Op een stormachtige maandag in maart 1827 stierf de Duitse componist Ludwig van Beethoven na een lange ziekte. Hij was al maanden bedlegerig en leed aan geelzucht, diarree, gezwollen ledematen en een ernstig verzwakte ademhaling.
Toen de nabestaanden de bezittingen van de componist sorteerden, vonden ze een document dat Beethoven een kwart eeuw eerder had geschreven. Een testament waarin hij zijn broers vroeg om details bekend te maken over de ziekte die volgens hem erger was dan sommige andere waaraan hij leed. De ziekte die hem had gedwongen ‘in ballingschap te leven’ – zijn doofheid.
Bijna twee eeuwen later begon een onderzoeksteam van het Duitse Max Planck-instituut voor evolutionaire antropologie zijn wens te vervullen op een manier die hij niet had kunnen bedenken – door DNA te analyseren van zijn haar.
‘Ons voornaamste doel was licht te werpen op Beethovens gezondheidsproblemen, waaronder een progressief gehoorverlies dat begon toen hij achter in de 20 was en waardoor hij vanaf 1818 functioneel doof was,’ zegt biochemicus Johannes Krause van het Max Planck-instituut over de revolutionaire nieuwe studie.
Deze haarlok, bekend als de ‘Stumpff-lok’, is een van de vijf lokken die volgens de onderzoekers zeker van de componist afkomstig zijn.
Waarschijnlijk was het leverfalen
Het onderzoek is de grootste analyse van Beethovens DNA ooit, die laat zien dat Beethoven een zeer hoog risico liep op een leverziekte: hij leed aan de erfelijke aandoening hemochromatose, waarbij ijzer zich ophoopt in de lever, de gewrichten en het hart.
Het is bekend dat de componist een zware drinker was, wat zijn symptomen kan hebben verergerd en zijn lever nog meer onder druk zette. Maar hepatitis B (leverontsteking) betekende waarschijnlijk zijn ondergang. Onderzoekers vonden sporen van het virus in zijn DNA en stelden vast dat Beethoven er in de laatste maanden van zijn leven mee besmet was.
De combinatie van deze aandoeningen leidde waarschijnlijk tot leverfalen en de dood van de componist op 56-jarige leeftijd.
Kleine beetjes haar zijn verwijderd in laboratoria voor nader onderzoek.
Iedereen wilde haar van Beethoven
Beethoven was tijdens zijn leven al een wereldberoemde componist, en vrienden en fans wilden maar al te graag een lok van zijn haar hebben. Beethoven stuurde dan ook haarlokken naar speciale bewonderaars – en toen hij in 1827 stierf, schijnen veel mensen een paar lokken meegenomen te hebben als aandenken aan de grote musicus.
Acht van deze haarlokken zijn er nog en werden door onderzoekers bestudeerd. De eerste grote ontdekking was dat drie ervan geen overeenkomend DNA-profiel hebben met de rest en dus helemaal niet van Beethoven zijn.
Een van deze ‘valse’ lokken werd in 2007 op DNA geanalyseerd en bracht onderzoekers tot de conclusie dat de componist was gestorven aan loodvergiftiging. De theorie doet sindsdien opgeld, maar is nu definitief weerlegd. Met hun nauwkeurigere DNA-analyses hebben onderzoekers van het Max Planck-instituut vastgesteld dat deze haarlok waarschijnlijk afkomstig is van een joodse vrouw. Hoe het zo lang voor Beethovens haar is aangezien, blijft de vraag.
Hoewel de diepgaande studie veel nieuwe kennis oplevert over de kwakkelende toestand van de componist aan het eind van zijn leven, kunnen onderzoekers helaas nog niet zeggen waardoor Beethoven geleidelijk zijn gehoor verloor.
‘Eerlijk gezegd denk ik dat we dankbaar moeten zijn voor alles wat we te weten zijn gekomen,’ zegt teamleider Tristan Begg.
Eén element dat de onderzoekers niet hadden voorzien, was het bewijs van ontrouw in Beethovens familie. Door het Y-chromosoom in het haar te vergelijken met het Y-chromosoom van Beethovens latere familieleden, ontdekten de onderzoekers dat er een paar generaties voor Ludwigs geboorte in 1770 een vrouw aan zijn vaders kant was die kennelijk zwanger was geworden van een andere man en dat geheim had gehouden.