Moslims werden Vikingen de baas

Frankische Rijk is springplank

Een grote groep Scandinaviërs die in 844 Iberië, het huidige Spanje en Portugal, had uitgekozen als doelwit, joeg de emir de stuipen op het lijf. Sinds de eerste Vikingoverval op het klooster van het Britse eiland Lindisfarne in 793, die als het begin van de Vikingtijd geldt, hadden Deense en Noorse Vikingen het vooral op de Britse Eilanden en het Frankische Rijk gemunt.

In beide gebieden stonden talloze kerken en kloosters vol rijkdommen. En bovendien lagen ze dicht genoeg bij Scandinavië om in hetzelfde seizoen naar huis te kunnen terugkeren.

In het begin van de 9e eeuw waren vooral de Frankische kusten een luilekkerland voor de varende Vikingen, die het roofseizoen oprekten door te overwinteren aan de monding van rivieren als de Loire en Garonne aan de zuidwestkust van wat nu Frankrijk is. Dankzij deze uitvalsbases kwam het Iberisch Schiereiland binnen bereik.

De eersten die het Bretonse schiereiland tijdens een grote plundertocht rondden waren vermoedelijk Vikingen uit het zuiden van Noorwegen. Volgens de kroniekschrijver Ermentarius vielen zij in 843 de Frankische stad Nantes aan. Vervolgens voeren ze verder naar het zuiden en gingen ze de Garonne op om een jaar later Toulouse en Zuid-Frankrijk te plunderen.

Volgens christelijke kronieken zette een deel van de vloot hierna koers naar het noorden van Spanje.

Zo’n 80 langschepen doemden volgens islamitische bronnen op bij het Iberisch Schiereiland. Omdat 9e-eeuwse Vikingschepen meestal in kleine groepen voeren, nemen historici aan dat meerdere hoofdmannen het Frankische Rijk in de zomer van 844 zelfstandig verlieten en hun vloten later samenvoegden.

In juli lieten ze het Frankische Rijk achter zich en voeren ze door de verraderlijke Golf van Biskaje naar de rotsachtige Spaanse noordkust, waar ze rond 1 augustus aankwamen.

Hier bedreigden de Vikingen de Asturische koning Ramiro I. Hij was van 842 tot 850 de machtigste heerser aan de kust en zwaaide ook de scepter in het christelijke Galicië. In de kuststreek waren alleen nog een paar havenplaatsen uit de Romeinse tijd bewoond, waaronder Gijón in Asturië, een pleisterplaats voor koopvaardijschepen die de tocht door de Golf van Biskaje hadden doorstaan.

Waarschijnlijk was de eerste Vikingoverval van het Iberisch Schiereiland gericht tegen Gijón. Latere kroniekschrijvers probeerden de vernederende gebeurtenis af te zwakken door de inwoners af te schilderen als helden. Zo beweert een 10e-eeuwse kroniek uit Asturië dat de krijgsheer Don Teudo Rico de Scandinaviërs verdreef en de hoofdman met zijn eigen knots doodsloeg.

Huidige onderzoekers kunnen het verhaal over de moord op de hoofdman echter niet bevestigen, en de Vikingen bleven nog een tijdje. Ze keken op hun gemak rond in Noord-Spanje, waar ze 15 tot 20 dagen zaten en ongetwijfeld de bevolking het leven zuur maakten.

Tijdens hun volgende grote aanval, bij de grote Herculesvuurtoren bij de havenplaats A Coruña in Galicië, werden de Vikingen echter snel teruggedreven naar hun schepen, want ze werden opgewacht door een christelijk leger.

Hoewel de christelijke koning Ramiro niet zelf meevocht, gaven de 10e-eeuwse kroniekschrijvers uit Asturië hem alle eer:

‘De Vikingen, een heidens en zeer hardvochtig volk dat we niet kenden, arriveerden met hun zeemacht in onze streken. Ramiro bracht een groot leger op de been en bevocht hen bij de Herculestoren. Daar versloeg hij veel Vikingbendes en stak hij hun schepen in brand.’

De Asturische chroniqueurs dikten de overwinning vermoedelijk flink aan, want het lijkt erop dat een vrij intacte Vikingvloot A Coruña verliet. De Scandinaviërs zetten koers naar het zuiden, langs het huidige Portugal. Zo lieten ze het christelijke Europa achter zich en gingen ze een geheel andere wereld binnen.

Vikingen terroriseren Lissabon

Historici denken dat de Vikingen tijdens hun plundertochten in christelijk Europa aanlokkelijke verhalen hadden gehoord over een welvarend islamitisch rijk in het zuiden. Mogelijk wilden de christenen zo proberen zich van hun plaaggeesten te ontdoen door ze op hun aartsvijanden af te sturen. Met de rijkdommen viel het in ieder geval wel mee. Anders dan in het vermogende Frankische Rijk waren er in de 9e eeuw weinig schatten te vinden op het Iberisch Schiereiland.

Na de invasie van de Moren in 711 was het Iberisch Schiereiland opgedeeld in een christelijk gebied in het noorden en het islamitische Al-Andalus op de rest van het schiereiland. De emir, de koningen en de plaatselijke krijgsheren waren nog druk bezig hun grondgebied veilig te stellen en hun macht uit te bouwen. Rijkdommen hadden ze nog nauwelijks vergaard. De fraaie tempels en sterke forten waar Iberië later om bekend kwam te staan, waren er nog niet.

Daarom waren de Vikingen vermoedelijk vooral op zoek naar mensen: slaven die ze konden verkopen, of gijzelaars met een familie die bereid was losgeld te betalen. Hoewel het Iberisch Schiereiland dus niet zo rijk was, had het wel zijn pluspunten voor de Vikingen.

Vanwege het eeuwige conflict tussen moslims en christenen waren beide partijen namelijk ernstig verzwakt, waardoor de Vikingen er lustig op los konden roven en stelen.

Elke zomer stuurde Abd al-Rahman II, de emir van de Moren, een leger vanuit zijn hoofdstad Córdoba naar de christenen in het noorden. Daarnaast had de vorst het te stellen met opstandelingen als de machtige Banu Qasi-clan in het noordoosten, die het emiraat niet meer erkende. Niets wijst erop dat de emir voorbereid was op een aanval van Vikingen, die volgens de Moren van buiten de bekende wereld kwamen.

De Marokkaanse geschiedschrijver Ibn Idhari, die in de 14e eeuw leefde maar veel oudere bronnen gebruikte, beschreef de angst die de moslims voelden bij de aanblik van de langschepen met hun rode wollen zeilen, die deden denken aan enorme vogels:

‘Majus (de heidenen, red.) arriveerden in zo’n 80 schepen. Ze vulden de zee met donkerrode vogels, net als ze de harten van de mensen vulden met angst en beven.’

Begin september 844 kwam de Vikingvloot aan in Lissabon, dat in het Arabisch al-Ushbuna genoemd werd en een florerende handelsstad was, omgeven door sinaasappelbomen. Volgens de Moorse geschiedschrijver Ahmad al-Razi namen de Vikingen de stad zonder veel moeite in. Ze was de ‘toegangspoort tot wat voor hen jachtvelden leken’.

De Scandinaviërs bleven 13 dagen in Lissabon. Drie keer sloegen de moslims terug en probeerden ze de stad te heroveren. Terwijl de Vikingen de latere Portugese hoofdstad in een ijzeren greep hielden en de inwoners terroriseerden, wist de islamitische commandant in het diepste geheim een boodschapper met een brief naar de emir te sturen om te waarschuwen voor een invasie.

Voordat de emir troepen naar Lissabon kon sturen, hadden de Vikingen alles van waarde al geroofd. Ze vertrokken naar het zuiden.

Al snel ontdekten ze de imposante rivier de Guadalquivir in het zuidwesten van het huidige Spanje, waar onbeschermde Moorse nederzettingen dicht op elkaar lagen.

Volgens de geschiedschrijver Isa al-Razi sloegen de Vikingen kamp op op het eiland Isla Menor, en al de volgende ochtend vielen ze het dorp Coria op de westoever aan met vijf schepen:

‘Ze plunderden het gebied en doodden de inwoners.’

Na twee dagen op Isla Menor hadden de Vikingen genoeg moed verzameld om de Guadalquivir op te varen om de Moren te raken op hun kwetsbaarste punt: de stad Sevilla.

Bloedbad in de moskee

Voor de Vikingen was Sevilla een nog grotere goudmijn dan Lissabon, en de bedrijvige stad met duizenden inwoners werd in Al-Andalus alleen overtroffen door de hoofdstad Córdoba verder stroomopwaarts.

Een paar jaar voordat de Scandinaviërs zich vertoonden, was de grote moskee van Sevilla voltooid. Naar verluidt had emir Abd al-Rahman II in een visioen de profeet Mohammed gezien in een lijkwade in de gebedsnis van de moskee. Zijn adviseurs legden het uit als de aankondiging van een invasie door ongelovigen.

De droom werd werkelijkheid op 2 oktober 844, toen de Vikingvloot volgens Ahmad al-Razi opdoemde op de rivier:

‘Schip na schip met majus – moge God hen vervloeken! – verscheen bij Sevilla en ze plunderden de stad zeven dagen lang. De mannen werden gedood en de vrouwen en kinderen meegenomen.’

Volgens alle bronnen kwam de aanval op Sevilla als een verrassing. De eerste langschepen bestookten de onbeschermde stad met pijlen. De inwoners stoven in paniek alle kanten op. Zodra de eerste Vikingen aan land waren gegaan, moest de burgerbevolking het ontgelden.

Mannen die zich verzetten werden neergeslagen terwijl groepjes Vikingen door de straten trokken om vluchtende vrouwen en kinderen te grijpen. Ze werden geboeid en als gijzelaars meegenomen op de schepen.

Deuren werden ingetrapt en huizen overhoop gehaald, en het kon de Vikingen weinig schelen of de bewoners moslim, jood of christen waren. ‘Zelfs de lastdieren werden niet gespaard,’ scheef de Egyptische historicus Al-Nuwayri.

In de chaos wisten de Moren geen gecoördineerde verdediging op te zetten, en de gouverneur van Sevilla vluchtte volgens Isa al-Razi naar het dorp Carmona in het oosten.

Toen ze zich een week lang hadden uitgeleefd, trokken de Vikingen zich terug naar Isla Menor met hun schepen vol slaven en buit.

Maar de Scandinaviërs waren nog niet klaar. Een paar dagen later keerden ze terug. De stad leek verlaten, de straten waren leeg. De sluwe Vikingen ontdekten echter al snel dat een groep inwoners zich had verstopt in de grote moskee. Ze kenden wel een manier om een vijand die zich ergens had verschanst te grazen te nemen: steek het gebouw in brand.

De beste Vikingboogschutters staken hun pijlen aan en richtten ze op het dak. Maar weldra bleek dat een islamitische moskee moeilijker in brand te steken was dan een Scandinavisch houten huis.

Het vuur doofde uit zonder veel schade te hebben aangericht, maar de Vikingen gaven het niet op. Ze drongen een vleugel van de moskee binnen en staken een grote berg hout en stromatten in brand.

De moskee brandde niet af, maar de ongewapende moslims die er hun toevlucht hadden gezocht, probeerden toch te vluchten, mogelijk vanwege de rook. Zodra ze de poort openden en naar buiten kwamen, werden ze afgeslacht door de moorddadige noorderlingen.

Nog vele jaren na het bloedbad noemden de moslims het godshuis de Moskee der Martelaren.

De Vikingen hadden Sevilla nu stevig in handen, en vanuit de stad plunderden ze langs de Guadalquivir, tot aan de plaats Constantina ten noordwesten van Córdoba. De inwoners van de dorpen langs de rivier durfden zich nauwelijks te verzetten tegen de wrede piraten. Volgens de geschiedschrijver al-Qutiya liet de bevolking van heel westelijk Al-Andalus de aanvallen gelaten over zich heen komen.

In zijn hoofdstad Córdoba was Abd al-Rahman woedend over het bloedbad bij de moskee, en zijn verkenners meldden dat de barbaren steeds dichterbij kwamen.

De emir droeg zijn ministers op een verdediging op touw te zetten, maar vanwege de geruchten over de wreedheid van de Scandinaviërs was het lastig om vrijwilligers te vinden die het tegen hen wilden opnemen.

Daarom stuurde de eerste minister boodschappers naar alle gouverneurs met het verzoek ‘een beroep te doen op alle moslims die kunnen vechten tegen deze onverwachte tirannen, omdat deze situatie haar weerga niet kent’.

Weldra kwamen moslimstrijders van heinde en verre naar het militaire kamp dat de emir bij Sevilla had laten optrekken.

Sluwe val nekt de Vikingen

De vele moslimstrijders kwamen uit het hele rijk. Er waren Noord-Afrikaanse huurlingen, maar ook krijgslustige clanleden uit het noorden van Al-Andalus, die gepokt en gemazeld waren in de strijd tegen de christenen.

Als laatste sloten leden van de opstandige Banu Qasi-clan zich bij het leger aan. De emir was erin geslaagd zelfs zijn ergste vijand achter zich te scharen, en hij was klaar om de strijd met de Vikingen aan te gaan.

De commandanten van de emir – onder wie de eunuch Nasr (Arabisch voor ‘overwinning’) – zouden de Vikingen uit Sevilla hebben weten te lokken door kleine groepjes strijders naar de randen van de stad te sturen.

In hun hoogmoed gingen de Vikingen achter deze soldaten aan, die volgens de bronnen de Scandinaviërs regelmatig in een hinderlaag wisten te lokken.

Isa al-Razi meldt dat de Vikingen zich steeds kwader maakten over deze Moorse provocaties. Omdat ze toch al van plan waren om Sevilla achter zich te laten, bemanden ze hun langschepen en voeren ze door om nieuwe plaatsen te zoeken om te plunderen.

Zo arriveerde een grote Vikingvloot op 11 november 844 in Talyata, een paar kilometer ten noorden van Sevilla. De Scandinaviërs gingen aan land om de inwoners, waar ze geen hoge pet van ophadden, in de pan te hakken. Maar commandant Nasr had er het grootste deel van het islamitische leger gestationeerd, en toen de Vikingen de ruiters ontdekten, was het al te laat.

De Scandinaviërs waren in de minderheid en stonden tegenover een goed bewapende vijand. Volgens huidige historici namen er zo’n 1000 Vikingen deel aan de veldslag bij Talyata, en islamitische bronnen melden dat zeker 500 van hen sneuvelden.

Nasr nam een aantal langschepen in beslag en zou er 30 verwoest hebben met brandende projectielen uit katapulten. De moslims kenden geen genade en achtervolgden een groep ontsnapte Vikingen, die vier dagen later afgeslacht werden in Tejada bij de monding van de Guadalquivir. De bronnen spreken van een bloedbad.

De laatste Vikingen ontvluchtten Sevilla met hun schepen vol slaven, op de hielen gezeten door de Moren. Die wisten nog twee langschepen uit te schakelen.

In Sevilla hingen de moslims 400 gevangengenomen Vikingen op aan palmbomen. De hoofdman en 200 strijders werden volgens de bronnen onthoofd, en emir Abd al-Rahman stuurde de afgehakte hoofden als trofee naar zijn vazalstaten in Noord-Afrika. Zo toonde hij zijn macht en wilde hij voorkomen dat zijn vazallen ooit in opstand zouden komen.

Overwinning wordt gevierd

Gezanten verkondigden het nieuws over de overwinning in alle uithoeken van het rijk. Er werden feesten georganiseerd, onder meer door de eunuch Nasr, die door een dichter geprezen werd:

‘Als de stem van uw zwaard klinkt in het land / beven zelfs de meest rotsvaste bergen / vraag de beren en de gieren over Talyata!’

De grote Vikingvloot die als uit het niets aan de kust van Noord-Spanje was verschenen, was slechts 42 dagen na de komst van de noorderlingen naar Sevilla verslagen. Enkele langschepen met Vikingen aan boord wisten echter de open zee te bereiken, en volgens de bronnen gingen ze door naar het huidige Portugal, waar ze een tijdlang de dorpen langs de kust belaagden.

De Noord-Afrikaanse historicus Ibn Idhari vertelde hoe het de Vikingen verder verging: ‘Degenen die ontkomen waren, voeren weg. Ze gingen naar Niebla en Lissabon, en er werd niets meer van hen vernomen.’

Of de laatste Vikingen hun winterkamp aan de Garonne bereikten en vandaar terugkeerden naar Scandinavië, is niet bekend.

Nog nooit was een Vikingtocht zo slecht afgelopen, en de overlevenden deden er vast het zwijgen toe toen ze thuiskwamen.

Maar één nederlaag schrok de Vikingen niet af. De route naar een nieuwe, spannende wereld was geopend, en een paar jaar later zette de volgende lading Scandinaviërs koers naar Al-Andalus – waar de moslims hun kromzwaarden al hadden geslepen.