gedrukt in Graham’s Magazine, waar Poe redacteur van was, en de lezers smulden van wat nu te boek staat als het eerste detectiveverhaal.

Collega-schrijver Arthur Conan Doyle was gefascineerd door het karakter, dat hij model liet staan voor de bekendste detective van allemaal, Sherlock Holmes. Conan Doyle schreef: ‘Edgar Allan Poe heeft meer gedaan voor het misdaadgenre dan wie ook.’

Poe zelf haalde de inspiratie voor zijn personage uit een van de meest kleurrijke persoonlijkheden van zijn tijd: François-Eugène Vidocq.

In zijn jonge jaren was Vidocq een kruimeldief en een vechtersbaas met de bijnaam ‘het Wilde Zwijn’ en draaide hij regelmatig de bak in. Maar op zijn 35e was hij zijn wilde leven zat en ging hij het rechte pad op. Hij wendde zijn intelligentie aan om de grootste criminoloog en detective van Frankrijk te worden – het voorbeeld voor de fictieve Dupin.

Edgar Allan Poe was een veelschrijver die allerlei genres aanstipte in zijn veel te korte leven: poëzie, literatuur, analyserende essays en recensies.

Vooral als recensent was hij beroemd en berucht. Hij liet niets heel van andere grote schrijvers van zijn tijd, zoals Charles Dickens en Nathaniel Hawthorne, wat hem de bijnaam Tomahawk Man (man met de bijl) opleverde.

Maar Edgar Allan Poe had meer in zijn mars. Hij stond ook bekend als een visionair redacteur met een groot inzicht in literatuur, die nieuwe talenten graag de kans gaf om hun werk te laten publiceren.

Zijn eigen doorbraak beleefde hij in 1845 met het epische gedicht The Raven, dat op 29 januari werd afgedrukt in de krant New York Evening Mirror. The Raven gaat over een man die gekweld wordt door verdriet over het verlies van zijn geliefde Leonore.

Tijdens een lange, slapeloze nacht krijgt hij bezoek van een sprekende raaf, die hem tot krankzinnigheid drijft door al zijn hoopvolle vragen af te doen met het antwoord nevermore (nooit meer). Het zwarte, intense gedicht werd een bestseller en leverde Poe een plaats in de literatuurgeschiedenis op.

Beroemd werd hij er wel mee, maar rijk niet. Poe kreeg maar 9 dollar voor The Raven, iets meer dan 250 euro nu.

Bovendien kondigde het gedicht op profetische wijze de volgende mokerslag in het leven van Poe aan: de dood van zijn vrouw.

Gearrangeerde huwelijken tussen neef en nicht waren niet ongebruikelijk in Poe’s tijd: in sommige kringen gold het als een praktische manier om bezittingen in de familie te houden.

Toch fronste de gegoede burgerij haar wenkbrauwen toen Edgar Allan Poe met zijn nicht Virginia Clemm trouwde. Virginia was pas 13, Poe was 27. Virginia moest dan ook over haar leeftijd liegen: op de huwelijksakte staat te lezen dat ze 21 was.

Volgens sommige Poe-kenners ging het om een verstandshuwelijk en leefden ze platonisch samen, bijna als broer en zus. Andere bronnen melden echter dat Edgar Allan Poe tot over zijn oren verliefd was op Virginia en dat ze de liefde van zijn leven was.

Het staat in ieder geval vast dat ze Poe zeer dierbaar was. In zijn brieven beschreef de auteur haar als de ‘allerliefste’ en ‘mijn enige liefde’, en hij maakte zich steeds meer zorgen over haar gezondheid toen ze begin jaren 1840 bloed begon op te hoesten. De gevreesde ziekte tuberculose zou voor de derde keer het leven van Edgar Allan Poe op zijn kop zetten.

Poe beschreef het lijden van Virginia later als ‘een serie van bijna dagelijkse aanvallen van bloedende longen’.

Ze werd steeds afhankelijker van morfine en andere pijnstillers, en op 30 januari 1847 overleed Virginia op 24-jarige leeftijd. In een brief schreef Poe: ‘Haar dood heeft me krankzinnig gemaakt, slechts afgewisseld door lange perioden van vreselijk verstand.’

Edgar Allan Poe kon zich nooit over de dood van Virginia heen zetten en zocht steeds vaker troost in de drank. Daarnaast gebruikte hij grote hoeveelheden laudanum, een pijnstiller met opium.

Dat tastte zijn gezondheid, die al niet al te best was, verder aan. Edgar Allan Poe kreeg nooit een echte diagnose, maar beschreef zijn gemoedstoestand zelf als ‘kwetsbaar’. In zijn brieven en dagboeken somt hij allerlei kwalen op, van hallucinaties en paranoia tot hoesten, ademnood en pijn op de borst.

Meerdere moderne experts hebben geprobeerd een diagnose te stellen op basis van de woorden van Poe zelf en wat anderen over hem zeiden. Ze herkennen symptomen van depressie, en volgens sommige Poe-kenners had hij een bipolaire stoornis.

Zijn verslaving was hoogstwaarschijnlijk doorslaggevend voor de veel te vroege dood van Edgar Allan Poe.

Volgens het medische dossier was de doodsoorzaak congestion of the brain, waarmee artsen destijds aangaven dat ze geen idee hadden waar iemand aan was overleden. We weten dus niet precies hoe Poe aan zijn eind is gekomen.

En wordt wel volop over gespeculeerd: alcoholvergiftiging, een hersenbloeding, cholera, een overdosis en zelfs hondsdolheid zijn de revue gepasseerd. Op 3 oktober 1849 werd Poe op straat in Baltimore bewusteloos aangetroffen – gekleed als een zwerver en zonder een cent op zak.

In het ziekenhuis gaf hij de artsen geen samenhangende antwoorden op hun vragen. Poe stierf vier dagen later, op 7 oktober 1849, slechts 40 jaar oud.

In 1999 kwam de onderzoeker Albert Donnay met een nieuwe theorie: koolmonoxidevergiftiging. In de 19e eeuw brandden veel fornuizen en lampen op gas, en als die niet goed functioneerden, konden ze koolmonoxide afgeven.

Volgens Donnay strookten de symptomen die Poe in Baltimore vertoonde – verwarring, hallucinaties en bewusteloosheid – met die van koolmonoxidevergiftiging. De theorie is echter niet te bewijzen.

Edgar Allan Poe is begraven op Westminster Hall and Burying Ground, een begraafplaats en voormalige kerk aan 519 West Fayette Street in Baltimore in Maryland. Zijn jonge vrouw Victoria Clemm ligt er ook begraven.

Edgar Allan Poe was niet alleen de schrijver van het eerste detectiveverhaal, maar ontwikkelde ook veel van de technieken die later terugkwamen in misdaad- en griezelverhalen. Zo moet de hoofdpersoon van de novelle The Gold-Bug uit 1843 versleutelde boodschappen ontcijferen om de verborgen schat van de beruchte piraat Captain Kidd te vinden. Het idee om een verhaal te baseren op raadsels en doordenkers was nieuw in de tijd van Poe en werd later volop toegepast binnen het detectivegenre.

In The Mystery of Marie Rogêt laat Poe zich inspireren door een ware gebeurtenis: de onopgehelderde zaak van Mary Rogers, een jonge vrouw die in 1841 dood werd aangetroffen in New York. Poe geeft een draai aan het verhaal en verplaatst het naar Parijs, waar meesterdetective Auguste Dupin het raadsel oplost.

Ook de techniek om fictie te baseren op werkelijke gebeurtenissen kwam later veel terug in detectiveromans.

Veel schrijvers hebben openlijk toegegeven dat ze leentjebuur hebben gespeeld bij Edgar Allan Poe: van Jules Verne tot Fjodor Dostojevski. Minder bekend is wellicht dat Poe ook zijn stempel drukte op de klassieke muziek: de Russische pianist en componist Sergej Rachmaninov voltooide in 1913 een symfonie op basis van Edgar Allan Poe’s gedicht The Bells uit 1849.