Keizer had gevaarlijkste beroep van Rome

Door de aanslag is hij doodsbang geworden.

Vanaf nu denkt hij dat iedereen hem wil vermoorden en dus laat hij honderden mensen executeren, in een wanhopige poging om ze een stap voor te zijn. Maar hoe meer mensen hij laat vermoorden, hoe meer vijanden hij krijgt.

Vlak nadat de eerste Romeinse keizer, Augustus, in 27 v.Chr. op de troon kwam, werd duidelijk hoe gevaarlijk het was om heerser van het grootste rijk op aarde te zijn.

Van de 11 eerste Romeinse keizers werden er zeven vergiftigd, neergestoken of door eigen hand van het leven beroofd.

Alleen al in 69 n.Chr. werden er binnen een paar maanden drie keizers op gruwelijke wijze omgebracht.

Dit was echter niets vergeleken bij de slachtpartijen waar de latere keizers mee te maken kregen. En het begon bij de krankzinnige keizer Commodus.

Toen Commodus keizer werd, had het rijk net een rustige periode achter de rug onder leiding van de zogenoemde vijf goede keizers, die ook geen van allen vermoord werden.

Het bijzondere aan deze vijf was dat ze op basis van hun kwaliteiten waren uitgekozen door hun voorgangers. De laatste in deze rij was Marcus Aurelius die, ondanks dat het een slimme man was, toch zijn zoon Commodus tot keizer benoemde.

Zijn zoon haatte het leven aan het front en besloot direct na Aurelius’ dood om te stoppen met de oorlogen tegen de Germanen, die zijn vader zijn hele leven had bestreden. Commodus hield meer van feesten in Rome.

Maar veel mensen waren tegen de wapenstilstand die hij sloot, wat leidde tot de aanslag bij het Colosseum in 182. Nu draaide de keizer helemaal door. Hij liet de prefect, het hoofd van de keizerlijke garde, executeren en liet het bestuur van het imperium over aan de nieuwe prefect, Perennis.

Uit angst voor nieuwe aanslagen ruimde de keizer nog meer mogelijke vijanden uit de weg.

Terwijl Perennis regeerde, ging de keizer van feest tot feest en vermaakte hij zich met gladiatorengevechten. Commodus dacht dat hij de reïncarnatie van Hercules was, en dus trad hij in een leeuwenvel op in het Colosseum, waar hij tegen mannen en dieren vocht.

Volgens de senator Dio Cassius verzamelde de gestoorde keizer alle mannen van Rome die door ziekte hun voeten hadden verloren.

Zij werden verkleed als slangachtige monsters en moesten door het stof kruipen totdat de keizer ze doodde met zijn knuppel. Een andere keer vermaakte hij zich door bij struisvogels de kop eraf te schieten met pijl en boog.

Volgens Dio Cassius liet hij trots een van de afgeschoten koppen zien aan de senatoren.

‘Hij zei niets, maar knikte lachend om duidelijk te maken dat hij met ons hetzelfde zou doen.’

Niet veel later viel ook Perennis in ongenade en werd hij vermoord. De keizer was nu zo paranoïde dat niemand meer veilig was. Honderden mensen werden gedood. Commodus liet ook regelmatig de leiders van zijn garde elimineren, zodat ze niet te machtig werden.

Het keizerlijke geweld bleef echter niet zonder gevolgen. De nieuwste prefect, Laetas, wist dat hij – om te voorkomen dat hij ook het loodje zou leggen – als eerste moest toeslaan.

Hij sloot daarom een pact met de minnares van de keizer, die toegang had tot zijn privévertrekken. Hij vergiftigde Commodus’ wijn, maar daar werd de keizer alleen wat misselijk van.

En dus betaalden ze de misdadiger Narcissus om het karwei af te maken.

‘Narcissus wierp zich op de vergiftigde keizer, pakte hem bij de keel en wurgde hem,’ schrijft de Romeinse schrijver Herodianus.

Iedereen was opgelucht toen de keizer dood was – behalve één iemand: zijn opvolger.

Direct na Commodus’ dood vroegen zijn moordenaars aan de Romeinse stadsprefect Pertinax of hij de nieuwe keizer wilde worden. De 66 jaar oude Pertinax werd voorgesteld aan de lijfgarde – de zogenoemde praetorianen – om hun steun te krijgen.

De lijfgarde was niet onder de indruk, maar liet zich overhalen toen bleek dat elke soldaat een smak geld zou krijgen.

Vervolgens werd de oude man naar de senaat gebracht, waar hij volgens Dio Cassius duidelijk maakte dat hij liever geen keizer wilde zijn.

‘Door mijn leeftijd, gezondheid en de huidige situatie heb ik geen interesse in de troon,’ verklaarde Pertinax, en hij bood zijn positie aan andere senatoren aan. Maar die weigerden.

Dus werd Pertinax benoemd tot keizer.

‘Want hij was niet alleen het meest eervol, maar had ook een goede gezondheid – hij was alleen slecht ter been,’ schrijft Dio Cassius.

De goudeerlijke Pertinax ging heel anders te werk dan zijn voorganger.

Commodus had kapitalen verspild aan sieraden, meisjes van plezier, goud en ivoor. Nu werd alles verkocht om geld in de staatskas te krijgen. De keizer maakte ook een einde aan de uitgebreide banketten – en als de zuinige keizer dan eindelijk mensen uitnodigde, kregen ze halve artisjokken voorgeschoteld.

Daarnaast zorgde Pertinax ervoor dat zijn vrouw en zoon van hun privégeld leefden – niet van overheidsgeld.

De inwoners en de senaat waren dolenthousiast, maar Pertinax had geen rekening gehouden met de praetorianen. En zij waren allesbehalve blij. Zij konden zich namelijk niet meer verrijken op kosten van de bevolking.

En dus werd, twee maanden en 25 dagen na de troonopvolging, het paleis ingenomen door 300 boze soldaten. Volgens Cassius had de keizer kunnen vluchten, maar hij probeerde de meute te overtuigen. En dat hielp niet.

Pertinax, die nog nooit iets fouts of oneerlijks had gedaan, werd in stukken gesneden.

Ten slotte werd hij onthoofd en werd zijn hoofd op een spies geplaatst. Maar als de Romeinen dachten dat dit het toppunt van bloedigheid was, dan hadden ze het mis.

Een paar uur na Pertinax’ dood boden zijn moordenaars de keizerstitel te koop aan.

‘Alsof het een markt of een veiling was werden de stad en het rijk geveild aan de hoogste bieder,’ schrijft Cassius geïrriteerd.

Twee van de rijkste mannen van Rome deden meteen mee, want de keizer had onbeperkt toegang tot de staatskas en andere lucratieve inkomsten.

De ene was Didius Julianus, die na een heftige biedronde de overwinning in zijn zak stak. Hij had namelijk elk lid van de garde, die uit duizenden soldaten bestond, 30.000 sestertiën gegeven – ongeveer 10 jaar soldij.

Nadat hij de verbijsterde senatoren had verteld dat hij nu de nieuwe keizer was, werd hij naar het paleis gebracht.

Volgens Dio Cassius vond Julianus het grappig dat het middageten van de vermoorde Pertinax nog steeds op tafel stond.

‘Hij begon zich vol te proppen, terwijl het lijk van zijn voorganger nog in het gebouw lag. Daarna ging hij dobbelen.’

De nieuwe keizer liet ook zijn vrouw en jonge dochter komen, die behoorlijk overstuur waren. Overal in de stad waren namelijk rellen uitgebroken toen de mensen over de schandalige veiling hadden gehoord.

Maar Julianus maakte zich geen zorgen. Hij waande zich veilig – vooral omdat hij de trouw van de lijfgarde had gekocht.

Maar al konden de burgers en de senaat Julianus niets maken, de keizer was even vergeten dat de wereld groter is dan Rome. En met zijn veiling had hij bewezen dat iedereen keizer kon worden, als je maar geld of soldaten genoeg had.

Toen de generaals buiten de stad hoorden van het schandaal in Rome kwam o.a. Septimius Severus in opstand en trok hij met zijn leger op naar de hoofdstad.

Julianus haastte zich naar de praetorianen om ze te vragen de stad te verdedigen. Maar omdat de keizer hen niet meer geld kon bieden, stonden ze er niet bepaald om te popelen.

De weken daarna veranderde Rome in een groot fort met overal soldaten. Volgens Dio Cassius was iedereen in paniek, alhoewel de inwoners wel moesten lachen toen de keizer zich in het paleis barricadeerde en alle sloten liet vervangen om de vijand buiten te houden.

‘Het was weliswaar een stuk moeilijker geweest om Pertinax te doden als hij de deuren op slot had gedaan, maar Julianus leek te geloven dat ze hem met rust zouden laten als hij zich maar opsloot.’

Intussen trok generaal Severus verder op naar Rome. Een paar dagen voordat hij de stad bereikte, stuurde hij bericht naar de lijfgarde en beloofde hen gratie als ze hem Julianus zouden uitleveren.

Maar de praetorianen hadden geen zin om voor de keizer te sterven en gingen naar de senaat om de kwestie te bespreken.

Julianus bleef alleen achter en hoorde alleen nog zijn eigen stem door de gangen van het paleis echoën. Intussen besloot de senaat om hem af te zetten.

Niet veel later bestormde de lijfgarde het paleis en werd de keizer in zijn badkuip onthoofd. Nadat hij de troon had gekocht, was Julianus slechts 66 dagen keizer – misschien wel de slechtste deal uit de geschiedenis.

Naar verluidt waren zijn laatste woorden:

‘Wat heb ik verkeerd gedaan?! Wie heb ik vermoord?’

Na zijn overwinning op Julianus werd Septimius Severin uitgeroepen tot keizer. Hij regeerde 18 jaar lang, totdat hij in 211 aan een ziekte overleed tijdens een veldtocht in Groot-Brittannië.

Voor zijn dood gaf hij zijn zoons, die hem samen zouden opvolgen, advies over het keizerschap: ‘Zorg ervoor dat jullie het met elkaar eens zijn, denk aan de soldaten en de rest is niet belangrijk.’

Een goede tip, want met het leger achter zich stond de keizer sterk. Helaas luisterden zijn zoons, Caracalla en Geta, niet.

Ze hadden de grootst mogelijke hekel aan elkaar en Caracalla, de oudste van de twee, was al een paar keer van plan geweest om zijn broer te doden, omdat hij populairder was bij de soldaten dan hijzelf.

Toen de twee kersverse keizers vanuit Groot-Brittannië naar Rome kwamen, verdeelden ze het paleis in tweeën – uit angst voor elkaar.

‘Ze barricadeerden de binnendeuren en deelden alleen de buitendeuren, en ze hadden beiden hun eigen lijfwachten,’ vertelt de Romeinse schrijver Herodianus.

Volgens Dio Cassius was de belangrijkste reden dat Caracalla zijn broer nog niet had vermoord, dat Geta in het openbaar altijd omringd was door soldaten.

Caracalla haalde daarom zijn moeder, Julia Domna, over om de broers uit te nodigen voor een verzoeningsmaaltijd in haar kamer. Geta ging er zonder lijfwachten heen en werd overmeesterd door Caracalla en een stel gewapende handlangers.

Dio Cassius vertelt dat Geta naar zijn verbijsterde moeder rende en haar om de hals vloog, terwijl hij in stukken werd gesneden: ‘Moeder, moeder – ik word vermoord’ waren zijn laatste woorden.

Toen Julia Domna begon te huilen, dwong Caracalla haar om te lachen – anders zou hij haar vermoorden. Vervolgens haastte de keizer zich naar de praetorianen, die hij wijsmaakte dat Geta hem had aangevallen en dat hij zijn broer had gedood uit zelfbescherming. Zijn mannen waren niet overtuigd, maar slikten het voor zoete koek toen ze allemaal loonsverhoging kregen.

Hij vertelde hetzelfde verhaal aan de senaat en stuurde vervolgens zijn troepen eropuit om aanhangers en vrienden van Geta op te sporen.

Senatoren, officieren en hofdienaren werden gedood in een slachtpartij die ongeveer 20.000 levens kostte.

Het jaar daarop werd de keizer nog gewelddadiger. Alle mensen die ergens in uitblonken, konden uit de weg geruimd worden, omdat Caracalla bang was dat ze een bedreiging zouden vormen.

Maar hij had het advies van zijn vader onthouden om zijn troepen tevreden te houden, en dus verhoogde hij hun loon zozeer dat de staatskas ineens leeg was.

De paranoia van de keizer zou hem uiteindelijk fataal worden. Op een dag voorspelde een waarzegger namelijk dat het hoofd van de lijfgarde, Macrinus, keizer zou worden.

Helaas was het diezelfde Macrinus die de brieven van de keizer moest lezen. Hij kon wel raden wat Caracalla zou doen als hij de voorspelling zou lezen, en dus besloot hij om hem een stap voor te zijn.

De prefect van de garde betaalde een soldaat om de keizer te vermoorden.

Caracalla was op dat moment op reis in Klein-Azië en tijdens een avondwandeling sloeg de moordenaar toe. Toen de keizer even alleen was, stak de soldaat een dolk in zijn hart.

Direct daarna riep Macrinus zichzelf uit tot keizer, maar hij sneuvelde twee maanden later in een gevecht tegen een van Caracalla’s familieleden, Elagabal, die nu keizer werd – de meest extravagante in de hele Romeinse geschiedenis.

Elagabal verstopt zich in een kast

Op 14-jarige leeftijd werd Elagabal keizer van het Romeinse Rijk. Hij was verre familie van de overleden Caracalla, maar zijn moeder beweerde dat Caracalla zijn vader was en dat hij dus recht had op de troon.

De jonge keizer, die in zijn geboorteplaats in Syrië een priester was voor de zonnegod Heliogabal, wist dat Rome de afgelopen 25 jaar zes keizers had gehad, van wie er slechts één niet was vermoord. Maar dat kon hem weinig schelen.

Elagabal zag de keizerstitel vooral als vrijbrief – om te leven in ongekende luxe en elke fantasie te verwezenlijken.

Volgens Dio Cassius was het moeilijk om te zeggen of de keizer een man of een vrouw was.

‘Hij spon wol, droeg een haarnetje en gebruikte make-up,’ schrijft hij. Ook vertelt hij dat de keizer zijn baard en lichaamshaar liet verwijderen om meer op een vrouw te lijken.

Hij benoemde een danser tot hoofd van de lijfgarde en ook andere hoge posities gingen naar mannen van wie de grootte van hun geslachtsorgaan de enige kwalificatie was.

Deze keizer trouwde volgens de overlevering met een mannelijke slaaf, maar deelde ook met andere mannen het bed. En hij vond het opwindend om betrapt te worden.

‘En dus werd hij vaak afgestraft door zijn “echtgenoot” en liep hij een blauw oog op,’ vertelt Dio.

Maar zijn relatie met de soldaten verliep moeizaam. Als de feminiene regent een legerkamp bezocht, moest hij zijn oma meenemen – anders nam niemand hem serieus. Zijn familie wist dat een goede verhouding met het leger essentieel was en besloot daarom Alexander Severus, de jonge neef van Elagabal, tot medeheerser te benoemen.

Zijn neef was ook een tiener, maar leek niet op een meisje en was geliefd onder de soldaten.

Elagabal was razend vanwege deze benoeming, en dus probeerde hij zijn neef te vermoorden. Maar de aanslag mislukte en maakte veel woede los in het leger. Elagabal werd steeds banger dat hij zelf omgebracht zou worden.

En die angst was gegrond. Niet veel later smeedde zijn tante – de moeder van Alexander Severus – een complot met een aantal officieren. Zij bestormden het paleis en doodden Elegabals moeder.

De keizer werd gevonden in een kast, bevend van angst. De officieren staken hem dood en gooiden zijn lijk in het riool. Toen het lichaam vast bleef zitten, haalden ze hem weer naar boven en dumpten ze Elagabal uiteindelijk in de Tiber.

Alexander Severus werd in 222 op 13-jarige leeftijd keizer en wordt gezien als de tegenpool van Elagabal.

Hij was ijverig, beheerst en dapper, en geïnteresseerd in militaire tactieken en filosofie. Met hulp van zijn moeder gooide hij alle jaknikkers van Elagabal uit het paleis en verving hen door mensen met een bewezen staat van dienst.

Bij het leger ging hij extra zorgvuldig te werk. Hij bezocht persoonlijk de gewonden en kon de hele nacht opblijven om een veldtocht te organiseren.

De soldaten waren dan ook dol op hem. Maar volgens Herodianus had Severus één probleem.

‘Hij vond zijn moeder inhalig en was haar voortdurende jacht naar goud meer dan beu.’

13 jaar lang werd Rome geregeerd door deze strenge, maar rechtvaardige keizer. Maar de hebberigheid van zijn moeder zou uiteindelijk tot zijn val leiden.

In 232 werd het rijk aangevallen door de Germanen. De situatie was zo wanhopig dat Severus, tot verbazing van de soldaten, besloot om een vredesovereenkomst te sluiten.

In deze lastige tijd besloot zijn moeder om te bezuinigen door de soldaten minder loon te geven. Dat zou de jonge keizer fataal worden.

Zijn troepen weigerden te gehoorzamen aan een man die niet wilde vechten of ze fatsoenlijk zou betalen.

Op een koude nacht in 235 werd Severus in zijn tent door soldaten overmeesterd. De jonge keizer wist meteen wat er aan de hand was.

‘Hij schreeuwde dat zijn moeder schuldig was aan zijn dood, bedekte zijn hoofd met een capuchon en ontblootte zijn nek voor de moordenaars,’ schrijft Herodianus.

De moord op Alexander Severus was gepland door de veldheer Maximinus Thrax.

Hij was een boerenzoon uit Tracië, in het huidige Bulgarije, en was opgeklommen in het leger. Thrax, die zelf een keizer had laten vermoorden, was ervan overtuigd dat daadkracht en geweld de beste manieren waren om aanslagen te voorkomen.

Deze reusachtige man had ooit met één klap de tanden uit de bek van een paard geslagen en zou wel 25 liter bier per dag kunnen drinken.

Volgens Herodianus ging Thrax direct na de moord aan de slag met enorme militaire operaties tegen de Germanen.

‘Zo probeerde hij te bewijzen dat zijn bezwaren tegen de lafheid van Severus terecht waren.’

Thrax versloeg de Germanen en organiseerde nieuwe veldtochten. Tegelijkertijd begon hij een klopjacht tegen zijn vijanden, die duizenden levens zou opeisen. Zijn veldtochten kostten een vermogen, dat hij bijeen bracht door beslag te leggen op de bezittingen van rijke mensen overal in het rijk.

In 238 kwamen Romeinse grondbezitters in Noord-Afrika in opstand en benoemden ze de 80-jarige gouverneur Gordianus tot tegenkeizer, ook al had hij er weinig zin in. Hij had echter geen keuze: hij kon de positie accepteren óf sterven.

Gordianus koos zijn zoon, Gordianus II, als medeheerser en stuurde hem met een leger eropuit om een opstand van Thrax’ volgelingen neer te slaan.

Zijn zoon sneuvelde, en toen Gordianus dit hoorde, wist hij dat ook zijn dagen geteld waren.

‘Volkomen van de kaart ging hij naar zijn slaapkamer om te rusten: hij hing zich op met zijn sjaal,’ schrijft Herodianus.

Gordianus was slechts 21 dagen keizer. Meteen benoemde de senaat, die Gordianus had gesteund, twee nieuwe keizers, Maximus en Balbinus. En zij kozen de 13-jarige kleinzoon van Gordianus, Gordianus III, als mederegent.

De keizers vertrokken met een leger om de vierde keizer, Thrax, te verslaan, die zich ergens bij de Germaanse grens bevond. Thrax werd maandenlang belegerd en uiteindelijk vermoord door zijn eigen, uitgehongerde soldaten.

Maximus en Balbinus konden echter niet lang van hun overwinning genieten. Ze kregen ruzie en werden niet veel later gedood door de Praetoriaanse Garde.

De jonge Gordianus III bleef op de troon zitten en vocht dapper tegen de Goten in het noorden en de Parthen in het zuiden. Tijdens de laatste veldtocht werd Gordianus III vermoord – waarschijnlijk door het hoofd van de garde, Philippus I Arabs, die in 244 keizer werd.

Sinds de moord op Commodus een halve eeuw eerder waren de Romeinen gewend geraakt aan omgebrachte keizers en een constante stroom van nieuwe heersers.

Maar niemand was voorbereid op de slachtpartijen die tussen 235 en 285 plaatsvonden. In deze periode van 50 jaar werden er 26 heersers benoemd, waarvan er slechts drie aantoonbaar een natuurlijke dood stierven.

De rest werd vermoord door hun eigen troepen, de lijfgarde of sneuvelde in hun strijd met tegenkeizers, die vervolgens zichzelf weer uitriepen tot keizer.

Pas toen Diocletianus in 284 de troon opeiste, kwam er althans tijdelijk een einde aan het bloedbad. Deze keizer was ook de enige die vrijwillig afstand deed van de troon – en dus het gevaarlijkste beroep van Rome overleefde.