DNA-detectives lossen oeroude raadsels op
De Egyptische farao Toetanchamon was ziekelijk als gevolg van incest. Hitlers voorouders waren mogelijk Joods. En Neanderthalers sliepen met mensen. DNA-analyses hebben bijgedragen tot diverse onverwachte, verrassende ontdekkingen.
De interpretatie van de DNA-informatie uit oeroude botten is een heel gepuzzel.
Goddelijke farao was kreupel
Uit DNA-analyses leiden de onderzoekers af dat Toetanchamon waarschijnlijk aan malaria stierf.
Moord uitgesloten
Voor het eerst heeft men DNA afgenomen bij 16 koninklijke Egyptische mummies, waaronder Toetanchamon. De farao, die 3300 jaar geleden leefde, komt daardoor in een heel ander licht te staan. De ‘goddelijke’ kindkoning was in werkelijkheid zwak. Hij liep mank en leed aan erfelijke ziektes – waarschijnlijk doordat zijn vader en moeder broer en zus waren.
De mythische farao Toetanchamon liep mank en was ziekelijk door incest, blijkt uit DNA-analyses.
Ook zijn de onderzoekers meer te weten gekomen over de dood van de 19-jarige heerser. Ze troffen in de botten van de farao genen van de malariaparasiet aan, en kunnen nu de al jaren bestaande complottheorieën over moord en intriges vervangen door een meer banale doodsoorzaak: een zwakke gezondheid, malaria en een gecompliceerde dijbeenbreuk kort voor zijn dood.
Het onderzoek is een mijlpaal, omdat de Egyptische autoriteiten nog nooit eerder toestemming hebben gegeven voor DNA-tests op koninklijke mummies. Ook zijn de onderzoekers een stap dichter bij het antwoord gekomen op de vraag hoe de 19-jarige heerser aan zijn einde kwam.
De Neanderthaler deed het met de mens
Tussen 1% en 4% van onze genen stamt af van de Neanderthalers.
Nieuwe familie
Circa 50.000 jaar geleden leefden moderne mensen in het Midden-Oosten waarschijnlijk zij aan zij met de Neanderthalers.
De Neanderthalers stierven ruim 30.000 jaar geleden uit, maar leven voort in ons erfelijk materiaal. Dat concluderen onderzoekers van het Duitse Max Planck-instituut, die meer dan 1 miljard DNA-brokjes uit botten van Neanderthalers hebben moeten analyseren voordat ze circa 60% van het Neanderthalergenoom in kaart konden brengen.
Toen de onderzoekers het erfelijk materiaal van de Neanderthalers vergeleken met dat van de Homo sapiens, kwam naar voren dat de Neanderthalers en onze voorouders genen hebben uitgewisseld.
1% tot 4% van het DNA van de Europeanen en Aziaten stamt af van de Neanderthalers. Dat toont aan dat de Neanderthalers omgang hadden met een groep moderne mensen die Afrika hadden verlaten. De uitwisseling vond vermoedelijk ruim 50.000 jaar geleden plaats in het Midden-Oosten. Daar kwamen ze de Neanderthalers tegen, die zich al over Europa en Klein-Azië hadden verspreid.
De nakomelingen uit deze ontmoeting trokken verder naar het noorden en oosten.
De onderzoekers vonden ook 83 genen die de Homo sapiens van de Neanderthaler onderscheiden. Ze hebben te maken met bijvoorbeeld wondgenezing, zweetklieren en hoe zaadcellen zich hechten aan eitjes.
Andere onderzoekers staven de ontdekkingen van het Max Planck-instituut. Een onderzoeksteam uit de VS publiceerde een studie naar de genetische patronen in het DNA van 2000 mensen. Het trok ook de conclusie dat deze patronen konden worden verklaard door de theorie dat de Neanderthaler en de Homo sapiens met elkaar paarden.
Ontlasting en haarlokken herschrijven de geschiedenis
DNA uit een haarlok geeft onderzoekers een beeld van het uiterlijk van een persoon uit de lang geleden uitgestorven Saqqaq-cultuur in Noordwest-Groenland. Zo had de man droog oorsmeer en aanleg voor kaalheid.
Doden komen tot leven
DNA-detectives reconstrueerden een mens uit de oudheid en ontdekten dat Noord-Amerika 1000 jaar eerder werd bewoond dan werd gedacht.
Begin 2010 konden onderzoekers van het Centre for Geogenetics in Kopenhagen voor het eerst laten zien hoe een mens uit een uitgestorven cultuur eruitzag. Met enkel wat 4000 jaar oud haar uit Noordwest-Groenland brachten ze het complete genoom in kaart.
De Saqqaq-man bleek een gedrongen bouw te hebben, met korte armen en benen, een neiging om kaal te worden en droog oorsmeer. En door zijn DNA te vergelijken met dat van de moderne mens, wist het team vast te stellen dat zijn nauwste huidige verwanten geen indianen of Inuit zijn, maar drie Siberische volkeren. Dat betekent dat de Saqqaq-cultuur deel moet hebben uitgemaakt van een nog onbekende kolonisatiegolf van Siberië via Amerika naar Groenland.
Deze kolonisatie stond los van de migraties waar de Inuit en indianen in Amerika uit voort zijn gekomen.Naast kennis over migraties kan een overzicht van oude genetische codes ook meer inzicht geven in de veranderingen in het menselijk DNA die tot de huidige mens hebben geleid.
Archeologen vonden de haarlok van de Saqqaq-man in de jaren 1980 in het zuidoostelijke deel van de baai Qeqertarsuup tunua. Botten, huid, haar en hout waren goed bewaard gebleven in de altijd bevroren bodem onder de nederzetting. Het bleek dat hier ooit een kleine gemeenschap woonde, die vooral van de zee leefde.
VS 14.340 jaar geleden al bewoond
In 2008 baarde Eske Willerslev, de leider van het Centre for Geogenetics, al opzien toen hij DNA bekeek uit versteende menselijke ontlasting. Hij had die gevonden in een grot in de VS, en uit koolstof-14-analyses bleek dat een mens 14.340 jaar terug zijn behoefte had gedaan in deze grot.
Daarmee bewees Willerslev dat Noord-Amerika al 1000 jaar eerder bewoond werd dan men dacht. Uit de analyse van de darmcellen in de ontlasting bleek dat het volk uit Azië kwam.
Sitting Bulls haar wordt onderzocht om te zien wie de voorouders waren van het Sioux-opperhoofd.
##
Haar van Sitting Bull geanalyseerd
De komende tijd neemt het Centre for Geogenetics de indiaanse afstamming onder de loep. Het onderzoekt DNA uit de haartooi van Sitting Bull, de beroemde leider van de Lakota-Sioux-stam. De Amerikaanse autoriteiten zagen in Sitting Bull zo’n enorme bedreiging dat politie en soldaten hem in 1890 probeerden te arresteren. Bij zijn arrestatie werd hij echter gedood.
Nog een mensensoort gevonden
In een Siberische grot zijn sporen van een onbekende mensensoort gevonden, die naast de moderne mens leefde.
Nieuwe soort
Door het DNA uit een vingerkootje te analyseren, ontdekte een Duits team dat er in de Siberische Altajbergen 30.000-48.000 jaar geleden een onbekende mensensoort leefde.
De onderzoekers dachten eerst dat ze een fout hadden gemaakt, maar talloze analyses bevestigden dat het botje niet toebehoorde aan de Homo sapiens of aan de nauw aan ons verwante Neanderthaler.
Uit deze en vergelijkbare vondsten trekken experts de conclusie dat er in Europa en Azië waarschijnlijk meerdere mensensoorten naast elkaar leefden. De nieuwe soort heeft nog geen naam, en de vondst heet daarom X-woman.
In de grot waar het vingerkootje lag, is ook een tand met hetzelfde type DNA gevonden.
Het kootje is zo klein dat het waarschijnlijk gaat om de pink van een kind van vijf à zeven jaar. In dezelfde aardlaag zijn ook resten van sieraden en een armband gevonden, die gewoonlijk alleen in verband worden gebracht met de moderne mens.
Lijken zijn van tsarenfamilie
Een van de in 1979 gevonden lijken was van tsaar Nicolaas II.
Tsarenfamilie gevonden
Het Huis Romanov had 300 jaar over Rusland geregeerd toen de tsaar en zijn familie tijdens de revolutie dood werden geschoten. De lichamen werden verborgen. Toch vonden archeologen in 1979 vijf van de lijken.
Sceptici trokken hun identiteit jaren in twijfel, maar in 2009 toonde een DNA-analyse aan dat het inderdaad om de tsarenfamilie ging.
Hitler had Joodse voorouders
Was Hitler wel zo raszuiver als hij beweerde?
Joods?
Belgische onderzoekers hebben bij 39 nu levende familieleden van de Führer een speekseltest gedaan. Uit de DNA-analyse blijkt dat hun chromosomen – DNA-sequenties die het doorgeven van genen mogelijk maken – behoren tot een type dat zeldzaam is in West-Europa, maar veel voorkomt onder Afrikanen en Joden. Hitler was dus niet zo raszuiver als hij dacht.
Diverse wetenschappers wijzen er echter op dat de analyse niet bewijst dat de man achter de moord op miljoenen Joden Afrikaanse of Joodse voorouders had. Eén ding staat echter vast: Hitler zou niet tevreden zijn geweest met het resultaat.
Zo maak je de DNA-puzzel
De interpretatie van de DNA-informatie uit oeroude botten is een heel gepuzzel.
Een DNA-molecule bestaat uit twee strengen met vier chemische bouwstenen – baseparen – die om elkaar heen draaien in een dubbele helix.
Het genetisch materiaal van de mens bestaat uit drie miljard baseparen, die in de juiste volgorde het ‘recept’ voor een mens vormen.
Hoewel DNA een vrij stabiele molecule is, wordt het op den duur afgebroken door water, zuurstof en bacteriën. Daardoor worden er van oeroud DNA alleen fragmentjes gevonden.
De DNA-analyse wordt extra bemoeilijkt doordat het DNA vervuild is door bacteriën en door onderzoekers die de botten opgroeven. Hun DNA vermengt zich met dat uit de vondst.
Het is te vergelijken met een puzzel van miljoenen stukjes die is samengesteld uit duizenden verschillende puzzels die allemaal door elkaar heen zijn gegooid.
Wetenschappers hebben methoden ontwikkeld om het interessante DNA te scheiden van het ongewenste bacterie-DNA. Zo helpen computers bij het analyseren van het DNA, waardoor de laatste jaren grote vooruitgang is geboekt binnen de DNA-archeologie.