Het was wereldnieuws toen Franse archeologen in 2021 het geheim van de zogenoemde Saint-Bélecplaat ontdekten. Ze dachten de oudst bekende kaart van een deel van Europa te hebben gevonden.
Sindsdien werken meerdere onderzoekers aan het ontcijferen van de inscripties: als de symbolen op de stenen plaat geduid kunnen worden, kan hij gebruikt worden als een soort schatkaart en de locatie onthullen van 4000 jaar oude begraafplaatsen en nederzettingen uit de bronstijd.
De afgelopen weken zijn er ook opgravingen gedaan in Finistère in de Franse regio Bretagne. Daar werd de stenen plaat in 1900 gevonden – en er zijn al resultaten geboekt.
De archeologen vonden ontbrekende fragmenten van de plaat. In combinatie met het onderzoek van de afgelopen jaren vullen deze stukken het beeld verder aan. De onderzoekers zijn er nu van overtuigd dat ze precies kunnen achterhalen wat er op de mysterieuze kaart is afgebeeld.
Stenen plaat lag stof te happen
De Saint-Bélecplaat werd gevonden door de Franse historicus Paul du Châtellier toen hij in 1900 een begraafplaats blootlegde. In die tijd werd er nog niet zo zorgvuldig omgesprongen met archeologische vondsten als nu, dus in plaats van de 2,2 meter lange en 1,53 meter brede stenen plaat aan een museum te schenken, besloot Châtellier hem in zijn eigen kelder te leggen.
In 1924, 13 jaar na zijn dood, doneerde de familie van Châtellier het grootste deel van zijn collectie aan het Nationaal Archeologisch Museum van Frankrijk. De stenen plaat belandde echter in een depot en werd vergeten.
De plaat werd pas herontdekt in 2014, toen Franse archeologen en onderzoekers begonnen te vermoeden dat het om een kaart ging. Tussen 2017 en 2021 werd het object door Franse en Engelse experts geanalyseerd met fotogrammetrie en andere technieken en werd er een perfect 3D-model van gemaakt, waarop elk streepje te zien was.
Het resultaat was de sensationele presentatie in 2021, maar er was nog veel werk te verzetten. Sindsdien proberen archeologen erachter te komen welk gebied de plaat precies afbeeldt, en ze zijn naar verluidt dichter bij een antwoord dan ooit tevoren.
Het gebied waar de steen oorspronkelijk werd gevonden, is een van de grootste bronstijdgraven in Bretagne.
‘Het is geweldig om zo’n kaart gebruiken om archeologische locaties te vinden. Zo werken we nooit,’ zegt Yvan Pailler, hoogleraar aan de Université de Bretagne Occidentale.
Archeologische sites worden meestal ontdekt met behulp van geavanceerde radarapparatuur en luchtfoto’s, of bij het aanleggen van wegen of het uitgraven van de fundering van een nieuw gebouw.
‘Dit is een schatkaart,’ legt Pailler uit. Maar het team is nog maar net begonnen aan de speurtocht.
‘Sommige symbolen waren meteen te interpreteren,’ zegt Pailler. In de patronen op de plaat zien ze rivieren en bergen die erg doen denken aan Roudouallec, een streek in Bretagne.
De onderzoekers scanden de plaat en vergeleken die met moderne kaarten, en ze vonden een match van circa 80 procent.
‘Er zijn verschillende van dit soort kaarten over de hele wereld in steen uitgehouwen. Meestal zijn het slechts interpretaties. Dit is de eerste keer dat er op zo’n oude kaart een gebied lijkt te zijn afgebeeld met een bepaalde schaalverhouding,’ zei Paillers collega Clement Nicolas van het Franse onderzoeksinstituut CNRS in 2021.
Er zitten veel kleine kuiltjes in de plaat, waarvan de onderzoekers denken dat het grafheuvels, woningen of geologische afzettingen zijn.
15 jaar naar schatten zoeken
Onlangs hebben archeologen enkele weken gegraven op de plek waar de plaat oorspronkelijk werd gevonden.
‘We proberen de opgravingsplek beter te begrijpen om een manier te vinden om de plaat nauwkeuriger te dateren,’ zegt Pailler. Volgens de analyses dateert de plaat uit de vroege bronstijd, rond 2000 v.Chr.
Bij de opgravingen vonden de archeologen een paar nog onbekende stukken van de plaat, die lijken te zijn afgebroken en als grafmuur te zijn gebruikt. Dit zou kunnen wijzen op een veranderende machtsdynamiek in de bronstijd.
Het gebied op de kaart komt waarschijnlijk overeen met een oud koninkrijk, dat mogelijk ten val kwam tijdens een opstand. De nieuwe heersers hadden duidelijk geen ontzag voor de kaart en gebruikten hem gewoon als bouwmateriaal.
Er ontbreken echter nog steeds grote delen van de plaat, en het is allerminst zeker dat die ooit worden gevonden.
Bij het nieuwe onderzoek en de opgravingen denken de onderzoekers symbolen voor omheiningen, wegen en grafheuvels te hebben ontcijferd.
Ze weten ook vrij zeker dat de oude kaart een gebied van circa 30 bij 21 kilometer in Bretagne bestrijkt. Nu willen ze dat hele gebied onderzoeken en vergelijken met de markeringen op de stenen plaat. Hiermee zijn ze vermoedelijk wel 15 jaar zoet.