Kruisiging: Romeinen kozen langzame dood

Uit woede en frustratie over het hardnekkige verzet van de joden, martelen de Romeinen hun gevangenen. Vervolgens nagelen ze hun slachtoffers aan metershoge, houten kruizen.

‘Ze kruisigden hen in verschillende posities, puur voor het vermaak. Uiteindelijk was er niet genoeg hout voor alle kruizen – en hadden ze geen ruimte meer om ze neer te zetten,’ schreef Josephus vol afschuw.

Het is zo luguber dat zelfs de Romeinse bevelhebber Titus medelijden krijgt met de slachtoffers. Toch laat hij zijn soldaten doorgaan.

Titus hoopt dat de inwoners van Jeruzalem zo geschokt zullen zijn door de langzame, pijnlijke dood van de gevangenen dat ze zich zullen overgeven.

Kruisiging was de pijnlijkste straf van de Romeinen. De Romeinse beulen hadden elke stap van deze executiemethode geperfectioneerd, om hun slachtoffers zoveel mogelijk te laten lijden.

De straf was zo wreed dat het eeuwenlang verboden was om hem te gebruiken voor Romeinse burgers.

Assyriërs vonden kruisiging uit

Kruisiging was geen Romeinse uitvinding. De straf werd waarschijnlijk bedacht door de Assyriërs in het huidige Irak, eeuwen voor de stichting van Rome.

De Assyriërs hadden in de jaren 1300 v.Chr. een machtig rijk bijeen veroverd, maar hadden ook regelmatig te maken met opstanden.

Als reactie hierop bedachten ze de wreedste straffen uit de oudheid, waaronder een vroege variant van de kruisiging, waarbij het slachtoffer met het bovenlichaam op rechtopstaande palen werd gespietst.

Het kan zijn dat de Assyriërs deze straf later hebben doorontwikkeld tot de kruisiging zoals we die nu kennen. Hoe dan ook, de Assyrische erfgenamen, de Perzen, namen deze methode over.

De Griekse historicus Herodotus schrijft bijvoorbeeld dat de Perzische koning Darius I rond 594 v.Chr. een opstand in Babylon hard neersloeg.

‘Hij koos bijna 3000 vooraanstaande burgers uit en liet ze kruisigen.’

Hoe een Perzische kruisiging eruitzag, weten we niet. Waarschijnlijk werd het slachtoffer met de armen aan een houten paal vastgebonden, met zijn voeten een stuk boven de grond.

De aartsvijand van de Perzen waren de Grieken. Die zagen de Perzen als barbaren, en daarom werd kruisiging nooit een geaccepteerde executiemethode in Griekenland.

Die bezwaren had de Macedonische koning Alexander de Grote niet toen hij in de 4e eeuw v.Chr. het Perzische Rijk veroverde. Toen hij de havenstad Tyrus, in het huidige Libanon, bereikte, verzette de stad zich maandenlang. Toen hij de stad uiteindelijk veroverde, nam Alexander wraak.

‘2000 burgers, die de woede van de Macedoniërs hadden overleefd, hingen nu aan kruizen genageld langs het uitgestrekte strand,’ vermeldt een bron.

Alexander de Grote verspreidde de straf naar het Middellandse Zeegebied, waar ook Carthago de methode overnam. En toen Carthago en Rome in de 3e eeuw v.Chr. streden om de macht in het Middellandse Zeegebied, maakten de Romeinen voor het eerst kennis met kruisigingen.

Nadat ze Carthago in 146 v.Chr. hadden verwoest, gingen de Romeinen naar huis met een enorme oorlogsbuit – en de pijnlijkste executiemethode van de oudheid.

Gekruisigden moesten lijden

Het Romeinse Rijk groeide en groeide, en daarmee nam ook het risico op verzet en opstanden toe.

Maar daar zouden kruisigingen wel mee afrekenen. En dus besloten de Romeinen om elke stap van het proces te ‘optimaliseren’ – om de kruisiging zo pijnlijk en afschrikwekkend mogelijk te maken.

De eerste stap van de procedure was een geseling. De veroordeelde werd spiernaakt aan een paal gebonden, waarna de beulen zijn ontblote huid afranselden met een zweep. Zo’n zweep had meerdere staarten, en aan de uiteinden zaten vaak stukjes lood, metaal of botten.

In 62 n.Chr. zag de joodse tolk Flavius Josephus hoe een boer in Jeruzalem gegeseld werd.

‘Hier werd hij afgeranseld tot je zijn botten kon zien.’

Terwijl het bloed uit de opengereten rug stroomde, werd de veroordeelde met zijn armen aan een balk – een zogenoemde patibulum – gebonden. Met die balk op zijn nek moest de naakte man vervolgens zelf naar de plaats van zijn executie lopen.

De Romeinse toneelschrijver Plautus beschrijft dit in een scène:

‘Laat hem de patibulum door de stad dragen. En vervolgens aan het kruis genageld worden.’

Dit onderdeel was belangrijk, omdat het naakte en bloedende slachtoffer totaal vernederd werd tijdens zijn tocht door de drukke straten.

In een boek van rond het begin van onze jaartelling beschrijft Chariton hoe veroordeelden met kettingen om hun nek en voeten naar de plek van de kruisiging moesten lopen.

‘Elke man moest zijn eigen kruis dragen. De beulen voegden dit element aan het gruwelijke schouwspel toe om anderen af te schrikken,’ schrijft hij.

Pas daarna begon de kruisiging zelf.

Veroordeelde werd aan het kruis genageld

De vorm van het kruis varieerde, maar het bestond meestal uit een tot 2,4 meter hoge paal – de stipes – die al op de plaats van de kruisiging was neergezet.

Zodra de veroordeelde aankwam, werden zijn armen vastgespijkerd aan de dwarsbalk – patibulum – die hij zelf had gedragen. We weten niet of de ijzeren spijkers door de handpalmen of polsen werden geslagen.

Waarschijnlijk werden beide methodes gebruikt. Uit experimenten blijkt dat, als de spijker door het midden van de handpalm wordt geslagen, de hand door het gewicht van het slachtoffer uiteen wordt gescheurd. En dan mislukt de kruisiging.

Als de spijker daarentegen door de handwortelbeentjes in het onderste deel van de hand wordt geslagen, vlak voor de overgang naar de pols, is het gewicht geen probleem.

De handwortel bestaat uit acht botjes die met pezen aan elkaar vastzitten.

Misschien wisten de Romeinen dat dit deel van de hand extra gevoelig is, omdat de elleboogzenuw hier loopt. Elke keer dat het slachtoffer bewoog, raakte de spijker de zenuw en veroorzaakte zo intense pijnscheuten.

Dat gold ook als de spijker door de pols werd geslagen, waar de nervus medianus zit.

Nadat de armen aan de patibulum waren vastgespijkerd, hesen de beulen de dwarsbalk op de paal, waar de balk werd vastgezet. Daarna werden de voeten vastgenageld.

Volgens wetenschappers werden de voeten aan weerszijden van de paal vastgemaakt door een ijzeren spijker door het hielbeen te slaan. Ook werden de voeten aan de voorkant van de paal genageld met een spijker door de middenvoetsbeentjes.

Ook hier zitten zenuwen die de pijn verergerden.

Volgens de Romeinse filosoof Seneca vermaakten de beulen zich met experimenten. ‘Sommigen kruisigden hun slachtoffers ondersteboven. Of ze doorboorden hun geslachtsdelen.’

Voor de veroordeelden was de pijn echter niet het grootste probleem. Dat was de ademhaling.

Gekruisigden stikten langzaam

Uit recente experimenten blijkt dat het ergste aspect van een kruisiging was dat het slachtoffer niet kon uitademen.

Tijdens deze experimenten werden vrijwilligers aan hun armen opgehangen. Het inademen was geen probleem. Het middenrif, de belangrijkste ademhalingsspier, ging gewoon naar beneden. Hierdoor werden de longen groter en vulden ze zich met lucht.

Maar het uitademen, als de longen kooldioxide uitstoten, was een beproeving. Hiervoor moet de ademhalingsspier de longen weer samenpersen, om hun volume te verkleinen. Uit het experiment bleek echter dat dit alleen mogelijk was als de gekruisigde zich afzette met zijn vastgenagelde voeten, om zo de druk op de armen te verminderen.

Elke keer dat de slachtoffers uitademden, leden ze onbeschrijfelijk veel pijn. Ook bleek dat al na zes minuten de ademhalingscapaciteit met 70% was afgenomen, en de bloeddruk met 50% was gedaald. En dat werd na verloop van tijd alleen maar erger.

Als de gekruisigde na een paar uur, en soms zelfs na een paar dagen stierf, kwam dat door verstikking in combinatie met een hartstilstand.

Maar de weg naar de genadige dood was lang en pijnlijk, en de Romeinen hadden vaak geen zin om lang te wachten. Daarom braken ze de scheenbenen van hun slachtoffers met een hamer.

Zo konden ze hun benen niet gebruiken om hun lichaam omhoog te duwen om adem te kunnen halen – en stierven ze sneller.

De filosoof Seneca vond daarom de kruisiging de ergste dood.

‘Vooral na de geseling, die het slachtoffer verzwakt, misvormd en gezwollen achterlaat met venijnige wonden op zijn schouders en borst, terwijl hij vecht voor elke pijnlijke ademhaling,’ schreef hij.

Kruisiging was psychologisch wapen

De afschuw die Seneca voelde, was precies wat de beulen met hun straf wilden bereiken. Het belangrijkste doel van een kruisiging was namelijk om anderen af te schrikken. Daarom werden mensen op publieke plaatsen gekruisigd.

Toen de Romeinse bevelhebber Marcus Crassus in 71 v.Chr. de opstandige Spartacus en zijn slavenleger versloeg, zorgde hij ervoor dat iedereen de straf zag.

‘Er waren slechts 6000 overlevenden, die gevangen werden genomen en gekruisigd langs de weg van Rome naar Capua,’ vertelt de Romeinse historicus Appianus.

Kruisiging was zo’n wrede straf dat het wettelijk was bepaald dat Romeinen er niet toe veroordeeld konden worden. Alleen slaven, opstandelingen, piraten en verraders werden gekruisigd.

Er ontstond dan ook veel ophef toen in 70 v.Chr. bekend werd dat de Romeinse gouverneur op Sicilië, Gaius Verres, een Romeinse burger had laten kruisigen. Verres moest voor de rechtbank verschijnen, en de beroemde Cicero was de aanklager.

‘De arme man zei niets, te midden van zijn pijn en het geluid van zweepslagen, behalve de woorden: ‘‘Ik ben een Romeins burger,’’’ was zijn pleidooi.

Volgens Cicero ging de man ervan uit dat de gouverneur hierna de kruisiging zou onderbreken.

‘Toch liet je hem de meest wrede en schandelijke dood sterven!’ schreeuwde Cicero, die Verres liet verbannen.

Keizers kruisigden hun tegenstanders

Na de val van de Romeinse Republiek begonnen de keizers steeds meer mensen te kruisigen. Alles, van gewelddadige overvallen tot lastercampagnes tegen de keizerlijke familie, werd met kruisiging bestraft.

Terwijl Rome eerst vrij tolerant was tegenover andere religies, werden in de keizertijd ook religieuze minderheden gestraft met kruisiging.

Deze aanscherping kwam deels doordat keizers voortaan gezien werden als levende goden. Als mensen hun goddelijkheid niet erkenden, werden ze gestraft.

Bijvoorbeeld in Egypte in 38 n.Chr., toen de joden in Alexandrië weigerden keizer Caligula als een god te aanbidden. De Romeinse gouverneur eiste toen de zwaarst mogelijke straf.

‘Hij liet levende mensen kruisigen,’ vertelt de joodse schrijver Philo geschokt.

Vijf jaar eerder had Pontius Pilatus, de Romeinse gouverneur in Judea, een arme Joodse timmerman gekruisigd omdat hij de keizerlijke macht had uitgedaagd.

Zijn naam was Jezus, en het waren zijn volgelingen die uiteindelijk een einde maakten aan de wreedste straf van Rome.

Ondanks felle tegenstand van de keizerlijke macht in Rome kreeg Jezus steeds meer aanhangers. De sekte liet zich zelfs niet tegenhouden toen de keizers duizenden christenen liet kruisigen – ze kozen het kruis zelfs als symbool voor hun beweging.

300 jaar na de kruisiging van Christus bekeerde keizer Constantijn zich tot het christendom, en zeven jaar later verbood hij kruisigingen.

In plaats daarvan werd ophanging de favoriete executiemethode van de christelijke heersers.