Onverwacht is er een heus mysterie opgedoken in de Zuid-Poolse stad Wieliczka.
Archeologen waren een proefgat aan het graven om het fundament van de verlaten plaatselijke synagoge te onderzoeken, toen ze op een houten kist stuitten met 350 religieuze voorwerpen van zilver en andere metalen.
Volgens archeoloog Michał Wojenka van de universiteit van Krakau bevatte de kist onder andere een zilveren beker, bronzen vazen met een Hebreeuwse inscriptie en verzilverde kandelaars.
‘Maar we hebben nog geen aanwijzingen gevonden voor wanneer de kist werd begraven,’ zegt Wojenka tegen HISTORIA.
De houten kist bevatte circa 350 metalen voorwerpen, die zorgvuldig waren verpakt. Onder de vondsten zijn twee rimonims, de ornamenten op de handvatten van de Thorarollen. Ook lagen er diverse verzilverde kandelaars in en twee traditionele negenarmige kandelaars, die bij het joodse lichtfeest Chanoeka worden gebruikt.
Emblemen van Oostenrijks-Hongaarse leger
In de kist lagen ook 18 emblemen van het Oostenrijks-Hongaarse leger, en die vormen een belangrijke aanwijzing. Volgens Wojenka zaten ze op petten die inmiddels zijn vergaan en mogelijk werden gebruikt om de kist te voeren.
Dit soort petten werd voor het laatst in de Eerste Wereldoorlog gebruikt, toen het gebied rond Wieliczka onder Oostenrijk-Hongarije viel.
Toen de oorlog uitbrak, werd de regio binnengevallen door het Russische leger, dat veel joodse gemeenschappen plunderde.
‘Toen de Russen in 1914 Wieliczka naderden, probeerden de inwoners hun kostbare spullen te verstoppen. Het is dus mogelijk dat de leiders van de synagoge toen hebben besloten de voorwerpen te begraven,’ aldus Wojenka.
Onder in de kist lagen 18 emblemen, afkomstig van petten van het Oostenrijks-Hongaarse leger. Op de emblemen stonden de initialen van keizer Frans Jozef van Oostenrijk-Hongarije. Hij regeerde van 1848 tot aan zijn dood in 1916.
Mogelijk verstopt voor de nazi’s
Dat verklaart echter niet waarom de joden de schat na de oorlog niet weer hebben opgegraven. Een volkstelling uit de jaren 1920 laat zien dat er op dat moment circa 1135 joden in de stad woonden.
Het is ook mogelijk dat de schat in de Tweede Wereldoorlog is begraven, toen de nazi’s joden uit de hele regio rond Wieliczka oppakten. In 1942 werden alle circa 8000 joden naar concentratiekampen gedeporteerd.
De weinige overlevenden zijn nooit teruggekeerd.
Een van de belangrijkste vondsten is een zilveren Thorazegel. Dit zegel zit gewoonlijk op de doek waarin de Thora wordt opgeborgen. Op het zegel staan twee leeuwen, die een kroon ophouden boven de Tien Geboden. Aan het zegel is een jad bevestigd – een rituele bladwijzer die gebruikt wordt bij het voorlezen uit de Thora. Mogelijk staat er ook een jaartal op het zegel, maar dat is pas te zien als het is schoongemaakt.
Mogelijk hebben de joden de schat begraven voor ze werden gedeporteerd, en in dat geval hadden ze een collectie oude petten uit de Eerste Wereldoorlog ter beschikking, waarmee ze de kist hebben gevoerd.
‘Maar dat is allemaal speculatie,’ waarschuwt Michał Wojenka.
Hij hoopt dat er meer bewijs tevoorschijn komt als de voorwerpen zijn schoongemaakt, zodat eventuele namen en jaartallen zichtbaar worden.