In het oude Megiddo, een handelsstad in het noorden van het huidige Israël, hebben archeologen een in 2016 gevonden skelet onderzocht dat trepanatie lijkt te hebben ondergaan: er waren vier lijnen in de schedel gesneden, zodat een deel van het bot kon worden verwijderd.
Uit onderzoek blijkt dat de man werd begraven met zijn jongere broer en leefde rond 1500 v.Chr. Daarmee is dit het vroegste voorbeeld van dit type hersenoperatie in het Nabije Oosten.
Schedel heeft een gat van 3 cm
Bij trepanatie wordt een stuk schedel verwijderd voor de behandeling van hersenziekten (of wat daarop lijkt). De operatie werd al in de steentijd uitgevoerd, en overal ter wereld, van Zuid-Amerika tot Azië.
‘In het Nabije Oosten zien we het niet zo vaak, er zijn misschien ruim tien voorbeelden van trepanatie in het hele gebied,’ zegt bio-archeoloog Rachel Kalisher van de Amerikaanse Brown University, die het onderzoek leidde.
De 3 centimeter lange lijnen die in de schedel zijn gesneden, zijn nog te zien, al is het bot in de loop der jaren verweerd.
De meeste vroege voorbeelden van trepanatie gebruiken de ‘schraapmethode’, waarbij een scherp voorwerp, meestal een vuursteen, herhaaldelijk over dezelfde plek op de schedel werd gehaald, om een gat naar de hersenen te maken.
Bij de oudste van de twee broers werden echter nauwkeurige sneden in de schedel gemaakt met speciale instrumenten, waardoor er een gat ontstond met een diameter van ongeveer 3 centimeter. Dit moet het werk zijn van een arts.
Beide methoden waren ongetwijfeld zeer pijnlijk, maar overleven was mogelijk. Archeologen kennen verschillende voorbeelden van mensen die na de operatie nog jaren rondliepen met een gat in hun hoofd.
Lepra is vooral besmettelijk binnen de familie
Megiddo was een van de rijkste steden in het oude Nabije Oosten en beheerste delen van de Via Maris, een belangrijke handelsroute die Egypte, Syrië, Mesopotamië en Anatolië met elkaar verbond.
De broers behoorden tot de elite van de rijke stad en werden begraven met onder andere fraai aardewerk, sieraden en voedsel. De oudste broer had bovendien het stuk schedel meegekregen dat tijdens de operatie was verwijderd.
De botten van de skeletten vertonen duidelijke tekenen van misvorming en ander letsel.
De skeletten vertonen ook gaten, poreusheid en tekenen van ontsteking, wat erop wijst dat de broers aan een ernstige ziekte leden.
Rachel Kalisher ziet aan de misvorming van de botten dat de broers aan lepra leden, maar een DNA-test is nodig om de theorie te bevestigen. Als de test positief is, behoren de twee broers tot de vroegst bekende leprapatiënten ter wereld.
‘Lepra verspreidt zich vaak binnen families, niet alleen vanwege hun nauwe contact, maar omdat de vatbaarheid voor de ziekte grotendeels wordt beïnvloed door de genen,’ zegt Kalisher.
Samen schetsen de onderzoekers een beeld van het tragische lot van de twee broers 3500 jaar geleden. De jongste stierf als eerste aan de ziekte en zal rond de 20 zijn geweest. Lepra treft vaak vooral jongeren tussen de 10 en 20 jaar.
Een paar jaar later stierf de oudste broer, tussen de 21 en 46 jaar oud. Zijn skelet onthult dat hij de ziekte al lange tijd had, dus mogelijk heeft hij zijn jongere broer besmet. De trepanatie werd ongeveer een week voor zijn dood uitgevoerd, waarschijnlijk in een wanhopige poging om zijn leven te redden.