Pijlen vliegen in golven over de 400 Spaanse conquistadores heen, terwijl hordes Maya’s met hun speren vooruit op ze af rennen. Al snel zijn er 70 Spanjaarden gedood en de overlevenden staan tegenover 8000 vastberaden krijgers in een veld bij de stad Cintla. Het is maart 1519.
Alle hoop lijkt verloren voor de Spanjaarden. Maar uit het bos duikt een figuur op: een man in een glanzend harnas die lijkt te zijn samengegaan met een gigantisch en angstaanjagend ... hert!
De Maya’s hebben nog nooit een man te paard gezien. Ze bevriezen van angst terwijl hij op hen af dendert en verschillende indianen met zijn speer doodt.
Plotseling stormt een hele kudde van deze onbekende doodsmachines met het schuim op de bek uit het bos. De Maya’s worden teruggedrongen en laten een spoor van dode krijgers achter op het slagveld. De Spanjaarden denken zelf dat God hen heeft geholpen op het slagveld.
Het stripverhaal Aztec Empire beschrijft hoe de Spaanse ruiters paniek zaaiden onder de indianen. Zij dachten dat ruiter en paard één wezen waren.
Het is voor het eerst in 10.000 jaar dat er weer paarden op het Amerikaanse continent zijn, en de angst van de bewoners voor het dier speelt een cruciale rol voor de conquistadores. Toch is de Slag bij Cintla een van de talloze gebeurtenissen die zelden aan bod komen in verslagen over de periode 1519-1521, toen Spaanse soldaten voor het eerst de Maya’s ontmoetten en vervolgens het Azteekse Rijk veroverden.
De strip Aztec Empire brengt hier verandering in. Het dagelijks leven en de veldslagen worden tot leven gebracht in nauwe samenwerking met historici en archeologen.
De serie is gemaakt door de bekroonde Amerikaanse cartoonist Paul Guinan, die al sinds zijn jeugd gefascineerd is door de ontmoeting tussen de Azteken en de Spaanse veroveraars.
‘Het is een uniek verhaal, omdat de aarde duizenden jaren lang in tweeën was gedeeld: je had enerzijds Afrika, Azië en Europa, en anderzijds Amerika. Toen de Spanjaarden naar Amerika kwamen, was het alsof wezens van twee verschillende planeten elkaar ontmoetten,’ vertelt Paul Guinan aan HISTORIA.
Begin 1519 bereikte Hernán Cortés met 500 soldaten Midden-Amerika en ging voor anker bij de rivier de Grijalva. Op basis van archeologisch onderzoek maakte Paul Guinan een kaart van de Spaanse landing.
Alles moet historisch onderbouwd zijn
In de jaren voorafgaand aan de 500e verjaardag van de val van het Azteekse Rijk in 2021, vroeg Paul Guinan zich af waarom er nooit een groot werk over dit historische moment is geschreven – althans geen werk dat de geschiedenis van beide kanten belicht.
Guinan besloot het heft in eigen hand te nemen met een medium waar hij al 20 jaar ervaring mee had – strips. Guinan begon in 2019 met zijn onderzoek en nam contact op met Mexicaanse historici, antropologen en archeologen. Aan de positie van de Azteken en de Maya tijdens de Spaanse verovering is zelden aandacht geschonken, wat mede te wijten is aan het feit dat er maar weinig historische bronnen zijn.
Beide volkeren schreven hun geschiedenis op in beeldende manuscripten die codes werden genoemd. Deze werden echter door de Spanjaarden verbrand. Historici kunnen daarentegen putten uit brieven van de veroveraar Hernán Cortés en uit memoires van de soldaat Bernal Díaz del Castillo.
Het boek van Bernal Díaz del Castillo, Historia verdadera de la conquista de la Nueva España, weerlegde eerdere boeken over de verovering van het Azteekse Rijk, die hij onjuist vond.
In de eerste acht afleveringen van Aztec Empire volgen we de Spanjaarden tijdens hun eerste ontmoeting met de Maya in maart 1519 bij het stadje Potonchán.
Elke aflevering is voorzien van eindnoten, waarin Guinan zijn keuzes toelicht, want historische correctheid is cruciaal voor het project.
Als hij schetst hoe Cortés zijn schoen kwijtraakt op weg naar de kust, haalt hij dit uit een verhaal van Bernal Díaz. En als hij schrijft dat de hoofdstad van het Azteekse Rijk, Tenochtitlan, 200.000 inwoners telt, dan is dat conform de schatting van de archeologen Sanders, Parsons en Santley uit 1979.
‘Een deel van de dialogen komt van Bernal Díaz, die alles uit zijn hoofd heeft opgeschreven. Ik kan niet alle dialogen precies weergeven, dus doe ik soms kleine aanpassingen. Ik wil echter dat iedereen kan zien wat ik heb gedaan’, aldus Guinan.
Strips beelden het bikkelharde verhaal uit
Holocaust als dierenfabel
Maus is een tour de force van striptekenaar Art Spiegelman, die zijn eigen joodse vader in een concentratiekamp afbeeldt. Mensen worden afgebeeld als dieren; de nazi’s zijn katten en de joden zijn muizen. Dat maakt het verhaal niet minder hartverscheurend.
Twee levens in China
In Boxers & Saints vertelt Gene Luen Yang over twee mannen tijdens de Bokseropstand in China. Het eerste boek volgt de boerenjongen Kleine Bao, die de leider wordt van de opstand, terwijl het tweede boek vertelt over de katholieke Vibiana, die een Chinese Jeanne d’Arc wil zijn.
Oorlog danst wals met surrealisme
De Israëlische documentaire-animatiefilm van Ari Folman, Waltz with Bashir, is een dromerige weergave van de eerste Libanonoorlog, terwijl we het verleden van de regisseur als soldaat volgen. Hij legt de weggestopte herinnering aan een bloedbad uit 1980 bloot.
Revolutie op kinderniveau
In de humoristische graphic novel Persepolis van Marjane Satrapi zien we haar als kind tijdens de Islamitische Revolutie van 1979. De serie toont de val van het regime van de sjah, de triomf van de Islamitische Revolutie en een slopende oorlog tegen Irak, evenals de gevolgen voor haar familie.
Slavin was de sleutel tot de val van het Azteekse Rijk.
De eerste hoofdstukken gaan over de veldslagen bij Potonchán en Cintla, waar de Spaanse ruiters en artillerie worden ingezet. Maar de lezers maken ook kennis met de jonge slavin La Malinche. Zij was een van de vele geschenken die Cortés kreeg van de Maya’s, in de hoop dat hij zijn aanvallen zou staken. Zij moet zich onder de mannen van Cortés begeven, maar hij ontdekt dat zij de Azteekse taal Nahuatl spreekt, en hij zet haar in als tolk.
‘Zij wordt de sleutel waardoor deze culturen elkaar kunnen begrijpen’, legt Paul Guinan uit. Haar vaardigheden worden voor het eerst duidelijk als ze het gesprek leidt tussen Cortés en de Tlaxcala, de aartsrivalen van de Azteken.
‘La Malinche kan deals sluiten en legt de Spanjaarden uit hoe het politieke spel in het Azteekse Rijk werkt.’ Schrijver Paul Guinan
‘La Malinche kan deals sluiten en legt de Spanjaarden uit hoe het politieke spel in het Azteekse Rijk werkt. Ze wordt al snel hun diplomaat. Zonder haar zou de expeditie zijn mislukt, want Cortés had nooit bondgenootschappen kunnen sluiten met de vijanden van de Azteken.’
Voor de historische achtergrond heeft Guinan zich omringd met professionals. Een van hen is antropoloog Alonso Zamora, die aan de grootste universiteit van Mexico, Universidad Nacional Autónoma de México, onderzoek doet naar het leven van de Azteken en Maya's. Zamora beaamt dat La Malinche een sleutelrol speelde in de val van het Azteekse Rijk, maar waarschuwt voor de verhalen die de ontmoeting tussen haar en Cortés ten onrechte afschilderen als een romantische afspraak.
‘Ze heeft geen romantische gevoelens voor Cortés gehad. Deze serie doet het goed, want hun ontmoeting wordt zonder romantiek in beeld gebracht. Het laat zien dat de auteur vastbesloten is om de gebeurtenissen op historisch correcte wijze weer te geven,’ aldus Zamora.
Eerdere portretten van La Malinche laten zien dat ze Cortés verleidt. Aztec Empire vertelt hoe ze werd weggegeven als seksslavin.
La Malinche is een controversiële figuur in het hedendaagse Mexico. Sommigen zien haar als de moeder van het moderne Mexico, anderen als een verrader. Mexicanen gebruiken zelfs het woord malinchista om iemand aan te duiden die Mexico de rug heeft toegekeerd.
De mythe van La Malinche als verrader is een van de elementen die Guinan en Zamora willen ontkrachten.
Deze slavin had al jaren een slecht leven voordat ze bij Cortés terechtkwam. La Malinche behoorde waarschijnlijk tot de Popoluca, die in de huidige Mexicaanse staat Veracruz leefden. De kennis over deze stam is echter beperkt. De naam Popoluca komt van de Azteken en betekent ‘wartaal’ in het Nahuatl, omdat ze hen niet konden verstaan. Toen ze door de Azteken werden verslagen, werden duizenden als slaven meegenomen en La Malinche werd aan de Maya’s verkocht.
‘De conclusie van veel historici is dat ze niets te danken had aan de Azteken. Ze was eerder een slachtoffer van de slavernij. Ze koos dus ook nooit echt de kant van de Spanjaarden, maar ze vocht om te overleven en vervolgens voor de rechten die ze had gekregen,’ aldus Zamora.
500 jaar oude tekeningen dienen als basis
Voor Guinan en Hahn was het belangrijk om zo dicht mogelijk bij de historische bronnen te blijven. Daarom is alles in de strip gebaseerd op bronnen en onderzoek.
Als de Azteekse hoofdstad Tenochtitlan wordt afgebeeld, zijn zowel de huizen als de kostuums gebaseerd op historische bronnen.
Tempel is gebaseerd op museummodel
Op de achtergrond staat de tempel van de zonnegod Tonatiuh. De tempel stond in Tenochtitlan en is getekend op basis van archeologisch onderzoek en modellen in het Nationaal Museum voor Antropologie en Geschiedenis in Mexico-Stad.
Soldaat treedt op als politieagent
Een soldaat wijst een boodschapper de weg. Zijn kostuum is gebaseerd op de Codex Mendoza. ‘Ik dacht dat de koninklijke boodschapper een soldaat de weg zou vragen, net zoals je dat nu aan een politieagent zou vragen,’ zegt Guinan.
Scheppende goden op de poort
De grote poort leidt naar de hoofdtempel van Tenochtitlan. Deze is versierd met onder andere de Azteekse scheppende goden Ometecuhtli en Omecihuatl, afkomstig uit de Codex Borgia.
Kleding komt van tekeningen van de Azteken
‘De kleding van de twee vrouwen en de gele gezichtsverf zijn gebaseerd op illustraties uit Primeros Memoriales en de Florentijnse codices,’ aldus Guinan. De onderzoekers beschouwen de kleding als kenmerkend voor de Azteekse upper class.
Een groot aantal deskundigen helpt
Als je de geschiedenis wilt vertellen in een visueel medium als een stripverhaal, zijn er tal van valkuilen die afbreuk kunnen doen aan de historische nauwkeurigheid. Het ontwerp van een zwaard, een tekst of het interieur van een kamer kan tot kritiek leiden.
Daarom raadpleegt Guinan diverse deskundigen als hij een vraag heeft. De serie is een soort baanbrekende werkplaats geworden, waaraan mensen uit de hele wereld meehelpen. Zo kwam Guinan in contact met antropoloog Zamora: hij schreef Guinan omdat een klein detail over de symbolen op een Mayazwaard hem stoorde. De tekening werd daarna gecorrigeerd.
Er is echter één punt waar Guinan opzettelijk de historische feiten geweld aandoet – de leeftijd van La Malinche. Ze was 14 à 16 toen ze aan Cortés werd gegeven, maar Guinan benadrukt in de voetnoten van zijn verhaal dat ze 18 is. Daar is een simpele reden voor: de wet. De kunstenaar wil geen minderjarige afbeelden die seksueel wordt uitgebuit.
Schrijver Paul Guinan (l) en illustrator David Hahn verwachten dat het nog jaren duurt voor ze helemaal klaar zijn.
Nog jaren tot het af is
Paul Guinan heeft samen met cartoonist David Hahn en een team van historici, archeologen en antropologen tot nu toe acht hoofdstukken voltooid. Het eerste boek telt in totaal 10 hoofdstukken en eindigt met Cortés die een militaire alliantie vormt met de rivalen van de Azteken, de Totonac.
Het geld van de boekverkoop wordt gebruikt om de rest van het project te voltooien.
Guinan hoopt dat Aztec Empire een populair cultureel meesterwerk wordt dat enkele mythes over de opkomst en ondergang van de Azteken kan ontkrachten.
‘Als ik op social media zit, zie ik zoveel mensen die het Azteekse Rijk zien als een voorbeeld van puur kwaad,’ zegt hij en hij vraagt zich af:
‘Hoe zit het met Rome of de Chinese dynastieën? Zelfs in de 20e eeuw hadden bijvoorbeeld de Sovjets en het Derde Rijk meer bloed aan hun handen dan de Azteken.’
