Het begon allemaal met een 1700 jaar oude tuniek.
Archeoloog Lars Holger Pilø zag in 2011 hoe zijn collega’s het oude kledingstuk ontdekten dat opdook uit het smeltende ijs opdook op Lomseggen, een berg in Zuid-Noorwegen. Hij begon meteen te fantaseren over wat daar nog meer te vinden moest zijn.
Terwijl de rest van het team de kostbare vondst inpakte, splitste hij zich met één andere archeoloog af van de groep om de rand van smeltende ijs te volgen, dat in mist was gehuld.
Toen hij om zich heen keek, realiseerde Pilø zich dat hij zich op een veld met voorwerpen bevond die in honderden jaren geen daglicht hadden gezien. Kapotte sleeën, gereedschap en andere gebruiksvoorwerpen van 1000 jaar terug lagen verstopt onder de gletsjer Lendbreen, die door de opwarming van de aarde aan het smelten was.
‘We wisten dat we iets heel speciaals op het spoor waren,’ zei Pilø een paar jaar geleden tegen National Geographic. Inmiddels werkt hij al jaren aan het project ‘Secrets of the Ice’, en Noorse archeologen hebben al duizenden extreem goed bewaarde objecten gevonden die uit het smeltende ijs zijn opgedoken.
Fantastisch geconserveerd in het ijs
Want waar de archeologen op gestuit waren, was niets minder dan een waar handelsknooppunt – een bergpas die van de 3e eeuw n.Chr. tot in de middeleeuwen intensief gebruikt werd. Wanneer de Noren in Oppland, 350 kilometer ten noordwesten van Oslo, handelswaar moesten vervoeren of in de bergen wilden jagen, namen ze deze route.
Sinds de eerste ontdekkingen in 2011 hebben Noorse archeologen tijdens talloze expedities in de met ijs bedekte bergen van alles gevonden, van speren en zwaarden tot botten en oeroude ski’s. Op deze plek vormt het ijs een archeologische schatkamer. Dit is omdat dit geen gewone gletsjers zijn, maar zogeheten ijsvelden – ophopingen van ijs die, in tegenstelling tot gletsjers, niet bewegen.
VIDEO: Bekijk een aantal van de vele geweldige vondsten bij Lendbreen
Zowel gletsjers als ijsvelden bestaan uit sneeuw, die door kou en druk in de loop van vele jaren in ijs is veranderd. Objecten die destijds verloren zijn gegaan in sneeuw die in gletsjers is veranderd, worden langzaam naar boven geduwd en uiteindelijk ‘uitgespuugd’ – meestal niet in goede staat.
Een ijsveld, daarentegen, ligt bovenop de permafrost, die het ijs op zijn plaats houdt. Dit betekent dat zelfs voorwerpen die duizenden jaren geleden in een ijsveld verloren zijn gegaan, niet kapot zijn gegaan, maar juist vrijwel intact bewaard zijn gebleven.
‘Er is eigenlijk een andere vorm van archeologie waarbij de conservering zo goed is,’ benadrukt de Noorse archeoloog Espen Finstad, die al jaren bij het project betrokken is.
Noorse Vikingen werden rijk van rendieren
De archeologen hebben ontdekt dat er vooral tijdens de Vikingtijd veel activiteit was op de bergpas. Volgens Finstad was het gebied ‘de Vikingsnelweg van het binnenland naar de kust’.
Er leefden volop rendieren in de bergen, en in heel Scandinavië ontstond een markt voor geweien en rendierhuiden. Tot in Hedeby in Noord-Duitsland zijn meerdere kammen uit de Vikingtijd gevonden, gemaakt van rendiergeweien uit Oppland.
De rendieren waren dus een levende goudmijn, en ze werden zelfs een belangrijke pion in de interne machtsstrijd van de Noorse Vikingen. Op het bergpad in Lendbreen hebben archeologen de resten gevonden van een Vikingnederzetting met minstens drie huizen. Mogelijk hebben hier jagers gewoond of was het een overnachtingsplaats voor reizigers.
Waarschijnlijk leidde de pas naar de westelijke fjorden van Noorwegen. Daar waren verschillende dorpen, en er vertrokken schepen naar de rest van Scandinavië.
Kaart van de route over de gletsjer Lendbreen en de verloren Vikingnederzetting die de archeologen hebben gevonden. De route leidt naar de fjorden in West-Noorwegen.
Hoewel de vondsten in de Noorse bergen ongelooflijk zijn, worden de archeologen neerslachtig van de reis. De opwarming van de aarde maakt hun project mogelijk, maar tegelijkertijd zien de archeologen op deze manier met eigen ogen dat er elk jaar minder ijs is.
Het ijs smelt zo snel dat ze vaak al te laat zijn om de oude objecten te bergen, voordat ze door het ijswater worden weggespoeld en in het water vergaan.
Ook is het onzeker hoe lang hun werk nog door kan gaan, omdat een groot deel van het ijs al helemaal weg is. En steeds meer ijs verdwijnt in zeer rap tempo.
Voor de Noorse archeologen van Secrets of the Ice is elke expeditie een race tegen de klok.