Een Romeinse keizer liep nog meer risico om gewelddadig aan zijn einde te komen dan een gladiator in een gevecht op leven en dood.
De overlevingskans was zelfs te vergelijken met die bij een potje Russische roulette met maar liefst vier kogels in de zes kamers van de revolver. Maar als een heerser de eerste jaren had overleefd, kon hij ontspannen – althans, voor even.
Zes van de tien stierf gewelddadige dood
Dat blijkt uit een onderzoek naar de ‘duurzaamheid’ van de keizers, uitgevoerd door professor Joseph Saleh van het Georgia Institute of Technology in de VS.
‘Dat het een riskant beroep was, is welbekend – in elk geval kwalitatief,’ aldus Saleh. Hij wijst erop dat ruim 60 procent van de eerste 70 Romeinse keizer werd vermoord, zelfmoord pleegde of sneuvelde in een oorlog.
Saleh wilde echter onderzoeken of er een patroon was voor het moment waarop keizers doorgaans werden vermoord. Hij paste daarvoor een statistische methode toe die wordt gebruikt om de duurzaamheid van machineonderdelen te testen – de zogeheten betrouwbaarheidstechniek.
Overlevingskans van keizers in de loop van de tijd
Verklaring van de grafiek:
Y-as = overlevingskans in procenten.
X-as = aantal jaar op de Romeinse troon
Overlevingskans van keizers in de loop van de tijd
De eerste drie jaren waren het gevaarlijkst voor een keizer. Het risico bleef hoog, maar daalde geleidelijk in de zeven jaar daarna.
Overlevingskans van keizers in de loop van de tijd
Vanaf het achtste jaar op de troon stabiliseerde het risico. De keizer had dan afgerekend met zijn belangrijkste vijanden en een solide fundament opgebouwd om te regeren.
Overlevingskans van keizers in de loop van de tijd
Na het 12e jaar nam het risico weer toe. Dat kwam bijvoorbeeld door grote maatschappelijke veranderingen of een jonge rivaal die de heerser uitdaagde.
Keizer kon ‘ontwerpfoutjes’ hebben
Het bleek dat twee derde van de gedode keizers gedurende de eerste twee jaar op de troon omkwam. Iets vergelijkbaars doet zich voor bij nieuwe machines, die kunnen kampen met ‘ontwerpfoutjes’.
Het overlijdensrisico stabiliseerde in het achtste jaar dat een keizer aan de macht was, maar nam weer toe na jaar 12 – net als een machine die het na verloop van tijd begeeft vanwege slijtage of metaalmoeheid.
De beste adviezen aan een paranoïde heerser
Volgens Saleh was er geen algemeen advies waar de keizers zich aan hadden kunnen houden om te overleven, want daarvoor waren de omstandigheden te verschillend. Maar een fout die de meesten maakten, was dat ze verschillende groeperingen in de samenleving tegen zich in het harnas joegen, waardoor deze samen tegen de heerser in opstand kwamen.
‘Mijn advies zou dan ook zijn: probeer de situatie goed aan te voelen, en stoot niet twee of meer machtige groeperingen voor het hoofd. Houd bovendien je officieren in de gaten en weet wanneer je het beste een stapje terug kunt doen,’ aldus Joseph Saleh.
Volgens hem zou een keizer die wilde overleven elk jaar zijn generaals, die regelmatig staatsgrepen pleegden, naar een ander gebied moeten overplaatsen.
Zo hield de keizer de controle over de leiding, de promoties en andere belangrijke processen binnen het machtige Romeinse leger.
Keizer was niet te redden
Volgens Saleh was er echter één keizer die moeilijk te redden was geweest: Elagabalus, die al op zijn 14e op de troon kwam nadat zijn oma zijn voorganger had laten vermoorden.
Deze excentrieke keizer, die onder meer met een mannelijke slaaf trouwde, vertrouwde een aantal hoge posten toe aan mannen met geen andere kwalificatie dan een bovengemiddeld groot geslachtsorgaan.
Elagabalus maakte in no time een groot aantal vijanden en was zo onbekwaam dat zelfs zijn grootmoeder besefte dat er maar één ding op zat: de keizer moest dood. Dat regelde ze dan ook.
‘Ik denk niet dat enig advies Elagabalus had kunnen redden,’ zegt Saleh.
‘Of het zou geweest moeten zijn: weiger die baan, het is niets voor jou.’