Het is lente 2008 en we zijn in de buurt van Valencina, een Zuid-Spaans plaatsje ten westen van Sevilla.
Archeologen uit verschillende landen proberen meer te weten te komen over een bijzondere begraafplaats die ze zojuist hebben ontdekt aan de voet van een es.
De plek bevat de overblijfselen van een 5000 jaar oud skelet uit de kopertijd – een periode tussen de steentijd en de bronstijd, genoemd naar het wijdverbreide gebruik van koper.
Archeologen zijn ervan overtuigd dat het de meest prominente persoon in de toenmalige samenleving op het Iberisch Schiereiland betreft.
Het graf is opgebouwd uit grote stenen en lijkt een grafcomplex met meer dan 60 kleinere graven eromheen. In tegenstelling tot de omliggende graven is aan de skeletresten duidelijk te zien dat dit een eenpersoonsgraf is, wat alleen voor de happy few van de kopertijd was weggelegd.
Bovendien is het graf gevuld met rijkdommen die we niet tegenkomen in andere graven uit die periode. De botten worden omringd door kostbare grafgiften zoals een struisvogeleierschaal, een dolk van bergkristal en een kostbare ivoren slagtand die het skelet de bijnaam ‘de Ivoorhandelaar’ heeft opgeleverd.
Volgens het internationale team moet de Ivoorhandelaar destijds de meest prominente persoon in de samenleving zijn geweest.
Het is hoogstwaarschijnlijk een man, stellen de archeologen in het eerste rapport. Deze conclusie is gebaseerd op analyses van het bekken van het skelet en de sociale hiërarchie van die tijd, waarin vrouwelijke leiders zeldzaam waren.
Archeologische ommekeer
Inmiddels is er circa 15 jaar verstreken sinds de eerste autopsie op de skeletresten van de Ivoorhandelaar.
En nu hebben onderzoekers van de Universidad de Sevilla een nieuwe studie van het skelet uitgevoerd, waaruit blijkt dat de lange persoon helemaal geen man was, maar een vrouw.
‘De analyse van deze vrouw onthult dat ze een leidende sociale figuur was in een tijd waarin geen enkele andere vrouw een vergelijkbare sociale positie bereikte,’ zegt Leonardo García Sanjuán, hoogleraar prehistorie aan de Universidad de Sevilla en hoofdauteur van het onderzoek.
Volgens de onderzoekers was de ‘Ivoorvrouw’ – zoals ze nu bekend staat – een zeer atypische en opmerkelijke prehistorische leider op het Iberisch Schiereiland.
Naast het feit dat ze een vrouw was met een opmerkelijk hoge positie in de toenmalige samenleving, lijkt het erop dat de macht van de Ivoorvrouw niet werd geërfd. Dit betekent dat ze werd aangesteld op basis van persoonlijke prestaties en vaardigheden.
‘Het gebrek aan grafgiften bij babybegrafenissen duidt erop dat je in deze periode geen hoge status kreeg door geboorte,’ zegt Leonardo García Sanjuán.
Nieuwe gebitstechniek onthult geslacht
Net als in 2008 bekeken de onderzoekers het bekken van het skelet. Het bekken van vrouwen is doorgaans groter en breder dan dat van mannen, wat het meestal makkelijk maakt om het geslacht vast te stellen.
Maar het bekken van het skelet was in zo’n slechte staat dat de onderzoekers een andere, innovatieve methode moesten vinden: ze identificeerden geslachtschromosomen in het glazuur van het gebit.
Het team ging na of het glazuur het AMELX-gen bevatte. Dit bevindt zich op het X-chromosoom, dat samen met het Y-chromosoom de twee geslachtschromosomen van de mens vormt.
Terwijl vrouwen twee X-chromosomen hebben, hebben mannen één X-chromosoom en één Y-chromosoom.
De locatie en grootte van het AMELX-gen is verschillend in de twee chromosomen, dus op grond daarvan konden de onderzoekers het geslacht van de Ivoorvrouw vaststellen.
De methode is een doorbraak in de studie van prehistorische skeletten die in slechte staat zijn, en de onderzoekers bevelen deze aanpak sterk aan voor toekomstige archeologische studies naar het geslacht van oude skeletresten.
Vrouwenrol is onbegrepen
De ontdekking in het beroemde graf roept nieuwe vragen op over de rol van vrouwen in de kopertijd.
Vaak wordt ervan uitgegaan dat oude beschavingen door mannen gedomineerd werden, maar kennelijk ging het er in het verre verleden genuanceerder aan toe.
Vondsten van overblijfselen van de Vikingen in Scandinavië en de Maya’s in Zuid-Amerika toonden eerder aan dat vrouwen vaak krijgers waren op gelijke voet met mannen, en dat ze er soms in slaagden om de top van de sociale hiërarchie te bereiken.
Net zoals de Ivoorvrouw op het Iberisch Schiereiland 5000 jaar geleden.