Bij opgravingen in het 3000 jaar oude grafcomplex Las Capellanías in Zuidwest-Spanje hebben archeologen een stèle (rechtopstaande platte steen met versiering of inscriptie) blootgelegd die een ongekende mengeling van elementen van zowel mannen als vrouwen heeft.
Stèles uit de bronstijd worden best veel gevonden door archeologen op het Iberisch Schiereiland. Sinds eind 19e eeuw zijn er meer dan 300 afbeeldingen van mannen of vrouwen gevonden, waarschijnlijk belangrijke figuren in het gebied. Archeologen weten dus precies waar ze op moeten letten als ze proberen vast te stellen of er een man of vrouw op een van de 3000 jaar oude stèles staat – dat dachten ze tenminste.
Het pas ontdekte stenen monument stelt een mens voor en gezichtsuitdrukkingen, handen en voeten zijn duidelijk zichtbaar. Dat geldt ook voor de geslachtsdelen van de persoon, die duidelijk mannelijk zijn. De persoon draagt verder twee zwaarden en wordt daarom gezien als krijger.
De krijger draagt echter ook een hoofdtooi en halsketting, wat eerder alleen voorkwam bij afbeeldingen van vrouwen.
Volgens archeologen moeten we bij deze mix van genderstereotypen opnieuw bezien hoe Iberische gemeenschappen in de prehistorie tegen gender aankeken.
Genderideeën kunnen complex zijn geweest
De stèle werd ontdekt door archeologen van het grote internationale project Maritime Encounters, dat wordt gesponsord door de Zweedse Universiteit van Göteborg en waaraan de universiteiten van Sevilla, Durham en Southampton meewerken.
Naast de stèle vonden de onderzoekers gecremeerde menselijke botten, dus de stèle deed zeker dienst als grafmarkering of grafsteen. Het valt echter te bezien of de botten veel zullen onthullen over de overledene.
De stèle bij het Spaanse plaatsje Cañaveral de León is de derde die in hetzelfde grafcomplex is gevonden. De meeste stèles zijn 50 cm tot enkele meters hoog en versierd met afbeeldingen van mensen, poserend of in een of andere actie. Het doel was meestal om een belangrijk persoon, dood of levend, te eren.
Een andere stèle die in Spanje is gevonden laat duidelijk het type hoofddeksel en halsketting zien dat ook op de nieuw gevonden stèle prijkt.
Tot nu toe werd aangenomen dat de figuren op de stèles specifieke maatschappelijke rollen hadden die verdeeld waren naar geslacht. Van ‘krijgersstèles’ dachten we dat ze voor mannen waren, en stèles met de karakteristieke hoofdtooi voor vrouwen.
‘Stèle 3 uit Cañaveral de León verandert dat allemaal,’ stelt een persbericht van de Universiteit van Durham. ‘Die combineert kenmerken van de “hoofdtooitypes” en “krijgerstypes” en laat zien dat de sociale rollen op deze standaardafbeeldingen vloeibaarder waren dan eerder werd gedacht.’
Of dit een man in vrouwenkleding is, of misschien zelfs iemand die zichzelf als transgender definieerde, weten de archeologen niet. Ze denken echter dat hun collega’s uit de late 19e eeuw tot nu misschien te snel conclusies hebben getrokken op basis van vigerende genderrollen bij het karakteriseren van sommige van de 300 gevonden stèles op geslacht.
‘Het toont aan dat veel van onze aannames fout zijn,’ zei dr. Marta Díaz-Guardamino, archeoloog aan de Universiteit van Durham en een van de hoofdonderzoekers van de opgraving. ‘Deze studies vormen een kantelpunt in de wetenschappelijke interpretatie van deze prachtige prehistorische sculpturen.’
Eerdere bevindingen moeten opnieuw worden beoordeeld
De onderzoekers stellen dat een volledige herwaardering van de versierde stenen nodig is.
De meeste stèles die in de loop der jaren op het Iberisch schiereiland zijn gevonden, zijn bijvoorbeeld opgegraven door boeren die akkers omploegden of bouwvakkers die wegen aanlegden. Dit betekent dat veel kennis nooit is vastgelegd volgens de huidige normen van de archeologie.
Op basis van de vondsten in Las Capellanías denken de archeologen dat alle stèles deel uitmaakten van begraafplaatsen, ook al zijn er op veel van de eerdere vindplaatsen nog geen echte graven gevonden.