Vikingsymbolen – De verborgen betekenissen

Bescherming en kracht

Veel Vikingen droegen een krijgshamer van Thor als hanger om hun nek.

Volgens de Noordse mythologie beschermde de god Thor de wereld tegen de onberekenbare reuzen met de hamer Mjölnir – die na een welgemikte worp als een boemerang in zijn hand terugkeerde.

Door een kleine imitatie-Mjölnir te dragen, geloofden de Vikingen dat Thor bescherming en kracht zou geven. Een krijgshamer van Thor kon van zilver, lood, ijzer, barnsteen, brons of goud zijn.

De sieraden waren gangbaar in de 10e eeuw, toen de eerste christelijke Vikingen een kruis om hun nek begonnen te dragen.

De krijgshamer van Thor wordt dan ook wel gezien als reactie op het christendom. De Vikingen droegen dus wellicht Thors hamer om hun trouw aan het oude geloof te tonen.

De cyclus van het leven

De Vikingen geloofden dat de es Yggdrasil in het midden van de godenwereld Asgaard stond en zijn takken over de hele wereld uitspreidde.

De boom symboliseerde zowel de levenscyclus als de verbinding tussen alle dingen in het universum. Volgens een mythe verbond Yggdrasil negen werelden.

‘Yggdrasil’ wordt vertaald als ‘het paard van Odin’ en verwijst naar een verhaal waarin de god Odin negen nachten en negen dagen aan de levensboom hing om wijsheid te vergaren.

De goden ontmoetten elkaar bij de Bron van Urd, een heilige bron onder een van de drie wortels van de boom.

Onder een andere wortel woonde de draak Nidhogg, en boven in de kroon zat zijn vijand, de vogel Vidofnir. De eekhoorn Ratatosk bracht berichten tussen de twee over door op en neer te rennen langs de stam.

Er zijn slechts enkele afbeeldingen van Yggdrasil uit de Vikingtijd zelf bekend, waaronder een wandtapijt uit de late Vikingtijd in het Zweedse Överhogdal.

De driebenige drinkhoorn

Een triskelion is een figuur met drie ‘benen’ of spiralen, die uitgaan van hetzelfde punt.

Het woord komt van triskelos, Grieks voor ‘driebenig’.

Voor de Vikingen symboliseerde de triskelion Odin, de god van de dichtkunst.

Volgens een mythe sliep Odin drie nachten met de reuzin Gunnlod, die de ‘mede der dichtkunst’ bewaakte – gemaakt van het bloed van Kvasir, de wijste man ter wereld, en opgeslagen in drie vaten.

Als dank voor de erotische ervaring mocht Odin er drie slokken van nemen.

Maar de god slokte alle mede op, veranderde zichzelf in een adelaar en vluchtte met de kostbare drank, die hij ver van de reuzen weer uitspuugde.

Volgens de mythe stelde de mede de dichters uit de Vikingtijd – de skalden – in staat hun gedichten te schrijven.

Een 9e-eeuwse runensteen uit het Deense Snoldelev toont een triskelion die is gevormd uit drie drinkhoorns – wellicht de hoorns waaruit Odin de mede der dichtkunst dronk.

Triskelions zijn ook belangrijke symbolen in de Jellingestijl, die eind 10e eeuw ontstond aan het hof van Vikingkoning Harald Blauwtand.

De overgang tussen leven en dood?

Een valknut bestaat uit drie verstrengelde driehoeken.

Hoewel geleerden het niet eens zijn over de exacte betekenis, wordt de valknut in verband gebracht met de god Odin en de Vikingen die op het slagveld (val) sneuvelden.

Volgens de mythologie werden de gesneuvelden door de Walkuren – de dienaressen van Odin - naar Odins rijk Walhalla gedragen, waar altijd volop honingwijn en varkensvlees was voor de herrezen krijgers.

Valknuten zijn onder meer bekend van houtsnijwerk op het Zweedse eiland Gotland en uit Oost-Engeland, waar ze op enkele gravures voorkomen naast afbeeldingen van paarden en wolven – dieren die met Odin worden geassocieerd.

Volgens een theorie symboliseert de valknut de overgang tussen leven en dood.

Het levenssymbool van de Vikingen

Het zonnekruis is een oud symbool van lang voor de Vikingtijd.

Het zonnekruis of zonnewiel – sólarhvél in het Oudnoords – is een kruis met een cirkel eromheen.

Er was ook een open versie, die we swastika of hakenkruis noemen – een teken dat tegenwoordig zwaar besmet is doordat Adolf Hitler het gebruikte als symbool van het nazisme.

Maar in de Vikingtijd waren zowel het zonnekruis als het hakenkruis verbonden met de levengevende zon.

Het was een positief symbool dat mensen geluk, voorspoed en bescherming gaf.

Het symbool komt ook voor op runenstenen, vaak in verband met de naam Thor.

Volgens sommige experts hadden het zonnekruis en de krijgshamer van Thor dezelfde betekenis voor de Vikingen.

Het geheim van de runen

Voor de Vikingen waren de hoekige runen niet alleen schrijfletters. Ze waren ook verbonden met magie.

Daarom konden de runen staan voor magische bescherming tegen bijvoorbeeld ziekte.

Het woord ‘rune’ is verwant aan het Oudnoordse rún, geheim, en de associatie met het bovennatuurlijke komt voort uit de noordse mythologie.

Volgens het Eddagedicht Hávamál (Het lied van de Hoge, d.w.z. Odin) is de runenkunst uitgevonden door Odin zelf: ‘Odin sneed runen/waar er geen waren.’

Het idee kwam bij de god op nadat hij negen nachten en negen dagen honger en dorst had geleden terwijl hij, doorboord door een speer, aan de levensboom Yggdrasil hing.

In de Vikingtijd werden de runen gebruikt door völva’s (zieneressen) en andere ingewijden om zowel kwade als goede magie uit te voeren.

De Egils saga vertelt hoe de IJslandse dichter Egil een ziek meisje genas dat behekst was door ‘valse runen’.

Egil brandde een runenspreuk in een houten stok, die onder het kussen van het meisje werd gelegd. Daarna herstelde het meisje.

Drakenkoppen en griffioenen

De Vikingkunst zit vol vreemde wezens waarvan we de betekenis niet altijd kennen.

Het beroemdste voorbeeld is de gapende drakenkop, die in de boeg van veel Vikingschepen werd gekerfd om de vijand af te schrikken.

Een ander mythisch wezen is de griffioen, die vooral op sieraden uit de vroege Vikingperiode voorkomt.

Griffioenen grijpen altijd zichzelf of andere griffioenen vast.

Op de Deense Maskersteen staat een demonische figuur met horens en verstrengelde ledematen.

Volgens experts was het wezen bedoeld om de eigenaars van de grote runensteen te beschermen tegen kwade geesten.

Soms kunnen historici dierensymbolen met meer zekerheid interpreteren.

Zo worden draakachtige slangen op runenstenen vaak in verband gebracht met de Midgaardslang, de zeeslang die volgens de mythologie om de hele wereld lag.

En vogelsieraden en afbeeldingen van vogels op bijvoorbeeld stenen op het Zweedse eiland Gotland worden in verband gebracht met de twee raven van Odin, Huginn en Muninn (Oudnoords voor ‘gedachten’ en ‘geheugen’) – symbolen van Odins wijsheid en het hiernamaals van gesneuvelde krijgers, Walhalla.